Bóg – człowiek – (nie)szczęście w ujęciu Stefana Jaworskiego

Marzanna Kuczyńska

doi:10.35765/pk.2022.3803.11

Marzanna Kuczyńska Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu https://orcid.org/0000-0001-8456-2817

DOI: https://doi.org/10.35765/pk.2022.3803.11

Słowa kluczowe: Stefan Jaworski, kaznodziejstwo ruskie, barok, człowiek, kondycja ludzka, szczęście, Kijów

Abstrakt

W centrum zainteresowania Jaworskiego stoi człowiek w swojej relacji do Boga, świata, natury, losu. Punktem wyjścia jest arystoteliańska koncepcja człowieka wyobrażonego pod formą mikroi makrokosmosu postrzeganego jako istota myśląca i wywyższona, stworzona na obraz i podobieństwo Boga, która jednak posiada zdefektowaną, przemijającą i grzeszną naturę. Z powodu ułomnej natury człowiek nie decyduje o własnym losie, więc na ziemi nie może zaznać szczęścia. Szczęście, oparte na pojęciu nieskończoności, nieśmiertelności, nieodwracalności i spokoju wewnętrznego (beznamiętności), dostępne jest według autora tylko w niebie. W odpowiedzi na ten paradoks kaznodzieja łączy teologię szczęścia z teologią zbawienia, opracowuje teorię dobrego i „czynnego” (aktywnego) życia, zgodnie z którą człowiek będzie zdolny pokonywać przeszkody, zdobywać wpływ na własny los i osiągać częściowe szczęście w życiu doczesnym oraz pełne szczęście w niebie.

Biogram autora

Marzanna Kuczyńska, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu

Prof. UAM, absolwentka filologii bułgarskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim. Pracuje jako profesor w Instytucie Filologii Słowiańskiej UAM w Poznaniu. Jest autorką trzech monografii, wielu artykułów naukowych i redaktorem naukowym licznych prac zbiorowych. Członek redakcji czasopism i serii książkowych („Poznańskie Studia Slawistyczne”, „Krakowsko-Wileńskie Studia Slawistyczne”, „Црквене Студиjе”, „Latopisy Akademii Supraskiej”), członek Towarzystw Naukowych, Przewodnicząca Komitetu Slawistyki PAN – Oddział w Poznaniu, członek Komitetu Badań nad Bałkanami PAN Oddział w Poznaniu, członek Międzynarodowego Centrum Studiów Prawosławnych (Serbia). Tłumacz z języków słowiańskich, w tym z języka cerkiewnosłowiańskiego. Zainteresowania badawcze: literatura średniowieczna oraz kultura południowych i wschodnich Słowian.

Bibliografia

Na czterech pasjach na cześć pięciu ran Chrystusa [Тѣсный и прискорбный пут ищущимъ Ха̃ Спситεлꙗ СТРАЖДУЩАГО] (1695). RPAH (Rosyjskie Państwowe Archiwum Historyczne w Petersburgu), f. 834, op. 2, spr. 1592в, k. 1221–1224; Nikol’skij: t. 2, nr 1592, punkt 229.

Na śmierć archimandryty Ławry Kijowsko-Peczerskiej Melecego Wujachiewicza [Pro dominicia de filio prodigo valere potest Ad M D: T: O: M: G: B: M: V: S: L: O: C: H: SSq OOm: P: V: FELIX NAVIGATIO ad promontorium bonae spei caeleste per trina sua gentilitia ilumina. Per illustris et ad modum reverendi in Xt̃o Pr̃is P: Meletij Wuiachewich archimandritae Sanctae Magnae Thaumaturgae Lavrae Kijovo Piechariesis funebri apparatu] (1697). RPAH, f. 834, op. 2, spr. 1592г, k. 1785–1792r; Nikol’skij: t. 2, nr 1592, punkt 328.

Pokrow Bogurodzicy [Блг̃осѣнный всѣх вѣрных ПОКРОВЪ Прεнεпорочнаѧ Дв̃а Влдчца Бц̃а] (1694). RPAH, f. 834, op. 2, spr. 1592б, k. 632–638; Nikol’skij: t. 2, nr 1592, punkt 117 61.

Przemienienie Pańskie [Commoda mansio in Monte Thabor ad miraculosam Christi Domini Transfigurationem] (1694). RPAH, f. 834, op. 2, spr. 1592а, k. 146–151r; Nikol’skij: t. 2, nr 1592, punkt 24.

Sobór Jana Chrzciciela [Vox clamantis in deserto seu Divus Joannes Baptysta] (1693). RPAH, f. 834, op. 2, spr. 1592б, k. 854r–855; Nikol’skij: t. 2, nr 1592, punkt 161.

Ścięcie głowy Jana Chrzciciela [Гроздъ здрѣлый мεчнымъ урѣзаніεмъ ωтсѣчεнный. То εст Чεстнаꙗ глава ст: Іоана Крстεлꙗ ωт Ірода усѣчεнна] (1694). RPAH, f. 834, op. 2, spr. 1592б, k. 859–864r; Nikol’skij: t. 2, nr 1592, punkt 162.

Świętej Barbary [Aquilarum ad corpus excubiæ Seu corpus incorruptum Sanctæ Marthyris BARBARÆ ab Angelis custoditum] (1694). RPAH, f. 834, op. 2, spr. 1592б, k. 760–766; Nikol’skij: t. 2, nr 1592, punkt 146.

