Obraz psychopaty we współczesnej kulturze a wiedza naukowa na temat psychopatii

Refleksje inspirowane przeglądem wybranych badań nad wizerunkiem psychopatii w kulturze i świadomości społecznej

DOI: https://doi.org/10.35765/pk.2024.4401.26
Słowa kluczowe: psychopatia, wiedza naukowa, zaburzenia osobowości, kultura popularna, media

Abstrakt

Jednym z podstawowych źródeł kształtujących społeczną percepcję zaburzeń psychicznych jest kultura. Sposób, w jaki osoby z zaburzeniami psychicznymi przedstawiane są w mediach, telewizji, filmie czy popkulturze, znajduje swoje odbicie w obiegowych przekonaniach i społecznych postawach wobec nich. Do zaburzeń, z których kulturowym obrazem najczęściej spotyka się masowy odbiorca, niewątpliwie należy psychopatia. W niniejszym artykule podjęto się poszukiwania odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu wizerunek psychopaty obecny we współczesnej kulturze pokrywa się z perspektywą naukową i badaniami nad osobowością psychopatyczną. Analizę oparto na przeglądzie badań weryfikujących ten związek. Wskazano również na problematykę wpływu kultury na tworzenie się wiedzy potocznej na temat psychopatii. Wnioski płynące z przeprowadzonej analizy mogą się okazać przydatne zarówno w rozważaniach nad relacją nauka-media-społeczeństwo, jak i stanowić inspirację do dalszych poszukiwań badawczych dotyczących specyfiki obrazu osobowości psychopatycznej, którego nośnikiem jest kultura.

Biogram autora

Krzysztof Nowakowski, Uniwersytet Ignatianum w Krakowie

Doktor nauk społecznych w zakresie psychologii, psycholog i socjolog, kierownik Katedry Psychologii Sądowej i Psychokryminologii w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie; zajmuje się badaniem czynników ryzyka przestępczości i nieprzystosowania społecznego, w tym problematyką psychopatii. Autor ponad 30 publikacji, m.in. monografii Inteligencja emocjonalna a kompetencje społeczne osób o psychopatycznej strukturze osobowości i Cechy psychopatyczne, impulsywność i samoocena a typy agresji u nieletnich.

Bibliografia

Anderson, N.E. i Kiehl, K.A. (2014). Psychopathy and aggression: when paralimbic dysfunction leads to violence. Current topics in behavioral neurosciences, nr 17, 369–393. DOI: 10.1007/7854_2013_257.

Banasik, M., Gierowski J.K. i Nowakowski, K. (2017), Aggressiveness and the intensity of psychopathic symptoms – gender differences. Psychi-atria Polska, nr 51(4), 751–762. DOI: 10.12740/PP/73973.

Berg J.M., Smith S.F., Watts A.L., Ammirati R.J., Green S.E. i Lilienfeld S.O. (2013) Misconceptions regarding psychopathic personality: im-plications for clinical practice and research. Neuropsychiatry, nr 3(1), 63–74. DOI: 10.2217/NPY.12.69.

Caponecchia, C., Sun, A.Y.Z. i Wyatt, A. (2012). ‘Psychopaths’ at work? Implications of lay persons’ use of labels and behavioural criteria for psychopathy. Journal of Business Ethics, nr 107(4), 399–408. DOI: 10.1007/s10551-011-1049-9.

Cerny, C., Friedman, S.H. i Smith, D. (2014). Television’s “crazy lady” trope: female psychopathic traits, teaching, and influence of popular culture. Academic Psychiatry, nr 38(2), 233–241. DOI: 10.1007/s40596-014-0035-9.

Coyne, S.M., Nelson, D.A., Graham-Kevan, N., Keister, E. i Grant, D.M. (2010). Mean on the screen: Psychopathy, relationship aggression, and aggression in the media. Personality and Individual Differences, nr 48(3), 288–293. DOI: 10.1016/j.paid.2009.10.018.

Davis, K.M., Frederick, A.R. i Corcoran, A.W. (2020). Using the Psychop-athy Checklist to examine cinematic portrayals of psychopaths. Ag-gression and Violent Behavior, nr 52, 101424. DOI: 10.1016/j.avb.2020.101424.

Durand, G., Plata, E.M. i Arbone, I.-S. (2017). Negative attitudes towards psychopaths: The role of one’s own psychopathic traits. Personality and Individual Differences, nr 109, 72–76. DOI: 10.1016/j.paid.2016.12.047.

Dutton, K. (2014). Mądrość psychopatów, przeł. M. Wyrwas-Wiśniewska. Warszawa: Wydawnictwo MUZA S.A.

Efferson, L.M. i Glenn, A.L. (2018). Examining gender differences in the correlates of psychopathy: A systematic review of emotional, cogni-tive, and morality-related constructs. Aggression and Violent Behav-ior, nr 41, 48–61. DOI: 10.1016/j.avb.2018.05.009.

Federman, C., Holmes D. i Jacob, J.D. (2009) Deconstructing the psycho-path: A critical discursive analysis. Cultural Critique, nr 72, 36–65. DOI: 10.1353/cul.0.0037.

Furnham, A., Daoud, Y. i Swami, V. (2009). “How to spot a psychopath”: Lay theories of psychopathy. Social Psychiatry and Psychiatric Epide-miology, nr 44(6), 464–472. DOI: 10.1007/s00127-008-0459-1.

