Między sentymentem a sceptycyzmem. Jana Józefa Szczepańskiego doświadczenie Wschodu (na podstawie książki Do raju i z powrotem)

Beata Gontarz

doi:10.35765/pk.2021.3504.09

Beata Gontarz Uniwersytet Śląski w Katowicach https://orcid.org/0000-0002-5302-8010

DOI: https://doi.org/10.35765/pk.2021.3504.09

Słowa kluczowe: kultura europejska, laicyzm, Bliski Wschód, fundamentalizm religijny, islam, Indie

Abstrakt

Celem artykułu jest przedstawienie zawartych w książce Do raju i z powrotem refleksji i uwag autora, Jana Józefa Szczepańskiego, będących efektem jego podróży w 1961 r. na Bliski Wschód i do zachodnich Indii. Szczepański, pisarz, scenarzysta, a z wykształcenia indianista (ukończył orientalistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim), konfrontuje swoje wyobrażenia o Oriencie z realiami, jakie obserwuje na miejscu. Swoją uwagą obejmuje przejawy modernizacji krajów arabskich z jednej strony, z drugiej zaś – islamskiej ortodoksji i fundamentalizmu religijnego. Staje się to okazją do porównań dotyczących źródeł różnic cywilizacyjnych i kulturowych między zlaicyzowaną Europą a nadal religijnym Wschodem.

Biogram autora

Beata Gontarz, Uniwersytet Śląski w Katowicach

Doktor habilitowany nauk humanistycznych, profesor UŚ, pracuje w Instytucie Nauk o Kulturze Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Zainteresowania badawcze: formy i dyskurs dokumentu osobistego, korespondencja literatury i sztuk wizualnych, reprezentacje indywidualnego i zbiorowego doświadczenia historii, dyskurs tożsamościowy w perspektywie indywidualnej i zbiorowej, aksjologiczne aspekty w kulturze współczesnej. Wybrane publikacje: Pisarz i historia. O twórczości Jana Józefa Szczepańskiego (2001), O Janie Józefie Szczepańskim wspomnienia i szkice (2003), Świat przez pryzmat „ja”. T. 1: Teorie i autobiograficzne rekonesanse, współred. M. Krakowiak (2006), Świat przez pryzmat „ja”. T. 2: Studia i interpretacje, współred. M. Krakowiak (2006), Opowiedzieć historię. Prace dedykowane Profesorowi Stefanowi Zabierowskiemu, współred. M. Krakowiak (2009), Literackie reprezentacje historii. Świadectwa – mediatyzacje – eksploracje, wspólnie z A. Dębską-Kossakowską i M. Wiszniowską (2013), Obrazy świata. Wizualne reprezentacje rzeczywistości w polskiej prozie współczesnej (2014), Kulturowe gry w „Grze o tron” (2016), W przestrzeniach kultury. Studia interdyscyplinarne (2020). Publikowała w „Ruchu Literackim”, „Pracach Literackich”, „Sensus Historiae”.

Bibliografia

Armour, R. (2004). Islam, chrześcijaństwo i Zachód. Burzliwe dzieje wzajemnych relacji, przekł. I. Nowicka. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Battuta, I. (1962). Osobliwości miast i dziwy podróży 1325–1354, przekł. T. Majda, H. Natorf. Warszawa: Książka i Wiedza.

Crimp, D. (2005). Koniec sztuki i narodziny muzeum. W M. Popczyk (red.), Muzeum sztuki. Kraków: TAiWPN Universitas.

Czermińska, M. (2003). „Punkt widzenia” jako kategoria antropologiczna i narracyjna w prozie niefikcjonalnej. Teksty Drugie, nr 2–3, 11–27.

Danecki, J. (2002). Podstawowe wiadomości o islamie, t. 1. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog.

Dziekan, M.M. (2008). Dzieje kultury arabskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Elass, M. (2009). Co tak naprawdę mówi Koran, przekł. T. Fortuna. Warszawa: Wydawnictwo KEFAS.

Dybciak, K. (1982). Rozumne podróżowanie Jana Józefa Szczepańskiego. Tygodnik Powszechny, nr 31, 6.

Gontarz, B. (2020). Jan Józef Szczepański’s Questions about the Meaning of Faith. Based on Dziennik (Journal). Sensus Historiae, nr 2(40), 97–111.

Hammoudi, A. (2008). Pielgrzymka do Mekki, przeł. K. Pachniak. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog.

Huntington, S.P. (1997). Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego, przekł. H. Jankowska. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza.

Jakimowicz, A. (1964). Sztuka Indii. Warszawa: Wiedza Powszechna.

Kowalska, M. (1973). Średniowieczna arabska literatura podróżnicza. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Popczyk, M. (2005). Dialektyka początku i końca. W M. Popczyk (red.), Muzeum sztuki. Kraków: TAiWPN Universitas, 267–277.

Psurek, W. (2007). Ekspansja islamu w świecie. Historia i współczesność wzajemnych relacji. Katowice: Drukarnia Archidiecezjalna w Katowicach.

Scarabel, A. (2004). Islam, przeł. B. Stopa. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Sheppard, R. (2004). Problematyka modernizmu europejskiego, przekł. P. Wawrzyszko. W R. Nycz (red.), Odkrywanie modernizmu. Przekłady i komentarze. Kraków: TAiWPN Universitas, wyd. 2, 71–140.

Solorz, M.W. (2009). Trzeci Świat. Zarys biografii pojęcia. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

Sulikowski, A. (1992). „Nie można świata zostawić w spokoju”. O twórczości Jana Józefa Szczepańskiego. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.

Sulikowski, A. (2005). Jan Józef Szczepański. Studia i wspomnienia. Szczecin: Wydawnictwo Print Group.

Szczepański, J.J. (1981). Do raju i z powrotem. W Trzy podróże. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 7–147.

Szczepański, J.J. (2000). Łaskawy los. Tygodnik Powszechny, nr 2, 9.

Szczepański, J.J. (2009). Dziennik. T. 1: 1945–1956. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Werner, A. (2003). Wysoko, nie na palcach. O pisarstwie Jana Józefa Szczepańskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Ziemiński, I. (2015). Kryzys idei wieczności. Na marginesie powieści Tomasza Manna Buddenbrookowie. Filo-Sofia, nr 31(4/I), 155–187.

Zimmer, H. (2014). Mity i symbole w sztuce i kulturze indyjskiej, przeł. M. Szymański. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.

Żakowski, J. (1990). Trzy ćwiartki wieku. Rozmowy z Jerzym Turowiczem. Kraków: Znak.