Pustka w sercu miasta dziedzictwa
Wpływ przekształceń funkcjonalnych centrum Krakowa po 1989 roku na życie społeczne miasta
Abstrakt
W ostatnich trzech dekadach Kraków był świadkiem gwałtownego rozwoju usług turystycznych. Szybki wzrost liczby osób odwiedzających miasto szedł w parze z równie szybkim wzrostem liczby hoteli, lokali najmu krótkoterminowego oraz lokali gastronomicznych. Turystyczne funkcje Krakowa wzmacniał rozwój sektora kultury w duchu parków rozrywki. Wymienione zjawiska doprowadziły do wielu strukturalnych zmian w przestrzeni historycznego centrum miasta. Jedna z nich to drastyczny spadek liczby mieszkańców. Celem artykułu jest analiza kolejnych zmian, które doprowadziły do takiego stanu.
Bibliografia
Adamczyk-Arns, G., Wojnarowska, A., Feresztyn, E., Hultsch, F. i Hultsch, F. (2008). Lokalny Program Rewitalizacji Starego Miasta. Pozyskano z: rewitaliza-cja.krakow.pl/rewitalizacja/7346,artykul,miejski_program_rewitalizacji_krakowa_2008_-_dokument_archiwalny.html (dostęp: 31.08.2023).
Atlas statystyczny województwa małopolskiego (2018). Pozyskano z: stat.gov.pl/obszary-tematyczne/inne-opracowania/miasta-wojewodztwa/atlas-statystyczny-wojewodztwa-malopolskiego,13,1.html (dostęp: 31.08.2023).
Broński, K. (red.) (1992). Managing tourism in historic cities. International seminar Managing tourism in historic cities, Kraków, June 27 – July 1, 1992. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
Bryman, A. (2004). The Disneyization of Society. Thousand Oaks: SAGE Publications Ltd.
Chwalba, A. (2004). Kraków w latach 1945–1989. W: J. Bieniarzówna i J.M. Małecki (red.), Dzieje Krakowa. Kraków: Wydawnictwo Literac-kie.
Ciciora, B. i Krypczyk, A. (2019). Galeria Sztuki Polskiej XIX w. w Sukiennicach. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie.
Cymbranowicz, K. (2016). Prekariat – nowe zjawisko na rynku pracy w Polsce. Annales: etyka w życiu gospodarczym, vol. 19, nr 2, 17–30.
Das Venedig Prinzip, imdb.com/title/tt2608566/ (dostęp: 31.08.2023).
Dotacje na prace konserwatorskie i roboty budowlane przy zabytkach, https://www.bip.krakow.pl/?dok_id=56142 (dostęp: 31.08.2023).
Dybała, B. (2023). Kraków. „Wygonił nas stamtąd hałas”. Urzędnicy i radni głowią się, jak przywrócić wyludniający się Kazimierz mieszkań-com. Gazeta Krakowska, 16.02.2023. Pozyskano z: gazetakrakow-ska.pl/krakow-wygonil-nas-stamtad-halas-urzednicy-i-radni-glowia-sie-jak-przywrocic-wyludniajacy-sie-kazimierz-mieszkancom/ar/c1-17290879 (dostęp: 31.08.2023).
Fandrejewska, A. (2023). Kraków płaci najlepiej. Zdetronizował Warsza-wę. Rzeczpospolita, 3.03.2023. Pozyskano z: rp.pl/wynagrodzenia/art38059841-krakow-placi-najlepiej-zdetronizowal-warszawe (dostęp: 31.08.2023).
Firlet, E. (2008). Zmiany przestrzenno-urbanistyczne Krakowa w latach 1939–2006. W: J. Wyrozumski (red.), Kraków. Nowe studia nad rozwo-jem miasta, Biblioteka Krakowska, 150. Kraków: Towarzystwo Miło-śników Historii i Zabytków Krakowa, 663–712.