Teodozego Peczerskiego [TALENTUM terrae infossum Diuus Theodosius Pieczariensis in cryptis latens] (1695). RPAH, f. 834, op. 2, spr. 1592в, k. 1021–1027; Nikol’skij: t. 2, nr 1592, punkt 193.

Teodozego Uglickiego [ARCUS CAELESTIS pulchra varietate discolor hoc est EPISCOPUS IN CAELO ECCLESIASTICO pulchris virtutum nitoribus RESPLENDENS ac in funere solemni pompa celebrato illustrissimi ac Rndissimi in Xt̃o Patris Theodoris Uhlicki Arch̃eppi Czernihoviensis Novogr & etc: GENTIRITYS SAGITTIS APTATUS] (1696). RPAH, f. 834, op. 2, spr. 1592г, k. 1680–1689; Nikol’skij: t. 2, nr 1592, punkt 307.

Trójcy Świętej [Triplex Consolatio a Sanctissima Trinitate SERMO In honorem Sanctissimæ ac Vivificæ Trinitatis] (27 maja 1694). RPAH, f. 834, op. 2, spr. 1592а, k. 140–145; Nikol’skij: t. 2, nr 1592, punkt 23.

Zaśnięcie Bogurodzicy [СМΕРТΕЛНОΕ дш̃εпитатεлнои мислεннои житницы Прεнεпорочнои Дв̃ы Влдч̃цы Бц̃ы РАЗОРΕНІΕ] (1694). RPAH, f. 834, op. 2, spr. 1592а, k. 463–470; Nikol’skij: t. 2, nr 1592, punkt 86.

Arystoteles (1982). Etyka nikomachejska, przeł., oprac. i wstęp D. Gromska. Warszawa: PIW.

Âvorskij, S. – Яворский, С. (1982). Философское состязание. Tłum. И.С. Захара. Киев: Наукова думка.

Pascal, B. (1921). Myśli, tłum. T. Boy-Żeleński. Poznań–Warszawa: Księgarnia św. Wojciecha.

Seneka, A.L. (2000). Myśli, cz. IV: O pocieszeniu do Marcji, 11, 3–5. Gdańsk: Tower Press.

Seneka, L.A. (1998). O życiu szczęśliwym, tłum. L. Joachimowicz. W: Dialogi. Warszawa: PAX.

Babiński, M. (1986). Etyczne aspekty „actio” i „contemplatio” u Seneki Młodszego. Vox Patrum, 6, z. 10, 41–43.

Brogi Bercoff G., (2014). Ruś, Ukraina, Ruthenia, Wielkie Księstwo Litewskie, Rzeczpospolita, Moskwa, Rosja, Europa Środkowowschodnia: o wielowarstwowości i polifunkcjonalizmie kulturowym, Contributi italiani al XIII Congresso Internazionale degli Slavisti (Ljubljana 15–21 agosto 2003), a cura di A. Alberti, M. Garzaniti, S. Garzonio, University Press Firenze, 325–387.

Dobrzeniecki, K. (2015). Harmonia teologii, prawa i kosmologii na przykładach zastosowania motywu wagi w sztuce czasów przednowożytnych. Teologia i Człowiek. Kwartalnik Wydziału Teologicznego UMK, 79–93.

Dürr-Durski, J. (1948). Arianie polscy w świetle własnej poezji. Zarys ideologii i wybór wierszy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych. Eliade, M. (1966). Traktat o historii religii, tłum. J. Wierusz-Kowalski. Warszawa: Książka i Wiedza.

Evdokimov, P. (1986). Prawosławie, przeł. J. Keller. Warszawa: PAX. Hernas, C. (1980). Barok. Warszawa: PWN.

Kotlewski, T. (2003). Wprowadzenie do duchowości ignacjańskiej. Źródła – epoka – doświadczenia. Studia Bobolanum, 3, 111–134.

Majcherek, K. (2016). Koncepcja szczęścia w pismach św. Augustyna. Studia Philosophiae Christianae, 52, 1, 53–75.

Naumow, A.E. (1977). Apokryfy w systemie literatury cerkiewnosłowiańskiej. Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Naumow, A. (2012). Obraz Mazepy w cerkiewnych tekstach obrzędowych. W: M.R. Drozdowski, W. Walczak i K. Wiszowata-Walczak (red.), Od Kijowa do Rzymu. Z dziejów stosunków Rzeczypospolitej ze Stolicą Apostolską i Ukrainą. Białystok: Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, 835–849.

Ničik, V.M. – Ничик, В.М. (1978). Из истории отечественной философии конца XVII-начала XVIII в. Киев: Наукова Думка.

Nikol’skij, A. – Никольский, А. (1906). Описание рукописей, хранящихся в Архиве Святейшего правительствующего синода, t. 2. С.-Петербург: Синодальная типография.

Picewicz, J. (2017). Zagadnienie istoty szczęścia i sposobu jego osiągnięcia w traktacie O życiu szczęśliwym Seneki Młodszego. Teologia i Moralność, 12, 2(22), 307–321. DOI: 10.14746/tim.2017.22.2.20.

Špidlik, T. (2001). Ignacy Loyola a duchowość Wschodu, tłum. Ł. Skuza. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Zahara, I.S. – Захара, И.С. (1982). Борьба идей в философской мысли на Украине на рубеже XVII–XVIII веков. Киев: Наукова Думка.

Zgraja, B. (2018). Symbolika księżyca w Enarrationes in Psalmos św. Augustyna. Vox Patrum, 38, (69), 735–753.