Kultura wizualna selfie z perspektywy „kultury narcyzmu”
Problematyka selfie w ramach historii sztuki autoportretów
Abstrakt
Esej jest próbą nakreślenia problematyki kultury wizualnej selfie z perspektywy historii sztuki autoportretów. W tym artykule poruszam problematykę „kultury narcyzmu” poprzez odniesienia do obrazów i fotografii: „Chrystus jako Mąż Boleści”, „Autoportret artysty trzymającego oset”, „Autoportret w białych rękawiczkach”, „Autoportret w płaszczu ozdobionym futrem” Albrechta Dürera, „Autoukrzyżowanie”, „Autoportret zmultiplikowany metafizyczno-telepatyczny III” Andrzeja Dudka-Dürera, „Narcyz” Caravaggia, „Metamorfoza Narcyza” Salvadora Dalí i „Chrystus przed Piłatem” Jacka Malczewskiego. Druga część tego eseju skupia się na pojęciu „stadium lustra” w psychoanalizie Jacquesa Lacana, opisującego zjawisko zachodzące w rozwoju dziecka między szóstym a osiemnastym miesiącem życia. „Stadium lustra” rozumiane jest jako przejście od porządku realnego do wyobrażeniowego. Spojrzenie na siebie w lustrze, czyli całościowe oglądnięcie ciała, wywołuje u dziecka „pierwotny narcyzm”, polegający na „zakochaniu się” we własnym istnieniu i czerpaniu przyjemności z tego działania. Jest to stan autoerotyczny poprzedzający ukonstytuowanie się ego, w którym niemowlę widzi swoją osobę jako przedmiot wyłącznej miłości. W zakończeniu eseju omawiam selfie z punktu widzenia historii autoportretów i historii sztuki, gdzie koncepcje Narcyza są prototypem selfie i formą zamkniętą. Ta ostatnia forma sztuki została przedstawiona przez Caravaggia w jego „Narcyzie”, który stał się ikoną neuroestetyki. Selfie z perspektywy historii autoportretu odwołuje się do tych samych mechanizmów, które tworzyły autoportret w historii sztuki.
Bibliografia
Alberti, L.B. (2011). On Painting: A New Translation and Critical Edition, transl. R. Sinisgalli. New York and Cambridge: Cambridge University Press, DOI: 10.1017/CBO9780511782190.010.
Bainton, R.H. (1947). Dürer and Luther as the Man of Sorrows. Art Bulletin 29(1), 269–272.
Baskins, C., L. (1993). Echoing Narcissus in Alberti’s ‘Della Pittura’, Oxford Art Journal 16(1), 25–33.
Beardsworth, S. (2005). Freud’s Oedipus and Kristeva’s Narcissus: Three Heterogeneities. Hypatia 20(1), 54–77.
Belting, H. (2011). An Anthropology of Images: Picture, Medium, Body, transl. Th. Dunlap. Princeton: Princeton University Press.
Butler, J. (1997). The Psychic Life of Power: Theories of Subjection. Stanford: Stanford University Press.
Damisch, H. (2010). The Inventor of Painting, transl. K. Minturn and E. Trudel, Oxford Art Journal 33(3), 301–316.
Değim, I.A. (2011), Identity Construction in Facebook: A Lacanian Analysis of Profiles and Facebook Generated Games. In: A. Treske, U. Önen, B. Büyüm, and I.A. Değim (eds.), Image, Time, and Motion: New Media Critique from Turkey (2003–2010). Series “Theory on Demand”, Issue No. 7. Amsterdam: The Institute of Network Cultures, 111–118.
Faucher, K.X. (2018). Social Capitol Online: Alienation and Accumulation. Series Ch. Fuchs (ed.) “Critical, Digital, and Social Media Studies”, Vol. 7. London: University of Westminster Press.
Folga-Januszewska, D. (2017). Narcissus and Perception”. In: A. Bednarczyk (ed.), Project Narcissus. Kraków: Wydawnictwo Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, 194–199.
Foucault, M. (2002). “Las Meninas”. In: M. Foucault, The Order of Things: An Archaeology of the Human Sciences, transl. A., M. Sheridan-Smith. London and New York: Routledge, 3–18.
Freud, S. (2012). On Narcissism: An Introduction (1914), transl. J. Strachey. In J. Sander, E., S. Person, and P. Fonagy (eds.) Freud’s ‘On Narcissism: An Introduction’. Series L., G. Fiorini (ed.) “Contemporary Freud Turing Point and Critical Issues”. London and New York: Routledge, 2012, 1–32
Goscilo, H. (2010). The Mirror in Art: Vanitas, Veritas, and Vision, The Studies in 20th & 21st Century Literature 34(2): “Reflections and Refractions: The Mirror in Russian Culture”, 209–228
Horacy, (2018). Ars Poetica, transl. Q., H. Flaccas and I. Weitenaner. Chicago: Franklin Classics Trade Press.
Jones A. (2006). Self/Image: Technology, Representation, and the Contemporary Subject. London and New York: Routledge
Jurecki, K. (2006). Na niekończącej się drodze. Fotografia i wideo w koncepcji Andrzeja Dudek-Dürer (On the Never-Ending Road. Photography and Video in Andrzej Dudek-Dürer’s concept). In: Andrzej Dudek-Dürer. Rekonstrukcja tożsamości. Fotografia i wideo. Prace z lat 1965–2005 (Andrzej Dudek-Dürer: Reconstruction of Identity. Photography and video: Artworks from years 1965–2005). Wrocław: Ośrodek Kultury i Sztuki, Dolnośląski Festiwal Artystyczny, 34–40.
