Pisarze polscy w służbie propagandy niepodległościowej (1914–1918).
Rekonesans
Abstrakt
Artykuł stanowi przyczynek do dziejów propagandy okresu I wojny światowej. Jego przedmiotem są formy aktywności propagandowej polskich pisarzy i krytyków literackich w okresie I wojny światowej (zwłaszcza w latach 1914–1917) na rzecz czynu niepodległościowego oraz specyfika podejmowanej przez nich działalności na tym polu (jej treści i form). By zrozumieć miejsce i rolę ludzi pióra w aparacie propagandy, autorka wyjaśnia fenomen szczególnego statusu i funkcji polskiego pisarza w przestrzeni publicznej oraz jego kapitału politycznego. Jest on rozpatrywany w perspektywie polskiego paradygmatu romantycznego oraz na przykładzie stosunku Józefa Piłsudskiego do polskiej literatury i, zwłaszcza, polskich pisarzy. To zaufanie społeczne, jakim cieszyli się pisarze, przesądzało o charakterze ich udziału w propagandowej akcji prasowej i wydawniczej. Aktywność propagandowa pisarzy, która została omówiona syntetycznie, przybierała dwojaką postać: niektórzy pisarzy byli instytucjonalnie związani ze strukturami (w tym propagandowymi) Naczelnego Komitetu Narodowego i Legionów, inni oddawali swe pióro na rzecz czynu niepodległościowego, pozostając poza nimi.
Bibliografia
Adamczyk, Z.J. (2014). Żeromski. Pod rozkazami Piłsudskiego. Świętokrzyskie. Środowisko. Dziedzictwo. Edukacja kulturalna, nr 14, 31–46.
Assmann, A. (2015). Wprowadzenie do kulturoznawstwa. Podstawowe terminy, problemy, pytania. Przekł. i wst. A. Artwińska i K. Różańska. Poznań: Nauka i Innowacje.
Chwalba, A. (2018). Legiony polskie 1914–1918. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Bąbiak, G.P. (2004). Postawy ideowe polskich pisarzy wobec wybuchu wojny. Dzieje Najnowsze, nr 3, 133–147.
Borodziej, W. i Górny M. (2016). Wojna wyobrażona. Polityka informacyjna, plotki i propaganda w Europie Środkowo‑Wschodniej. W: A. Nowak (red.), M. Banaszkiewicz (współpr.), Imperia, narody i społeczeństwa Europy Wschodniej i Środkowej na progu pierwszej wojny światowej. Warszawa: Centrum Rosyjsko‑Polskiego Dialogu i Porozumienia.
Buryła, S. (2017). Rozrachunki z wojną. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Čolović, I. (2001). Polityka symboli. Eseje o antropologii politycznej. Przekł. M. Petryńska. Kraków: TAIWPN „Universitas”.
Daniłowski, G. (1919). Z jednego źródła. Warszawa: Kasa Przezorności i Pomocy Warszawskich Pomocników Księgarskich.
Dąbrowski, J. (1977). Dziennik 1914–1918. Oprac. J. Zdrada. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Długosz, S. (1917). Przed złotym czasem. Przedm. A. Strug. Kraków: nakład rodziny.
Drozdowski, M. (2017). Naczelny Komitet Narodowy (1914–1918). Polityczne i organizacyjne zaplecze Legionów Polskich. Kraków: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagiellonica”.
Dużyk, J. (1975). Władysław Orkan. Życie i twórczość. Warszawa–Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Garlicka, A. (1964). Organizacja akcji prasowej Naczelnego Komitetu Narodowego. Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego, 86–144.
Janion, M. i Żmigrodzka M. (1978). Romantyzm i historia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Kaden‑Bandrowski, J. (1916). Mogiły. Lublin: Wydział Narodowy Lubelski.
Kaden‑Bandrowski, J. (1932). Piłsudczycy. Warszawa: „Kadra”.
Kaliszewski, W. (2015). Bagnet i pióro. Twórczość publicystyczna Juliusza Kadena‑Bandrowskiego. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Kargol, A. (2016). Strug: miarą wszystkiego jest człowiek. Biografia polityczna. Warszawa–Kraków: Oficyna Wydawnicza Rytm, Oficyna Wydawnicza AFM Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego.
Kloch, Z. (1986). Poezja pierwszej wojny. Tradycja i konwencje. Wrocław–Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kraushar, A. (1900). Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk 1800–1832; księga I: Czasy pruskie, 1800–1807. Kraków: Gebethner i Wolff.
Lam, S. (1915). Z naszych poezji bohaterskich. Wiedeński Kurier Polski, nr 104, 2.
Legutko, G. (2011). Niespokojny płomień. Życie i twórczość Gustawa Daniłowskiego. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno‑Przyrodniczego im. Jana Kochanowskiego.
Legutko, G. (2015). Rok 1914 w twórczości Gustawa Daniłowskiego, Andrzeja Struga i Wacława Sieroszewskiego. Studia Muzealno‑Historyczne, t. 7, 129–136.
Legutko G. i Sadowska I. (2007). Bojownicy polskiej sprawy. Wacław Sieroszewski i Gustaw Daniłowski wobec myśli i czynu Józefa Piłsudskiego. Wybór materiałów z lat 1898–1943. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej im. Jana Kochanowskiego.
List Żeromskiego (1922). Rzeczpospolita, nr 270 [4 października, wydanie poranne], 3.
Lorentowicz, J. (1917). Polska pieśń niepodległa. Zarys literacki. Kraków–Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze.
Łempicki, S. (1939). Polska pieśń narodowa jako czynnik wychowawczy. Kultura i Wychowanie, z. 2, 165–187.
