Laboratorium edukacyjne Wandy Dynowskiej

Elementy edukacji performatywnej wśród uchodźców tybetańskich w Indiach we wczesnym okresie formowania się społeczności na wygnaniu

DOI: https://doi.org/10.35765/pk.2025.5104.14
Słowa kluczowe: Wanda Dynowska, Tybet, Montessori, tożsamość, performatywność

Abstrakt

Celem artykułu jest przedstawienie działalności edukacyjnej Wandy Dynow- skiej (1888–1971) w środowisku uchodźców tybetańskich w Indiach w począt- kowym okresie istnienia społeczności na wygnaniu. Dynowska, dziś już nie- mal zapomniana polska teozofka i działaczka społeczna, zwykle pracowała w niszach kulturowych, skupiając się na kwestiach edukacyjnych. Początkowo w Polsce w okresie międzywojennym działała w małych wspólnotach teozoficz- nych, ale swoje programy kierowała również do dzieci i dorosłych wykluczonych z systemu oświaty. Po wyjeździe do Indii w 1935 r. pracowała m.in. wśród dzieci polskich uchodźców w Indiach, pokazując im potrzebę budowania wspólnoty aksjonormatywnej. Ostatecznie podjęła pracę wśród tybetańskich uchodźców, którzy zaczęli napływać do Indii po 1959 r. Skupiła się na edukacji dzieci i mło- dzieży, dążąc do stworzenia systemu szkolnictwa uwzględniającego specyficzne potrzeby młodych uchodźców, które rozumiała jako konieczność kształtowania i zachowania tożsamości. W tym celu do tybetańskiego systemu edukacji wpro- wadziła metodę Marii Montessori. W niniejszym artykule zamierzamy przedsta- wić i zrozumieć działania Dynowskiej w świetle performatyki Victora Turnera (1982, 1988) i Richarda Schechnera (2013), ze szczególnym uwzględnieniem transformatywności aktów performatywnych, które mają potencjał modelowa- nia ludzkich postaw i zachowań.

Biogramy autorów

Agata Świerzowska, Uniwersytet Jagielloński

Professor in the Centre for Comparative Studies of Civilizations at the Jagiellonian University in Kraków. She is a scholar of religion and a historian of ideas. Her research interests include the theory of religion, modern and traditional forms of spirituality, and the tradition of yoga, with particular emphasis on its modern transformations and its history in Poland. She conducted research within the NPRH project Polish Culture in Relation to Western Esoteric Philosophy in the Years 1890–1939. She is the author, among other works, of the monograph Yoga in Poland from the Late Nineteenth Century to 1939: Esoteric Contexts and Interpretations (2019), and a co-author (with Izabela Trzcińska) of “Jasną jest droga przede mną”. Życie i dzieło Wandy Dynowskiej Umadevi (2024) [“Bright Is the Path Ahead of Me”: The Life and Work of Wanda Dynowska Umadevi].

Agata Świerzowska  – is a professor in the Centre for Comparative Studies of Civilizations at the Jagiellonian University in Kraków. She is a scholar of religion and a historian of ideas. Her research interests include the theory of religion, modern and traditional forms of spirituality, and the tradition of yoga, with particular emphasis on its modern transformations and its history in Poland. She conducted research within the NPRH project Polish Culture in Relation to Western Esoteric Philosophy in the Years 1890–1939. She is the author, among other works, of the monograph Yoga in Poland from the Late Nineteenth Century to 1939: Esoteric Contexts and Interpretations (2019), and a co-author (with Izabela Trzcińska) of “Jasną jest droga przede mną”. Życie i dzieło Wandy Dynowskiej Umadevi (2024) [“Bright Is the Path Ahead of Me”: The Life and Work of Wanda Dynowska Umadevi].

Izabela Trzcińska , University of Science and Technology

Professor in the Department of Cultural Studies and Digital Era Research at the Faculty of Humanities of AGH University of Krakow. Her research focuses on alternative culture and art, with particular attention to currents of contemporary spirituality, as well as on mythologies in Western culture. She was the principal investigator of the research project Programs of Alternative Spirituality in Cieszyn Silesia from the Late Nineteenth Century to the 1970s, conducted within the Ministry of Education and Science programme Science for Society. She is the author of numerous publications, including the monographs O duchowości inaczej. Coaching w perspektywie przemian kultury współczesnej [Spirituality Otherwise: Coaching in the Perspective of Transformations of Contemporary Culture], Sztuka duchowości Janiny Kraupe [The Art of Spirituality of Janina Kraupe], and—co-authored with Agata Świerzowska—“Jasną jest droga przede mną”. Życie i dzieło Wandy Dynowskiej Umadevi [“Bright Is the Path Ahead of Me”: The Life and Work of Wanda Dynowska Umadevi].