Franaszek, P. (red.) (2020). Kampus 600-lecia Odnowienia Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Gołubiew, Z. i Wasilewski, P. (2020), Nasz wspólny dom. Muzeum Naro-dowe w Krakowie w latach 2000−2015, Biblioteka Narodowego Insty-tutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów 15, Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, Warszawa: Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów Kraków–Warszawa. Pozyskano z: https://nimoz.pl/files/publications/70/Nasz%20wsp%C3%B3lny%20dom%20MNK%20internet%202B%20%28002%29.pdf (dostęp: 31.08.2023).
Gospodarka Turystyczna w Krakowie – raport 2019–2021 (2022). Pozy-skano z: bip.krakow.pl/zalaczniki/dokumenty/n/367268/karta (dostęp: 31.08.2023).
Historic Centre of Kraków, whc.unesco.org/en/list/29/ (dostęp: 31.08.2023).
Hotel and Condo hotel market in Poland 2020 (2021). Pozyskano z: em-merson-evaluation.pl/en/read-our-publications/ (dostęp: 31.08.2023).
Kalęba, J. i Mrowiec, M. (2021). Pozostali w wyludniającym się centrum Krakowa. Jak żyje się na Starym Mieście? Dziennik Polski, 23.12.2021. Pozyskano z: https://plus.dziennikpolski24.pl/pozostali-w-wyludniajacym-sie-centrum-krakowa-jak-zyje-sie-na-starym-miescie/ar/c15-15967193 (dostęp: 31.08.2023).
Koens, K., Postma, A. i Papp, B. ‘Overtourism’? Understanding and Man-aging Urban Tourism Growth beyond Perceptions, World Tourism Or-ganization (UNWTO). DOI: 10.18111/9789284420070 (dostęp: 31.08.2023).
Krakowski Obszar Metropolitalny w latach 2014–2018 (2019). Pozyskano z: krakow.stat.gov.pl/publikacje-i-foldery/inne-opracowania/krakowski-obszar-metropolitalny-w-latach-2014-2018,7,3.html (dostęp: 31.08.2023).
Krasnowolski, B. (2017). Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa: geneza, doświadczenia. Ochrona Dziedzictwa Kulturowego, t. 4, 7–14.
Krasnowolski, B. (2020). Fenomen Społecznego Komitetu Odnowy Zabyt-ków Krakowa i jego sukcesy konserwatorskie. W: Z. Noga i J. Purchla (red.), Dziedzictwo Krakowa w procesie transformacji. Kraków w Dziejach Narodu, 39. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 95–134.
Kruczek, Z. (2018). Turyści vs. mieszkańcy. Wpływ nadmiernej frekwencji turystów na proces gentryfikacji miast historycznych na przykładzie Krakowa. Turystyka Kulturowa, nr 3, 29–41.
Kruczek, Z., Walas, B. i Chromy, J. (2019). Od euforii do irytacji. Analiza postaw mieszkańców Krakowa, hotelarzy i restauratorów wobec dal-szego rozwoju turystyki. W: M. Zowisło i J. Kosiewicz (red.), Monogra-fia nr. 43, Sport i turystyka w perspektywie nauk społecznych: tradycja i współczesność. Kraków: AWF Kraków.
Kultura w 2019 r. Culture in 2019, Główny Urząd Statystyczny (2020). Pozyskano z: stat.gov.pl/obszary-tematyczne/kultura-turystyka-sport/kultura/kultura-w-2019-roku,2,17.html (dostęp: 31.08.2023).
Liczba ludności w Krakowie od roku 2000 z prognozą do roku 2050. Pozy-skano z: arc-gis.com/apps/dashboards/06f7496273614c588f97560cdcef0010 (do-stęp: 31.08.2023).
Luterek, T. (2016). Reprywatyzacja. Źródła problemu. Warszawa: Insty-tut Studiów Politycznych PAN.
Małecki, J.M. (red.) (2007). Świat przed katastrofą: Żydzi krakowscy w dwudziestoleciu międzywojennym /A world before a catastrophe: Krakow’s Jews between the wars. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
Miasto literatury, miastoliteratury.pl (dostęp: 31.08.2023).
