Symbol kultu Serca Jezusa nad prezbiterium kościoła jezuitów w Krakowie

nowe badania

DOI: https://doi.org/10.35765/pk.2025.5104.11
Słowa kluczowe: kult Serca Jezusa, Franciszek Mączyński, Sainte-Chapelle, Mogilany, nurt rodzimy

Abstrakt

Artykuł prezentuje najświeższe badania nad symbolem kultu Serca Jezusa wieńczącym prezbiterium kościoła jezuitów w Krakowie (il. 1). Rzeźba ta nie była dotąd obiektem zainteresowania badaczy. Analiza źródłowa, badania historyczne, porównawcze i ikonograficzne pozwoliły zidentyfikować wzór (il. 6) zarówno dla pierwszego zamysłu zwieńczenia wschodniej części kościoła (il. 2–5), jak i dla ostatecznego projektu Franciszka Mączyńskiego (il. 10). W wyniku badań wskazano przyczyny zastąpienia przez architekta pierwotnego pomysłu ostatecznie zrealizowanym motywem. W zmianie koncepcji ideowej tego elementu świątyni, jak w soczewce, widać proces twórczej ewolucji artysty, który odchodzi od inspiracji neogotyckich i paryskich ku motywom rodzimym i neobarokowych, przekształconym w duchu modernizmu. W artykule ustalono także okres powstania dzieła, wskazano dotychczas nieznanego wykonawcę metalowej rzeźby – Jana Tokarza, którego dodatkowo zidentyfikowano na fotografii dokumentującej historię budowy gmachu (il. 8). Analiza symboliki serca z krucyfiksem w kontekście jego umieszczenia pozwoliła nakreślić głęboką treść ideową tego wyjątkowego motywu.

Biogram autora

Barbara Hryszko, Uniwersytet Ignatianum w Krakowie

Doktor nauk humanistycznych w zakresie historii sztuki (Uniwersytet Jagielloński), adiunkt w Instytucie Kulturoznawstwa i Dziennikarstwa Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie. Jej zainteresowania naukowe są zogniskowane wokół europejskiej ikonografii religijnej i mitologicznej. Autorka monografii pt. Le Peintre du Roi. Aleksander Ubelski oraz publikacji m.in. w: Barok, Artibus et Historiae, Rocznik Historii Sztuki, Source: Notes in the History of Art, Folia Historiae Artium, Il Capitale Culturale: Studies on the Value of Cultural Heritage, Early Modern French Studies, French History, Biuletyn Historii Sztuki, Intersections (Brill).

Bibliografia

Archiwum Societatis Jesu w Krakowie:

- ASJ Kr 5002-6, 36. Franciszek Mączyński, (Projekt I.) Projekt kościoła oo. Jezuitów na Wesołej w Krakowie, 15 XII 1907. Widok główny (od ul. Kopernika.

- ASJ Kr 5002-5, 32. Franciszek Mączyński, (Projekt II. Wersja A) Projekt kościoła oo. Jezuitów na Wesołej w Krakowie, 31 III 1908. Widok perspektywiczny od ulicy Kopernika.

- ASJ Kr. Franciszek Mączyński, (Projekt II. Wersja B) Projekt kościoła oo. Jezuitów na Wesołej w Krakowie. Album fotograficzny drewnianego modelu wykonanego w maju 1908 r.

- ASJ Kr 5002-22, 179. Franciszek Mączyński, (Projekt III. Wersja B - ostateczna) Projekt kościoła oo. Jezuitów na Wesołej w Krakowie, kwiecień 1909. Widok perspektywiczny od ulicy Kopernika.

Archiwum Parafii Mogilany:

- APMog. [Piotrowski, ks. W., et alii] Historyja kościoła miejscowego i parafii mogileńskiej oraz spis wszystkich księży, którzy od r[oku] 1440 aż dotąd jako proboszczowie, administratorzy, wikariusze pracowali i pracują. W: Liber memorabilium ecclesiae parochali in Mogilany, rkp.

Budowa (1911). Budowa kościoła Serca P. Jezusa. Posłaniec Serca Jezusowego, 39, kwiecień, 97-98.

Jonas, R. (2000). France and the Cult of the Sacred Heart. An Epic Tale for Modern Times. Berkeley: University of California Press.