Bibliografia

Association Montessori Internationale, Hydarabad. (1971, January 19). A letter from Association Montessori Internationale, Hydarabad to W. Dynowska [Unpublished typescript]. The Archive of Science of the Polish Academy of Sciences (PAN) and the Polish Academy of Arts and Sciences (PAU) in Cracow, KIII-180, 29 [further referred as Archive of Science PAN & PAU in Cracow]

Batogowski, M. (1971, March 21). Dziennik [Unpublished diary, manuscript, copy made by K. Tokarski]. Archive of Science PAN & PAU in Cracow, KIII-180, 13.

Chodon, T. [W. Dynowska]. (1964). Impressions and Dreams of a Worker. In Report of the Tibetan Refugee Children's Nursery in Dharamshala 1962-1964 (pp. 10-14). Nursery of Tibetan Refugee Children.

Choedup, U. (2017). Historical Trajectory of Tibetan Identity: Some Preliminary Notes on the Role of Exile Educational Institutions. The Tibet Journal, 42(2), 93.

Dalai Lama. (1991). Freedom in Exile: The Autobiography of the Dalai Lama, Harper Perenial.

Dorje, D. (1975). My Contacts and Experiences with Umadevi as Mother and Guiding Pillar [Unpublished typescript]. Private archives of M. Jasińska in the possession of G. Jurkiewicz.

Dorje, D. (2015). In Enlightened Soul: The Three Names of Umadevi [Biographical movie]. T. Das, A. Sett, S. Sett. Good Image Pvt. Ltd. in cooperation with Doordarshan and Polish Television (TVP).

Dynowska, W. (1961, January 19). A letter of W. Dynowska to unknown addressee [Unpublished typescript]. A collection of excerpts from W. Dynowska's letters. Private archives of M. Jasińska in the possession of G. Jurkiewicz.

Dynowska, W. (1962, July 25). A letter of W. Dynowska to unknown adressee [Unpublished typescript]. A collection of excerpts from W. Dynowska's letters. Private archives of M. Jasińska in the possession of G. Jurkiewicz.

Dynowska, W. (1963, March 3). A letter of W. Dynowska to M. Kowalewski [Unpublished typescript]. Archive of Science PAN & PAU in Cracow, KIII-180, 12.

Dynowska, W. (1963a, December 19). A letter of W. Dynowska to Z. Wilczyńska [Unpublished manuscript]. Archive of Science PAN & PAU in Cracow, KIII-180, 23.

Dynowska, W. (1963b, November 5). A letter of W. Dynowska to unknown addressee [Unpublished manuscript]. A collection of excerpts from W. Dynowska's letters. Private archives of M. Jasińska in the possession of G. Jurkiewicz.

Dynowska, W. (1965). Buddhyzm-Mahajana: fragmenty z pism. Biblioteka Polsko-Indyjska.

Dynowska, W. (1966, July 9). A letter of W. Dynowska to E. Ćwiertnia [Unpublished manuscript]. District Museum in Sandomierz, MP/S-309.

Dynowska, W. (1967a, August 7). A letter of W. Dynowska to E.Ćwiertnia [Unpublished manuscript]. District Museum in Sandomierz, MP/S-312.

Dynowska, W. (1967b, January 7). A letter of W. Dynowska to Z. Wazgrid [Unpublished manuscript]. Archive of Science PAN & PAU in Cracow, KIII-180,8.

Dynowska, W. (1968, January 5). A letter of W. Dynowsk to M. Frydman [Unpublished manuscript]. Archive of Science PAN & PAU in Cracow, KIII-180, 27 (1).

Dynowska, W. (1968a, February 3). A letter of W. Dynowska to M. Jasińska [Unpublished typescript]. Private archives of M. Jasińska in the possession of G. Jurkiewicz.

Dynowska, W. (1968b, March 3). A letter of W. Dynowska to M. Frydman [Unpublished manuscript]. Archive of Science PAN & PAU in Cracow, KIII-180, 27 (1).

Dynowska, W. (1968c, June 3). A letter of W. Dynowska to M. Frydman [Unpublished manuscript]. Archive of Science PAN & PAU in Cracow, KIII-180, 27 (1).

Dynowska, W. (ca. 1967). A letter from W. Dynowska to M. Frydman [Unpublished manuscript]. Archive of Science PAN & PAU in Cracow, KIII-180, 27 (1).

