Sztuka okopowa a jej wykorzystanie w dydaktyce historii

DOI: https://doi.org/10.35765/pk.2022.3601.14
Słowa kluczowe: sztuka okopowa, I wojna światowa, II wojna światowa, dydaktyka historii

Abstrakt

Celem tekstu było ukazanie potencjału dydaktycznego przedmiotów zaliczanych do tzw. sztuki okopowej. Sztuka okopowa została najtrafniej zdefiniowana przez Nicholasa J. Saundersa. Wedle niego są to wszystkie przedmioty wykonane przez żołnierzy, a także jeńców bądź cywilów, z materiałów używanych przez armie w terenie lub czasie związanym z konfliktem zbrojnym lub jego następstwami. Przedmioty tworzone przez żołnierzy i cywilów w czasie II wojny światowej umożliwiają ukazanie wojennego życia codziennego, jak również konsekwencji wynikających ze zniszczeń wojennych. W tym celu omówiono przykłady przedmiotów tworzonych np. z elementów broni rakietowej V-1, V-2, części broni pancernej. Następnie zwrócono uwagę na możliwość ukazania różnych aspektów głównych dwudziestowiecznych konfliktów zbrojnych osobom z dysfunkcją wzroku, albowiem przedmioty sztuki okopowej są wyjątkowo łatwe do percepcji za pomocą zmysłu dotyku.

Biogram autora

Wiktor Szymborski, Uniwersytet Jagielloński

Dr hab., adiunkt w Pracowni Historii Kultury i Edukacji Historycznej Instytutu Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jego zainteresowania naukowe koncentrują się wokół historii Kościoła ze szczególnym uwzględnieniem dziejów dominikanów w epoce nowożytnej, historii kultury w średniowieczu i epoce staropolskiej oraz przeszłości Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autor monografii: Odpusty w Polsce średniowiecznej (Kraków 2011); Collegium Broscianum (Kraków 2014); Bracia z ulicy Freta. Studia nad dominikanami warszawskimi w epoce nowożytnej, Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, t. 18 (Kraków 2018). Decyzją prowincjała zakonu dominikańskiego i Rady Prowincji mianowany do Rady Naukowej Dominikańskiego Instytutu Historycznego. Członek Polskiego Towarzystwa Heraldycznego oddz. w Krakowie, Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu oraz Komisji Historycznej Polskiej Akademii Nauk oddz. w Krakowie.

Bibliografia

Cassagnau, I. (2006). Okopowe requiem pamiętnik artylerzysty 1914–1916. Opracowanie tekstu A. Parlange, przedmowa i posłowie N. Cassagnau, przełożyła M. Kozłowska. Kraków: Wydawnictwo Literackie

Draga, S. (2008). Olbrzym znaleziony w kurniku. Odkrywca, 7 (114), 20–21. Dudziak, M. (2017). W poszukiwaniu Wunderwaffe. Bronie V na ziemiach polskich. Zakrzewo: Wydawnictwo Replika.

Durkacz-Foremska, A. i Wołk, M. (tekst., oprac.) (2020). Por. Stanisław Tyro – naoczny świadek walk o Twierdzę Przemyśl. Przemyśl: Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej.

Frodyma, R. (2020). Cmentarze i groby z okresu I wojny światowej w województwie podkarpackim. W: A. Olejko i K. Rejman (red.). Bieszczadzkie lwy 1914/1915. Szkice z działań militarnych w Beskidach w okresie Wielkiej Wojny. Rzeszów: Wydawnictwo Carpathia, 239–254.

Jasiński, M. (2007). Fortyfikacje OKH-Stellung a-2 nad Rabą. Historia, przewodnik. Gliwice: Infort.

Kajda, K., Kobiałka, D. i Kostyrko, M. (2018). Wiek później – materialny wymiar wybranych pierwszowojennych niemieckich obozów jenieckich z terenów współczesnej Polski. Łambinowicki Rocznik Muzealny, 40, 129–148.

Kaliński, S. (2012). Butla butli nierówna. Odkrywca, 7 (162), 27–30. Kobiałka, D., Kostyrko, M. i Kajda, K. (2016). Archeologia poza archaíos.