Jurkowlaniec, G. (2009). Faith, Paragone, and Commemoration in Dürer’s ‘Christomorphic’ Self-Portrait of 1500. In: O., Z. Pugliese and E., M. Kavaler (eds.), Faith and Fantasy in the Renaissance: Texts, Images, and Religious Practices. Toronto: Centre for Reformation and Renaissance Studies, 209–228.
Koerner, J.L. (1993). The Moment of Self-Portraiture in German Renaissance Art. Chicago: The University of Chicago Press.
Kostołowski, A. (2006). Andrzej Dudek-Dürer a zmiana źródeł sztuki (Andrzej Dudek-Dürer and Change of Art Sources.) In Andrzej Dudek-Dürer. Rekonstrukcja tożsamości. Fotografia i wideo. Prace z lat 1965–2005 (Andrzej Dudek-Dürer: Reconstruction of Identity. Photography and video: Artworks from years 1965–2005). Wrocław: Ośrodek Kultury i Sztuki, Dolnośląski Festiwal Artystyczny, 23–26.
Kristeva, J. (1992). Black Sun: Depression and Melancholia, transl. L., S. Roudiez. New York and Oxford: Columbia University Press.
Lacan, J. (2002). The Mirror Stage as Formative of the Function of the/as Revealed in Psychoanalytic Experience. In: J. Lacan. Écrits: A Selection, transl. A. Sheridan. London and New York: Routledge, 1–6
Lacan, J. (2006). Logical Time and the Assertion of Anticipated Certainty: A New Sophism. In: J. Lacan. Écrits: The First Complete Edition in English, transl. B. Fink, H. Fink, and R. Grigg. London and New York: W.W. Norton and Company, 161–175.
Lasch, Ch. (1991). The Culture of Narcissism: American Life in an Age of Diminishing Expectations. London and New York: W. W. Norton and Company.
Mirzoeff, N. (2016). How to See the World: An Introduction to Images, form Self-Portraits to Selfies, form Maps to Movies, and More. New York: Basic Books.
Morf, C.C., and Rhodewalt F. (2001). Unravelling the paradoxes of narcissism: A dynamic self-regulatory processing model. Psychological Inquiry 12(1), 177–196.
Murray, D.C. (2015). Notes to self: the visual culture of selfies in the age of social media, Consumption Markets & Culture 18(6), 490–516, doi: 10.1080/10253866.2015.1052967.
Ovid, (2014). Metamorphoses. Series “Penguin Classics.” London and New York: Penguin Books.
Panofsky, E. (1951). Nebulae in Pariete. Notes on Erasmus’ Eulogy on Dürer. Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 14(1/2), 34–41.
Panofsky, E. (1955). The Life and Art of Albrecht Dürer. Princeton: Princeton University Press.
Rottermund, A. (1984). The Chivalric Myth in the Art of Jacek Malczewski, Stanisław Wyspiański, and Witold Wojkiewicz. In: C. Newman-Helms, A., D. Miller, and J. Henshaw (eds.), Symbolism in Poland: Collected Essays. Detroit: The Detroit Institute of Arts, 35–38.
Roudinesco, E. (2003). The mirror stage: an obliterated archive, transl. B. Bray. In: J.-M. Rabaté (ed.) The Cambridge Companion to Lacan. Cambridge: Cambridge University Press, 25–34.
Saj, A. (2006). Droga sztuki (The Road of Art). In: Andrzej Dudek-Dürer. Rekonstrukcja tożsamości. Fotografia i wideo. Prace z lat 1965–2005 (Andrzej Dudek-Dürer: Reconstruction of Identity. Photography and video: Artworks from years 1965–2005). Wrocław: Ośrodek Kultury i Sztuki, Dolnośląski Festiwal Artystyczny, 32–33.
Smith, R. (1975). Dürer as Christ? Sixteenth Century Journal 6(1), 26–36.
Sobota, A. (2006). Fotografie dla autorefleksji (Photographs for Self-Reflection). In: Andrzej Dudek-Dürer. Rekonstrukcja tożsamości. Fotografia i wideo. Prace z lat 1965–2005 (Andrzej Dudek-Dürer: Reconstruction of Identity. Photography and video: Artworks from years 1965–2005). Wrocław: Ośrodek Kultury i Sztuki, Dolnośląski Festiwal Artystyczny, 26–31.
Twenge, J.M., and Campbell W.K. (2009). The Narcissism Epidemic: Living in the Age of Entitlement. London, New Delhi, New York, Toronto, and Sydney: Atria Paperback.
Woods-Marsden, J. (1998). Renaissance Self-Portraiture: The Visual Construction of Identity and the Social Status of the Artist. New Haven: Yale University Press.
Žižek, S. (2000). ’Pathological Narcissus’ as a Socially Mandatory Form of Subjectivity. In: Manifesta 3, The European Biennial of Contemporary Art. Ljublana: Institute of Architectural Theory, Art History, and Cultural Studies, 234–255.
Copyright (c) 2024 Perspektywy Kultury
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