Dynowska, W. (ca. 1968). A postcard from W. Dynowska to M. Frydman [Unpublished typescript]. Archive of Science PAN & PAU in Cracow, KIII-180, 27 (1).

Ghosh, A.K. (Ed.). (1966). Proceedings of the Twenty Sixth International Congress of Orientalists, Volume I, 4-10 January 1964. International Congress of Orientalists.

Hess, J. M. (2009). Immigrant ambassadors: citizenship and belonging in the Tibetan diaspora. Stanford University Press.

In Memory of Umadevi. (ca. 1976). Umadevi's Tibetan Boys and Girls.

Jolden, T. (2016). Reconstructing the Institution of Education in Exile. The Tibet Journal, 41(2), 53–61.

Joosten, A.M. (1971, February 10). A letter from A.M. Joosten to W. Dynowska [Unpublished manuscript]. Archive of Science PAN & PAU in Cracow, KIII-180, 29.

Łopszyc, Z. J. (1979). Biblioteka Polsko-Indyjska [Indo-Polish Library]. In M. Frydman. Listy indyjskie (pp. 3-10). Author.

Mead, M. (1970). Culture and Commitment: A Study of the Generation Gap. Natural History Press.

Mishra, M. (2022). Education of Tibetan Refugees: Sowing Future Seeds of Tibet. In I. Rajan (Ed.), The Routledge Handbook of Refugees in India. Routhlege.

Montessori, M. (1912). The Montessori method : scientific pedagogy as applied to child education in "the Children's Houses". Transl. A. E. George. Frederick A. Stokes Company.

Montessori, M. (1965). The Formation of Man. Transl. A. M. Joosten. The Theosophical Publishing House.

Pema, J. (2003). Caring for the Weakest: The Children’s Villages. In D. Bernstorff & H. Von Welck, Exile as Challenge: The Tibetan Diaspora, (pp. 279–294). Orient Longman.

Pema, J. (2004). Tibet: My Story, an Autobiography. Element Books.

Pema, J. (2005). The Tibetan Children's Villages. Montessori Australia. Retrieved 08.05.2022 from https://silo.tips/download/the-tibetan-children-s-villages

Roemer, S. (2008). The Tibetan Government-in-exile: Politics at Large. Routledge.

Schechner, R. (2013). Performance Studies. An Introduction. Routledge.

Tibetan Children's Village. (n.d.). About Us. Background. Retrieved August 8, 2022, from https://tcv.org.in/historical-background/

Tseyang, J., & Dhondup, Y. (2008). Traditional Tibetan Education and Tibetan Women. The Tibet Journal, 33(3), 71–76.

Turner, V. (1982). Acting in Everyday Life and Everyday Life in Acting. In V. Turner, From Ritual to Theatre. The Human Seriousness of Play (pp. 102-124). PAJ Publication.

Turner, V. (1988). The Anthropology of Performance. PAJ Publication.

Umadevi [W. Dynowska]. (1966). The Dance of Tibet. Author.

Umadevi [W. Dynowska]. (ca. 1970). Sacred Dances of Tibet. Author.

Vahalli, H.O. (2009). Lives in Exile: Exploring the Inner World of Tibetan Refugees, Routledge.

Wangdu, K. (2019). History Education for Nation-Building in Exile: The case of Tibetan Refugee Schools in India. University of Turku.

Wianuszek Drogocenny o Dharmie Buddhy wśród Ptaków: ludowa pieśń tybetańska. (1967). Transl. W. Dynowska. Biblioteka Polsko-Indyjska.

Wiederkehr, E. (1971, January 6). A letter from E. Wiederkher to W. Dynowska [Unpublished typescript]. Archive of Science PAN & PAU in Cracow, KIII-180, 29.

Opublikowane
2025-12-30
Jak cytować
[1]
Świerzowska, A. i Trzcińska , I. 2025. Laboratorium edukacyjne Wandy Dynowskiej: Elementy edukacji performatywnej wśród uchodźców tybetańskich w Indiach we wczesnym okresie formowania się społeczności na wygnaniu. Perspektywy Kultury. 51, 4 (grudz. 2025), 207-222. DOI:https://doi.org/10.35765/pk.2025.5104.14.
Numer
Tom 51 Nr 4 (2025): Jezuickie dziedzictwo kulturowe Krakowa i Małopolski
Dział
Varia

Copyright (c) 2025 Perspektywy Kultury

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:

  1. utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
  2. zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
  3. rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
  4. wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
  5. rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
  6. publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym. 

Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.