Przykład obozu jeńców wojennych i internowanych w Tucholi (woj. kujawsko-pomorskie). Folia praehistorica posnaniensia, 21, 177–200.

Konieczny, B. (2005). Moje życie w mundurze. Czasy narodzin i upadku II Rzeczpospolitej. Kraków: Wydawnictwo Księgarnia Akademicka.

Kordaczuk, S. (2003a). Śladami broni V. Odkrywca, 3 (50), 23–24. Kordaczuk, S. (2003b). Pierwsza rakieta na Podlasiu. Odkrywca, 9 (56), 18–19.

Kordaczuk, S. (2019). Próby z latającymi bombami V-1 i rakietami balistycznymi V-2 we wschodniej Polsce w 1944 roku. Siedlce: Muzeum Regionalne w Siedlcach.

Kordaczuk, S. (brak daty wydania). Badania terenowe – próby niemieckiej broni V-1, i V-2 na Podlasiu. Explorator, 12, 47–63.

Kwiecińska, I. i Maszkowski, P. (2014). W krainie spadających rakiet.

Odkrywca, 8 (187), 46–49.

Maciej, J. (2007). Fortyfikacje OKH-Stellung a-2 nad Rabą. Historia, przewodnik. Gliwice: Infort.

Mondalski, W. (1916). Z 3 Pułkiem Legionów Polskich. Kraków: Centralne Biuro N.K.N.

Nowicki, J. (2020). Pechowa misja „latającej fortecy”. Odkrywca, 3 (254), 34–38.

Nowicki, J. (2021). Barka desantowa LCT Mark 5: z plaży w Normandii nad jezioro zegrzyńskie. Odkrywca, 3 (266), 40–43.

Orlicki, Ł. (2012). W hołdzie polskim lotnikom Września. Odkrywca, 10 (165), 50–54.

Orman, K. i Orman, P. (2015). Wielka Wojna na Jurze: działania i cmentarze wojenne z roku 1914 na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej i terenach przyległych. Kraków: Wydawnictwo Libron-Filip Lohner.

Pałęcki, J. (2003). Znalazłem swój skarb. Odkrywca, 1 (48), 13–14

Pałosz, J. (2012). Śmiercią złączeni: o cmentarzach z I wojny światowej na terenach Królestwa Polskiego administrowanych przez Austro-Węgry. Kraków: Wydawnictwo Libron-Filip Lohner.

Pietrucha, D. (2012). Roman Träger – bytomianin, który być może odmienił losy wojny. Śląski Rocznik Forteczny, 4, 135–170.

Pietrucha, D. (2019). Agent „Julius”. Śląski Rocznik Forteczny, 10, 197–212.

Piotrowski, K. (2008). Monte Cassino 1944–2008. Odkryć i zrozumieć... (cz. 8). Odkrywca, 9 (116), 14–17.

Popkiewicz, O. (2017). Panhard Pana Juliana. Odkrywca, 12 (227), 12–17.

Popkiewicz, O. (2020). Legenda Tygrysa. Odkrywca, 6 (257), 4–11.

Rygusik, Z. (2019), Lot ku wolności. Druga wojna światowa 1939–1945 (rys historyczny, relacje i wspomnienia). Wschowa: Katolickie Stowarzyszenie „Civitas Christiana” oddział Wschowa.

Saunders, N.J. (2003). Trench Art: Materialities and Memories of War. Oxford– New York: Routledge.

Saunders, N.J. (2010). Killing Time. Archaeology and the First World War. Great Britain: The History Press.

Suska, Ł. (2008). Sztuka okopowa – próba charakterystyki zjawiska.

Odkrywca, 10 (117), 52–54.

Szymborski, W. (2022). Sztuka okopowa dla osób z dysfunkcją wzroku. Reaktywacja cyklu „Kraków mniej znany”. Alma Mater, 230, 102–104.

