Miejsca poza miejscami
Polskie parki narodowe jako teren i laboratorium
Abstrakt
Artykuł dotyczy wybranych typów naukowych i ochronnych praktyk przestrzennych. Autor interesuje się polskimi parkami narodowymi jako miejscami wytwarzania wiedzy o przyrodzie, zadaje pytania, w jaki sposób środowisko zostało przystosowane do tej funkcji i jak to przystosowanie było związane z dużo ogólniejszymi tendencjami do podejmowania pracy w terenie i wdrażania procedur laboratoryjnych w obrębie nauk przyrodniczych na przełomie XIX i XX w. Artykuł zawiera analizy wyselekcjonowanych projektów polskich przyrodników, działaczy i pracowników parków narodowych aktywnie dążących do nadania naukowego statusu działaniom z zakresu ochrony przyrody.
Wyniki przeprowadzonych badań pozwalają wyciągnąć wnioski mówiące, że parki narodowe to miejsca pogranicza, w których testowane są różne sposoby wytwarzania i wykorzystywania zdobytej wiedzy. Jawią się też jako złożone asamblaże, w których wybrane narzędzia i ramy epistemiczne technonauki okrzepły w znaturalizowanych formułach przestrzennych wypływających z przyjęcia określonych założeń ontologicznych w świecie składającym się z wielu światów. Autor dowodzi, że parki narodowe, będące wynikiem procesu terytorializacji przyrody, ukształtowały się jako miejsca poza miejscami, które mediują między terenowymi i laboratoryjnymi modalnościami produkcji wiedzy technonaukowej.
Bibliografia
Adams, W.M. i Hutton, J. (2007). People, Parks and Poverty: Political Ecology and Biodiversity Conservation. Conservation and Society, 5, 147–183.
Białowieski Park Narodowy. (n.d.). System monitoringu wód w Białowieskim Parku Narodowym. Pozyskano z: https://bpn.com.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=789&Itemid=31 (dostęp: 12.10.2022).
Blaser, M. i de la Cadena, M. (red). (2018). A World of Many Worlds. Durham: Duke University Press.
Czubiński, Z. (1965). Parki narodowe i rezerwaty przyrody w Polsce. W: W. Szafer, Ochrona przyrody i jej zasobów. Kraków: Polska Akade-mia Nauk – Zakład Ochrony Przyrody.
de Bont, R. (2017). Stations in the Field. A History of Place-Based Animal Research, 1870–1930. Chicago: The University of Chicago Press.
de Bont, R. (2021). Nature’s Diplomats: Science, Internationalism, and Preservation, 1920–1960. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press.
de Bont, R. i Lachmund J. (red.). (2017). Spatializing the history of ecology : sites, journeys, mappings. New York: Taylor and Francis.
Descola, Ph. (2013). Beyond Nature and Culture. Chicago: The Chicago University Press.
de Rosset, A. (1920). Wniosek posła A. de Rosseta i innych w sprawie założenia stacji naukowo-doświadczalnej… D. 7, II. Warszawa.
Gissibl, B., Höhler, S. i Kupper, P. (red.). (2012). Civilizing Nature. National Parks in Global Historical Perspective. New York – Oxford: Berghahn Books.
Gooday, G. (1991)., ‘Nature in the laboratory’: Domestication and disci-pline with the microscope in Victorian life science. British Journal for the History of Science, 24, 307–341.
Graber, L.H. (1976). Wilderness as Sacred Space. Washington, DC.: Asso-ciation of American Geographers.
Gunderson, R. (2017). Ideology critique for the environmental social sci-ences: What reproduces the treadmill of production? Nature and Cul-ture, 12(3), 263–289.
Hacking, I. (1990). The Taming of Chance. Cambridge: Cambridge Univer-sity Press.
Harpp et. al. (red.). (2014). The Galapagos: A Natural Laboratory for the Earth Sciences. Washington, DC: John Wiley & Sons-American.
Hennessy, E. (2018). The politics of a natural laboratory: Claiming terri-tory and governing life in the Galápagos Islands. Social Studies of Science, 48(4). DOI: 10.1177/0306312718788179
Karkonoski Park Narodowy. (n.d.). Badania naukowe. Pozyskano z: https://kpnmab.pl/badania-naukowe (dostęp: 12.10.2022).
Kohler, R. (2002). Landscapes and Labscapes. Exploring the Lab-Field Border in Biology. Chicago and London: The University of Chicago Press.
Kohler, R. (2002a). Place and Practice in Field Biology. History of Science, 40(2), 189–210. DOI: 10.1177/007327530204000204
Kupper, P. (2009). Science and the National Parks: A Transatlantic Per-spective on the Interwar Years. Environmental History, 14(1), 58–81.