Makowska, M. (2016). Narodowe mity w wojennej twórczości Kazimierza Przerwy‑Tetmajera. W: D. Kielak, M. Makowska i J. Niewiarowska (red.), Między pamięcią a projektem przyszłości. Doświadczenie historii w literaturze polskiej lat 1914–1918. Warszawa: Wydawnictwo UKSW, 53–64.
Micińska, M. (1995). Między Królem Duchem a mieszczaninem. Obraz bohatera narodowego w piśmiennictwie polskim przełomu XIX i XX w. (1890–1914). Wrocław: Fundacja na rzecz Nauki Polskiej.
Micińska, M. (2008). Inteligencja na rozdrożach. 1864–1918. Warszawa: Instytut Historii PAN, Wydawnictwo Neriton.
Molik, W. (2018). Propaganda w okresie I wojny światowej. Organizacja i rola mediów. W: W. Molik, T. Schramm i D. Szymczak (red.), Kwestia polska w propagandzie w okresie pierwszej wojny światowej. Poznań: Instytut Historii UAM, Wielkopolskie Muzeum Niepodległości.
Mortkowicz‑Olczakowa, H. (1955). Wspomnienie. Życie Literackie, nr 47, 1–7.
Niemojewski, A. (1915). Poezja na usługach intrygi politycznej. Myśl Niepodległa, nr 320, 495–496.
Obrączka, P. (2016). Pisarz zapomniany. O życiu i twórczości Zygmunta Kisielewskiego. Kielce: Wydawnictwo Gens.
Olzacka, E. (2016). Wojna a kultura. Rola czynników kulturowych w nowożytnej rewolucji militarnej. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Orsza‑Radlińska, H. (1935). Książki, które szły śladem Legionów 1914–1916. Przegląd Biblioteczny. Wydawnictwo Związku Bibliotekarzy Polskich, nr 9.
Owczarzewski, R. (1938). Kazimierz Tetmajer jako publicysta. Wilno: s.n.
Pinkwart, M. (2002). Tatry w świadomości mieszkańców Zakopanego i ich gości. Prasa zakopiańska 1891–1939. Zakopane: Tatrzański Park Narodowy. Wydawnictwo.
Piwińska, M. (1973). Legenda romantyczna i szydercy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Sokolnicki, M. (1936). Czternaście lat. Warszawa: Instytut Badania Najnowszej Historii Polski.
Stępnik, K. (1995). Legenda Legionów. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej.
Stępnik, K. (1997). Rekonesans. Studia z literatury i publicystyki okresu I wojny światowej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej.
Sprusiński M. (1971). Juliusz Kaden‑Bandrowski. Życie i twórczość. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Szarkowa, J. (1995). Podstawy działalności propagandowej Naczelnego Komitetu Narodowego. 1914–1917. Rocznik Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, 163–184.
Szarkowa, J. (1997). „Czym dla Europy była i jest Polska…”. Treści propagandowe Naczelnego Komitetu Narodowego. Rocznik Biblioteki PAU i PAN w Krakowie, t. 42, 163–182.
Szarkowa, J. (1998). Idea i czyn. Legiony polskie na łamach „Wiadomości Polskich” (1914–1919). Rocznik Biblioteki PAU i PAN w Krakowie, t. 43, 233–242.
Szczepaniak, M. (2017). Habitus żołnierski w literaturze i kulturze polskiej w kontekście Wielkiej Wojny. Kraków: TAiWPN „Universitas”.
Tomasik, T. (2013). Wojna – męskość – literatura. Słupsk: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej.
Tetmajer‑Przerwa, K. (1915). O żołnierzu polskim. 1795–1915. Oświęcim: Naczelny Komitet Narodowy.
Tetmajer‑Przerwa, K. (1916). Cienie. Kraków: Centralne Biuro Wydawnictw N.K.N.
Tetmajer‑Przerwa, K. (1917). Z poezji legionowej. Nowa Reforma, nr 274 (1 czerwca), 1.
Walas, T. (2003). Zrozumieć swój czas. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Walicki, A. (2009). Trzy patriotyzmy. W: A. Walicki, Prace wybrane, t. 1: Naród. Nacjonalizm. Patriotyzm. Wstęp A. Mencwel. Kraków: Universitas, 343–397.
Williams, R. (2015). Aktywność i zaangażowanie. Przekł. M. Tabaczyński. W: G. Jankowicz i M. Tabaczyński (red.). Socjologia literatury. Antologia. Kraków: Wydawnictwo i Księgarnia Ha!art.
Wittlin, J. (1991). Wojna, pokój i dusza poety. W: J. Wittlin, Pisma pośmiertne i inne eseje. Wyb., oprac., przedm. J. Zieliński. Warszawa: Biblioteka „Więzi”.
Wierzchowski, Z. i Wasilewski L. (zebr.). Wydawnictwa Naczelnego Komitetu Narodowego 1914–1917. Spis bibliograficzny. Kraków: Naczelny Komitet Narodowy.
Zacharska, J. (1998). Kazimierz Przerwa‑Tetmajer wobec wojny. Przegląd Humanistyczny, nr 4–5, 21–28.
Zajas, P. (2016). Niemilknące muzy. Wydawcy, pisarze, tłumacze i pośrednicy kulturowi na frontach Wielkiej Wojny. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Żeromski, S. (1916). Sen o szpadzie i sen o chlebie. Zakopane: Księgarnia Podhalańska.
Żeromski, S. (2016). [W brzasku przedwiośnia]. W: S. Żeromski, Publicystyka 1889–1919. Oprac. Z.J. Adamczyk. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 236–242.
Żukiewicz, A. (2019). Helena Radlińska w walce o Polskę (1914–1918). Opole: Uniwersytet Opolski.
Żuławski, J. (1978). Z domu. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Copyright (c) 2021 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