Wilk, L. (2016). Spadochron Luftwaffe rozwinięty. Odkrywca, 4 (207), 18–21.

http://jurapolska.com/wycieczki/rowerowa_10102018.php (dostęp: 30.07.2021) http://www.perlycn.pl/turystyka/atrakcje-turystyczne/morawica/szlak-pancerny (dostęp: 15.08.2021)

http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/27623,nieradowo-krzyz-przydrozny-z-lufy-niemieckiego-czolgu.html (dostęp: 23.11.2021)

http://www.straznicyczasu.pl/viewforum.php?f=401&sid=cc5210609f3bd9cab5a7ad051ab4fa44 (dostęp: 30.07.2021)

https://dziennikpolski24.pl/krzyze-z-pociskow-przypominaja-o-czasach-walki/ar/9466289 (dostęp: 30.07.2021)

https://forum.odkrywca.pl/topic/92938-sztuka-okopowa/ (dostęp: 14.08.2021) MarthaBohnenberger,“TheArtofWar”:TrenchArtofWorldWarIzSterlingSchoolGreenville, South Carolina

https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:5ONupUuLDLsJ:https://www.nhd.org/sites/default/files/ Bohnenberger-LM-2-Art.pdf+&cd=1&hl=pl&ct=clnk&gl=pl (dostęp: 28.07.2021)

https://historia.uj.edu.pl/badania-edukacja/edukacja-i-popularyzacja/krakow-mniej-znany (dostęp: 24.11.2021)

http://www.straznicyczasu.pl/viewforum.php?f=401 (dostęp: 30.07.2021)

http://muzeum.klanino.pl/ (dostęp: 6.08.2021)

https://myvimu.com/ (dostęp: 30.07.2021)

Kanał Tank Hunter: https://www.youtube.com/channel/UCMF0KrApQecIcNe8SBr6DJw; odcinki:

odcinek nr 8 Czołg pod drogą w Pełkiniach, https://www.youtube.com/watc h?v=tT0rRQoTYiQ&list=UUMF0KrApQecIcNe8SBr6DJw&index=70 (dostęp: 11.08.2021)

odcinek nr 16 Poszukiwania Hetzera i wiejskie skarby, https://www.youtube. com/watch?v=Se40oIuHZb8&list=UUMF0KrApQecIcNe8SBr6DJw&i ndex=58 (dostęp: 11.08.2021)

odcinek nr 18 Skarby w szopie, https://www.youtube.com/watch?v=CGJ rPXnpN68&list=UUMF0KrApQecIcNe8SBr6DJw&index=56 (dostęp: 11.08.2021)

odcinek nr 19 Poszukiwania pod Radomiem. Góra fantów, https://www. youtube.com/watch?v=42EujpyZXK8&list=UUMF0KrApQecIcNe8SB r6DJw&index=55 (dostęp: 11.08.2021)

odcinek nr 21 Jagdpanzer z Górowa Iławeckiego, https://www.youtube. com/watch?v=fJmQwF4er1c&list=UUMF0KrApQecIcNe8SBr6DJw&i ndex=54 (dostęp: 10.08.2021)

odcinek nr 22 Wyprawa do Kotła Kurlandzkiego, https://www.youtube. com/watch?v=_4DyADP8j8c&list=UUMF0KrApQecIcNe8SBr6DJw&i ndex=53 (dostęp: 10.08.2021)

odcinek nr 30 Ołtarze z czołgów i skarby pod mostem, https://www.youtube. com/watch?v=n-TMUpDf56g&list=UUMF0KrApQecIcNe8SBr6DJw& index=45 (dostęp: 10.08.2021)

odcinek nr 31 Bitwa o Monte Cassino. Klasztor i wzgórze 593, https://www. youtube.com/watch?v=SWRc6hvPKm8&list=UUMF0KrApQecIcNe8S Br6DJw&index=44 (dostęp: 10.08.2021)

odcinek nr 32 Pociski na drodze do Gardzieli czyli Tajemnice Monte Cassino 2, https://www.youtube.com/watch?v=oNm_4LRF08A&list=UUM F0KrApQecIcNe8SBr6DJw&index=43 (dostęp: 9.08.2021)

odcinek nr 34 Skarby Italii, https://www.youtube.com/watch?v=HgAkA_ GDXSM&list=UUMF0KrApQecIcNe8SBr6DJw&index=40 (dostęp: 3.08.2021)