Micek, G., Działek, J. i Górecki, J. (2010). Centra usług w Krakowie i ich relacje z otoczeniem lokalnym. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Murzyn, M. (2006). Kazimierz. Środkowoeuropejskie doświadczenie rewi-talizacji. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
Nowakowski, R. (2023). Między euforią a rozczarowaniem. Czyli trudne narodziny samorządu Krakowa. W: Z. Noga i J. Purchla (red.), Samo-rząd krakowski. W trzydziestolecie odrodzenia. Kraków w Dziejach Na-rodu, 40. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Kra-kowa, 73–90.
Pałac Czeczotka, palacczeczotka.pl (dostęp 31.08.2023).
Pechlaner, H., Innerhofer, E. i Erschbamer, G. (red.) (2020). Overtourism: Tourism Management and Solutions. London: Routledge.
Plan ogólny Miasta Krakowa 1994 – nieobowiązujący. Pozyskano z: bip.krakow.pl/?sub_dok_id=49209 (dostęp: 31.08.2023).
Polityka zrównoważonej turystyki Krakowa na lata 2021–2028. Diagnoza i rekomendacje (2021). Urząd Miasta Krakowa. Pozyskano z: bip.krakow.pl/zalaczniki/dokumenty/n/327249/karta (dostęp: 31.08.2023).
Porębska, A., Barnaś, K., Dendura, B. i Kania, O. (2021). Lockdown in a disneyfied city: Kraków Old Town and the first wave of the Covid-19 pandemic. Urban Design International, 26(1), 315–331. DOI: 10.1057/s41289-021-00175-5 (dostęp: 31.08.2023).
Purchla, J. (2023). Kraków 1989 and since. W: J. Purchla (red.), Urban Change in Central Europe. The Case of Kraków. London–New York: Routledge, 5–16. DOI: 10.4324/9781003252757.
Purchla, J. (1996). Miasto niepokorne. Znaczenie okresu 1945–1956 dla rozwoju Krakowa po drugiej wojnie światowej. W: K. Broński, J. Pur-chla i J. Szpak (red.), Kraków–Małopolska w Europie środka. Studia ku czci profesora Jana M. Małeckiego w 70 rocznicę urodzin. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 269–284.
Purchla, J. (2020). Dziedzictwo kulturowe jako zasób prorozwojowy Kra-kowa. W: Z. Noga i J. Purchla (red.), Dziedzictwo Krakowa w procesie transformacji. Kraków w Dziejach Narodu, 39. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 25–44.
Purchla, J. Szmygin, B. Siwek, A. Wosiński i M. Wosińska, M. (2022). Plan Zarządzania Miejscem Światowego Dziedzictwa UNESCO dla Histo-rycznego Centrum Krakowa. Wnioski i zalecenia, obywatel-ski.krakow.pl/zalacznik/408453 (dostęp: 31.08.2023).
Raport o stanie gminy 2022 (2023). Pozyskano z: www.bip.krakow.pl/?dok_id=111327&_ga=2.219067161.1050003691.1655964929-1091547941.1601461632 (dostęp: 31.08.2023).
Raport o stanie miasta 2000 (2001). Pozyskano z: www.bip.krakow.pl/?dok_id=28994 (dostęp: 31.08.2023).
Raport o stanie miasta 2019 (2020). Pozyskano z: www.bip.krakow.pl/zalaczniki/dokumenty/n/287199/karta (dostęp: 31.08.2023).
Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2020 (2021). Pozyskano z: stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyczny-rzeczypospolitej-polskiej-2020,2,20.html (dostęp: 31.08.2023).
Romańczyk, K. (2018). Pułapki rewitalizacji. Przypadek Krakowa. Studia Regionalne i Lokalne, nr 4(74), 5–25. Pozyskano z: stu-dreg.uw.edu.pl/dane/web_sril_files/625/2018_4_romanczyk.pdf (do-stęp: 31.08.2023).
Seweryn, R., Berbeka, J., Niemczyk, A. i Borodako, K. (2016). Wpływ eko-nomiczny turystyki na gospodarkę Krakowa. Badania zrealizowane przez Małopolską Organizację Turystyczną dla Urzędu Miasta Krako-wa. Kraków: Małopolska Organizacja Turystyczna. Pozyskano z: www.bip.krakow.pl/plik.php?zid=194378&wer=0&new=t&mode=shw (dostęp: 31.08.2023).