Kontkowski, L. (1985). Jezuicki kościół Serca Jezusa w Krakowie. Nasza Przeszłość, 64, 113-165.

Kontkowski, J. L. (1988). Jezuicki kościół Serca Jezusowego w Krakowie. [Maszynopis. pracy doktorskiej – Archiwum BUIK].

Kontkowski, J. L. (1994). Jezuicki kościół Serca Jezusa w Krakowie. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Kontkowski, J. L. (2022). Jezuicki kościół pw. Serca Jezusa w Krakowie. W: S. Cieślak, M. Stankiewicz-Kopeć, M. Wenklar (red.) Z powrotem w Krakowie. 150 lat jezuitów przy ul. Kopernika (1868-2018). Kraków, IPN, Akademia Ignatianum w Krakowie, 69-80.

Lenfant, C. i Finance, L. de (2013). Geoffroy-Dechaume restaurateur : de l’objet au monumental. W: Dans l’intimité de l’atelier, Geffroy-Dechaume (1816-1892) [catalogue d’exposition]. Arles: Cité de l’architecture et du patrimoine / Éditions Honoré Clair, 175-205.

Mange, Ch. (1992). Bernard Bénézet et l’iconographie du Sacré-Cœur au XIXe siècle. Histoire de l'art, 20,‎ 79-87.

Mączyński, F. (1931). Po drodze. Ze szkicowników architektonicznych. Kraków: Drukarnia Narodowa.

Nekanda-Trepka, J. (1923). Dekoracja artystyczna kościoła Najśw. Serca Jezusowego w Krakowie. Przegląd Powszechny, 40/158, 193-214.

Odrzywolski, S. (1909). Unarodowienie nowoczesnej produkcji architektonicznej polskiej. Przegląd Techniczny, 35/12, 147-148.

Odrzywolski, S. (1911). Katedra Architektury Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, Kraków: Drukarnia „Czasu”.

Paszenda, J. (1983). Cztery wieki jezuitów w Krakowie. W: Studia z historii jezuitów, Kraków: Towarzystwo. Jezusowe, 155-161.

Réédification (1854). Réédification de la flèche de la Sainte-Chapelle. L’Illustration, Journal universel, 1er avril, 197.

Rejowicz, J. (1913). Pierwotna Kaplica Serca Jezusowego w Krakowie na Wesołej. Kraków: Kollegium OO. Jezuitów na Wesołej.

Samek, J. (1967). Refleksy kultu Cordis Jesu w polskim rzemiośle artystycznym. Biuletyn Historii Sztuki, 29/2, 164-170.

Solewski, R. (2005). Franciszek Mączyński (1874-1947) krakowski architekt. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.

Stęchły, J. (2023). Drzwi i bramy w architekturze świeckiej miasta Jarosławia od końca wieku XVIII do roku 1939. Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa.

Stoch, E. (1987). Bazylika Najśw. Serca Pana Jezusa w Krakowie (Księża Jezuici). Kraków: Księża Jezuici.

Stoch, E. i Kontkowski, J. L. (2001). Bazylika Najświętszego Serca Pana Jezusa. W: T. Kukułka, (red.), Bazylika Najświętszego Serca Pana Jezusa w Krakowie i Jezuickie dzieła. Na 80-lecie konsekracji bazyliki. Kraków: Wydawnictwo WAM, 5-28.

Stoch, E. i Rożek, M. (2007). Bazylika Najświętszego Serca Pana Jezusa w Krakowie. Przewodnik. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Stosław. (1912). Nowy kościół Jezuitów w Krakowie. Świat, 43, 7.

Opublikowane
2025-12-30
Jak cytować
[1]
Hryszko, B. 2025. Symbol kultu Serca Jezusa nad prezbiterium kościoła jezuitów w Krakowie: nowe badania. Perspektywy Kultury. 51, 4 (grudz. 2025), 143-158. DOI:https://doi.org/10.35765/pk.2025.5104.11.
Numer
Tom 51 Nr 4 (2025): Jezuickie dziedzictwo kulturowe Krakowa i Małopolski
Dział
Jezuickie dziedzictwo kulturowe Krakowa i Małopolski

Copyright (c) 2025 Perspektywy Kultury

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:

  1. utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
  2. zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
  3. rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
  4. wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
  5. rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
  6. publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym. 

Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.