Groth, J. (2010). Oblicza psychopatii. Obraz kliniczny i kategorie diagno-styczne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Gullhaugen, S.A. i Nøttestad, A.J. (2011). Looking for the Hannibal Behind the Cannibal: Current Status of Case Research. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, nr 55(3), 350–369. DOI: 10.1177/0306624X10362659.

Hare, R.D. (2003). The Hare Psychopathy Checklist-Revised. 2nd edition. Toronto: Multi-Health Systems.

Hare, R.D. (2008). Psychopaci są wśród nas, przeł. A. Skucińska. Kraków: Wydawnictwo Znak.

Hesse, M. (2009). Portrayal of psychopathy in the movies. International review of psychiatry, nr 21(3), 207–212. DOI: 10.1080/09540260902747441.

Kavanagh, C. i Cavanna, A.E. (2020) James Bond villains and psychopathy: a literary analysis. Journal of Psychopathology, nr 26, 273–283. DOI: 10.36148/2284-0249-351.

Keesler, M.E. i DeMatteo, D. (2017). How Media Exposure Relates to Laypersons’ Understanding of Psychopathy. Journal of forensic sci-ences, nr 62(6), 1522–1533. DOI: 10.1111/1556-4029.13485.

Kelley, S.E., Edens, J.F., Mowle, E.N., Penson, B.N. i Rulseh, A. (2019). Dangerous, depraved, and death-worthy: A meta-analysis of the cor-relates of perceived psychopathy in jury simulation studies. Journal of clinical psychology, nr 75(4), 627–643. DOI: 10.1002/jclp.22726.

Kępiński, A. (1977). Psychopatie. Warszawa: PZWL.

Leistedt, S.J. i Linkowski, P. (2014). Psychopathy and the cinema: fact or fiction? Journal of forensic sciences, nr 59(1), 167–174. DOI: 10.1111/1556-4029.12359.

Logan, C. (2011), La femme fatale: the female psychopath in fiction and clinical practice, Mental Health Review Journal, nr 16(3), 118–127. DOI: 10.1108/13619321111178078.

Mahmut, M.K., Homewood, J. i Stevenson, R.J. (2008). The characteris-tics of non-criminals with high psychopathy traits : are they similar to criminal psychopaths? Journal of Research in Personality, nr 42, 679–692. DOI: 10.1016/J.JRP.2007.09.002.

Mathieu, C., Neumann, C., Babiak, P. i Hare, R.D. (2015). Corporate psy-chopathy and the full-range leadership model. Assessment, nr 22(3), 267–278. DOI: 10.1177/1073191114545490.

Palmen, D., Derksen, J. i Kolthoff, E. (2018). House of Cards: Psychopathy in Politics. Public Integrity, nr 20(5), 427–443. DOI: 10.1080/10999922.2017.1402736.

Papazoglou, K., Koskelainen, M. i Stuewe, N. (2019). Examining the Rela-tionship Between Personality Traits, Compassion Satisfaction, and Compassion Fatigue Among Police Officers. SAGE Open, nr 9(1), 1–13. DOI: 10.1177/2158244018825190.

Pospiszyl, K. (2000). Psychopatia. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.

Sánchez de Ribera, O., Kavish, N., Katz, I.M. i Boutwell, B.B. (2019). Un-tangling Intelligence, Psychopathy, Antisocial Personality Disorder, and Conduct Problems: A Meta–Analytic Review. European Journal of Personality, nr 33(5), 529–564. DOI: 10.1002/per.2207.

Schönthaler, E.M.D., Dalkner, N., Schwalsberger, K., Reininghaus, E.Z. i Reininghaus, B. (2023). Psychopathic personality traits stress im-munity and social potency moderate the relationship between emo-tional competence and cognitive functions in depression. Frontiers in psychiatry, nr 14, 1061642. DOI: 10.3389/fpsyt.2023.1061642.

Smith, S.T., Edens, J.F., Clark, J. i Rulseh, A. (2014). “So, what is a psychopath?” Venireperson perceptions, beliefs, and attitudes about psychopathic personality. Law and human behavior, nr 38(5), 490–500. DOI: 10.1037/lhb0000091

Swart, J. (2016). Psychopaths in Film: Are Portrayals Realistic and Does it Matter? W: M. Arntfield i M. Danesi (red.), The Criminal Humanities: an introduction. New York: Peter Lang Publishing, 73–98.

Wallace L., Fido D., Sumich A.L. i Heym N., (2022). A systematic review on the current conceptualisations of successful psychopathy. Forensic Science International: Mind and Law, nr 3, 100076. DOI: 10.1016/j.fsiml.2022.100076.

Opublikowane
2023-11-19
Jak cytować
[1]
Nowakowski, K. 2023. Obraz psychopaty we współczesnej kulturze a wiedza naukowa na temat psychopatii: Refleksje inspirowane przeglądem wybranych badań nad wizerunkiem psychopatii w kulturze i świadomości społecznej. Perspektywy Kultury. 44, 1 (lis. 2023), 385-396. DOI:https://doi.org/10.35765/pk.2024.4401.26.
Numer
Tom 44 Nr 1 (2024): Kultura w mediach, media w kulturze
Dział
Varia

Copyright (c) 2024 Uniwersytet Ignatianum w Krakowie

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:

  1. utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
  2. zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
  3. rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
  4. wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
  5. rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
  6. publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym. 

Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.