Sprawozdanie z wykonania Budżetu Miasta Krakowa za 2020 rok (2021). Pozyskano z: www.bip.krakow.pl/?sub_dok_id=139477 (dostęp: 31.08.2023).
Strategia rozwoju turystyki w Krakowie na lata 2014–2020 (2014). Pozy-skano z: www.bip.krakow.pl/plik.php?zid=127397&wer=0&new=t&mode=shw, (dostęp: 31.08.2023).
The 15th World Congress of the OWHC. Pozyskano z: www.ovpm.org/congress/2019-krakow-poland/ (dostęp 31.08.2023).
Tourism Management and Solutions. London–New York: Routledge.
Uchwała nr CX/2970/23 Rady Miasta Krakowa z dnia 17 maja 2023 r. w sprawie wprowadzenia na terenie Gminy Miejskiej Kraków ograni-czeń w godzinach nocnej sprzedaży napojów alkoholowych. Pozyskano z: bip.krakow.pl/?dok_id=167&sub_dok_id=167&sub=uchwala&query=id%3D23611%26typ%3Du&metka=1 (dostęp: 31.08.2023).
Uchwała nr CXV/1547/10 Rady Miasta Krakowa z dnia 3 listopada 2010 r. w sprawie utworzenia parku kulturowego pod nazwą Park Kulturowy Stare Miasto. Pozyskano z: https://www.bip.krakow.pl/?dok_id=167&sub_dok_id=167&sub=uchwala&query=id%3D18477%26typ%3Du (dostęp: 31.08.2023).
Uchwała nr LVII/1657/21 Rady Miasta Krakowa z dnia 5 maja 2021 r. zmieniająca uchwałę nr LIX/1288/16 w sprawie przyjęcia aktualizacji Miejskiego Programu Rewitalizacji Krakowa. Pozyskano z: bip.krakow.pl/_inc/rada/uchwaly/show_pdf.php?id=119021 (dostęp: 31.08.2023).
Uchwała nr LXXXIV/853/05 Rady Miasta Krakowa z dnia 7 lipca 2005 r. w sprawie określenia zasad udzielania dotacji celowych na prace kon-serwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, położonych na obszarze Gminy Miej-skiej Kraków nie stanowiących jej własności. Pozyskano z: bip.krakow.pl/?dok_id=167&sub_dok_id=167&sub=uchwala&query=id%3D16563%26typ%3Du (dostęp: 31.08.2023).
Walas, Ł. (2012). Podziemia Rynku Głównego. Trasa turystyczna. Śladem europejskiej tożsamości Krakowa. Kraków: Muzeum Historyczne Mia-sta Krakowa.
Wijesuriya, G., Thompson, J. i Young, Ch. (2013). Managing Cultural World Heritage. UNESCO/ ICCROM/ ICOMOS/ IUCN. Pozyskano z: https://whc.unesco.org/en/managing-cultural-world-heritage/ (do-stęp: 31.08.2023).
Wiśniewski, M. (2022). Architektura w międzywojennym Krakowie. W: D. Leśniak-Rychlak, M. Wiśniewski i M. Karpińska (red.), Moder-nizm, socrealizm, socmodernizm, postmodernizm: przewodnik po ar-chitekturze Krakowa XX wieku. Kraków: Fundacja Instytut Architektu-ry, 30–57.
Wiśniewski, M. (2023). Kraków Spatial Development after 1989. W: J. Purchla (red.), Urban Change in Central Europe: the Case of Kraków. London – New York: Routledge, 86–108. DOI: 10.4324/9781003252757.
Wolak, U. (2014). Z Rynku Głównego znika Księgarnia Hetmańska. Gazeta Krakowska, 9.01.2014. Pozyskano z: https://gazetakrakowska.pl/z-rynku-glownego-znika-ksiegarnia-hetmanska/ar/1083762 (dostęp: 31.08.2023).
Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki. Pozyskano z: bip.malopolska.pl/wawel,m,301181,frekwencja.html (dostęp: 31.08.2023).
Copyright (c) 2024 Uniwersytet Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