odcinek nr 41 Panzer III i ogrodzenie z Pantery!, https://www.youtube.com/ watch?v=aZTk84U9uAE&list=UUMF0KrApQecIcNe8SBr6DJw&in dex=34 (dostęp: 9.08.2021)

odcinek nr 42 StuG III atakuje, https://www.youtube.com/watch?v=QVg ThWWUe1U&list=UUMF0KrApQecIcNe8SBr6DJw&index=33 (dostęp: 9.08.2021)

odcinek nr 51 Skarby Czarnej Nidy, https://www.youtube.com/watch?v=TBkv6pWwyGM&list=UUMF0KrApQecIcNe8SBr6DJw&index=23 (dostęp: 8.08.2021)

odcinek nr 56 Na tropie Tygrysa Królewskiego, https://www.youtube.com/ watch?v=GLzYFrXXPZU&list=UUMF0KrApQecIcNe8SBr6DJw&in dex=17 (dostęp: 3.08.2021)

odcinek nr 59 Niezwykle skarby na tyłach posesji, https://www.youtube. com/watch?v=orCEbbF7YRo&list=UUMF0KrApQecIcNe8SBr6DJw&i ndex=14 (dostęp: 3.08.2021)

odcinek nr 63 Pancerne skarby pod mostem, https://www.youtube.com/wat ch?v=d5st9ttoBoQ&list=UUMF0KrApQecIcNe8SBr6DJw&index=10 (dostęp: 2.08.2021)

odcinek nr 65 Skarby na złomowisku, https://www.youtube.com/watch?v=QtNrOcrXfJo&list=UUMF0KrApQecIcNe8SBr6DJw&index=8 (dostęp: 2.08.2021)

odcinek nr 69 Jagdpanther vs KW 1, T-34, Sherman!, https://www.youtube. com/watch?v=rLBN3RKDDc0&list=UUMF0KrApQecIcNe8SBr6DJw &index=3 (dostęp: 2.08.2021)

odcinek nr 70 Sensacyjne odkrycie i kolejna renowacja, https://www.youtube.com/watch?v=mzdj0XmTJr4&list=UUMF0KrApQecIcNe8SBr6 DJw&index=2 (dostęp: 2.08.2021)

odcinek nr 71 Trafiliśmy na niesamowity zbiór wojennych artefaktów, https:// www.youtube.com/watch?v=VWCmhbb4Yzc (dostęp: 6.08.2021)

odcinek nr 72 Co udało nam się odkryć w kuźni z 1945 roku?, https://www. youtube.com/watch?v=dd7gQjAOSJ0 (dostęp: 14.08.2021)

odcinek nr 73 Odkrycia w starych zabudowaniach, https://www.youtube. com/watch?v=fuMQSG3UwyU (dostęp: 19.08.2021)

odcinek nr 78 Na tropie Tygrysa!, https://www.youtube.com/watch?v= t09WE67k7hg (dostęp: 3.11.2021)

odcinek nr 79 Co pozostało z Tygrysów z Zambrowa, https://www.youtube. com/watch?v=8OTny5fZKQY (dostęp: 8.10.2021)

Odcinek nr 83 Polowanie na Łotwie! Góra fantów!, https://www.youtube. com/watch?v=Fxvyw7FNZcA (dostęp: 17.11.2021)

Odcinek nr 89 Historia zalana betonem!, https://www.youtube.com/ watch?v=Sz21NAl35E4 (dostęp: 8.02.2022)

Opublikowane
2022-03-30
Jak cytować
[1]
Szymborski, W. 2022. Sztuka okopowa a jej wykorzystanie w dydaktyce historii. Perspektywy Kultury. 36, 1 (mar. 2022), 209-230. DOI:https://doi.org/10.35765/pk.2022.3601.14.
Numer
Tom 36 Nr 1 (2022): Imperium Osmańskie i Turcja – dzieje, literatura i kultura
Dział
Varia

Copyright (c) 2022 Akademia Ignatianum w Krakowie

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:

  1. utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
  2. zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
  3. rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
  4. wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
  5. rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
  6. publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym. 

Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.