Kupper, P. (2014). Creating Wilderness: A Transnational History of the Swiss National Park. New York–Oxford: Berghahn Books.
Latour, B. (1987). Science in Action, How to Follow Scientists and Engi-neers through Society. Cambridge Mass.: Harvard University Press.
Latour, B. (2013). Nadzieja Pandory. Eseje o rzeczywistości w studiach nad nauką. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Koper-nika.
Latour, B. i Woolgar S. (2020). Życie laboratoryjne. Konstruowanie faktów naukowych. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Leńkowa, A. (1965). Przegląd światowy parków narodowych i rezerwatów przyrody. W: W. Szafer, Ochrona przyrody i jej zasobów. Kraków: Pol-ska Akademia Nauk – Zakład Ochrony Przyrody.
Livingstone, D. (2003). Putting Science in Its Place. Geographies of Scien-tific Knowledge. Chicago: The University of Chicago Press.
Lynch, M. (1985). Art and Artifact in Laboratory Science. London: Taylor & Francis Ltd.
Finnegan, D.A. (2008). The Spatial Turn: Geographical Approaches in the History of Science. Journal of the History of Biology, 41(2), 369–388. http://www.jstor.org/stable/29737551
Foucault, M. (2011). Narodziny biopolityki, tłum. M. Herer. Warszawa: PWN.
Frangoul, A. (2020, December 4). National park in France is being used as a lab to study climate change. Pozyskano z: https://www.cnbc.com/2020/12/04/national-park-in-france-is-being-used-as-a-lab-to-study-climate-change.html
Mayr, E. (1982). The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance. Cambridge: Harvard University Press.
Moore, J.W. (2015). Capitalism in the Web of Life. London: Verso.
Narwiański Park Narodowy. (n.d.). Prace monitoringowe. Pozyskano z: http://npn.kakadu.net.pl/wp/przyroda/monitoring-i-badania-naukowe/ (dostęp: 12.10.2022).
Olaczek, R. (1999). Ochrona przyrody i środowiska. Warszawa: WSiP.
Pawlikowski, J.G. (1913). Kultura a natura. Warszawa: H. Altenberg, E. Wende.
Petrova, S. (2016). Communities in transition: Protected nature and local people in Eastern and Central Europe. London: Routledge.
Pritchard, J.A. (1999). Preserving Yellowstone’s Natural Condi-tions: Science and the Perception of Nature. Lincoln: University of Ne-braska Press.
Raciborski, M. (1911). Wskazówki dla zakładających muzea przyrodni-czo-krajoznawcze. Kosmos, XXXV.
Raciborski, M. i Sawicki, L. (1914). Badanie i ochrona zabytków przyrody. Program pracy dla działaczy kulturalnych. Kraków: Wydawnictwo To-warzystwa Uniwersytetu Ludowego im. A. Mickiewicza w Krakowie.
Rahder, M. (2020). An Ecology of Knowledges. Fear, Love, and Techno-science in Guatemalan Forest Conservation. Durham: Duke University Press.
Scaramelli, C. (2021). How to Make a Wetland. Water and Moral Ecology in Turkey. Stanford: Stanford University Press.
Spence, M.D. (1999). Dispossessing the Wilderness: Indian Removal and the National Parks. New York: Oxford University Press.
Shih, A. (2019). The most perfect natural laboratory in the world: Making and knowing Hawaii National Park. History of Science, 57(4). DOI: 10.1177/0073275319848966
Stephens, N. i Lewis, J. (2017). Doing laboratory ethnography: reflections on method in scientific workplaces. Qualitative Research, 17(2), 202–216. DOI: 10.1177/1468794116678040
Schröter, C. (1923). The Swiss National Park. Nature, 112, 478–481.
Szafer, W. (1929). Yellowstone. Kraj gorących źródeł i niedźwiedzi. War-szawa: Księżnica-Atlas.
Tsing, A. (2015). The Mushroom at the End of the World: On the Possibil-ity of Life in Capitalist Ruins. Princeton: Princeton University Press.
Wodziczko, A. (1934). Fizjotaktyka – nowa gałąź wiedzy o stosunku czło-wieka do przyrody. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Vale, T. (2005). The American Wilderness: Reflections on Nature Protec-tion in the United States. Charlottesville: University of Virginia Press.
Verran, H. (2001). Science and an African Logic. Chicago: University of Chicago Press.
Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. (n.d.). Stacje ba-zowe ZMŚP. Pozyskano z: http://centrumzmsp.home.amu.edu.pl/ (dostęp: 12.10.2022).
Copyright (c) 2023 Perspektywy Kultury
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
