Pisarze polscy w służbie propagandy niepodległościowej (1914–1918).

Rekonesans

Słowa kluczowe: I wojna światowa, dyskurs narodowy, propaganda, literatura polska, niepodległość

Abstrakt

Artykuł stanowi przyczynek do dziejów propagandy okresu I wojny świato­wej. Jego przedmiotem są formy aktywności propagandowej polskich pisa­rzy i krytyków literackich w okresie I wojny światowej (zwłaszcza w latach 1914–1917) na rzecz czynu niepodległościowego oraz specyfika podejmowa­nej przez nich działalności na tym polu (jej treści i form). By zrozumieć miej­sce i rolę ludzi pióra w aparacie propagandy, autorka wyjaśnia fenomen szcze­gólnego statusu i funkcji polskiego pisarza w przestrzeni publicznej oraz jego kapitału politycznego. Jest on rozpatrywany w perspektywie polskiego para­dygmatu romantycznego oraz na przykładzie stosunku Józefa Piłsudskiego do polskiej literatury i, zwłaszcza, polskich pisarzy. To zaufanie społeczne, jakim cieszyli się pisarze, przesądzało o charakterze ich udziału w propagan­dowej akcji prasowej i wydawniczej. Aktywność propagandowa pisarzy, która została omówiona syntetycznie, przybierała dwojaką postać: niektórzy pisa­rzy byli instytucjonalnie związani ze strukturami (w tym propagandowymi) Naczelnego Komitetu Narodowego i Legionów, inni oddawali swe pióro na rzecz czynu niepodległościowego, pozostając poza nimi.

Biogram autora

Joanna Niewiarowska, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

Historyczka literatury i kultury polskiej, asy­stentka w Katedrze Literatury Polskiej Drugiej Połowy XIX wieku w Instytucie Literaturoznawstwa na Wydziale Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Autorka publikacji dotyczących literatury i sztuki oraz życia literacko‑artystycz­nego Młodej Polski i I wojny światowej. Redaktorka dwóch tomów zbio­rowych poświęconych literaturze i publicystyce okresu I wojny światowej. Przygotowuje doktorat poświęcony wielkowojennej krytyce i publicystyce literackiej.

Bibliografia

Adamczyk, Z.J. (2014). Żeromski. Pod rozkazami Piłsudskiego. Świętokrzy­skie. Środowisko. Dziedzictwo. Edukacja kulturalna, nr 14, 31–46.

Assmann, A. (2015). Wprowadzenie do kulturoznawstwa. Podstawowe terminy, problemy, pytania. Przekł. i wst. A. Artwińska i K. Różańska. Poznań: Nauka i Innowacje.

Chwalba, A. (2018). Legiony polskie 1914–1918. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Bąbiak, G.P. (2004). Postawy ideowe polskich pisarzy wobec wybuchu wojny. Dzieje Najnowsze, nr 3, 133–147.

Borodziej, W. i Górny M. (2016). Wojna wyobrażona. Polityka informacyjna, plotki i propaganda w Europie Środkowo‑Wschodniej. W: A. Nowak (red.), M. Banaszkiewicz (współpr.), Imperia, narody i społeczeństwa Europy Wschodniej i Środkowej na progu pierwszej wojny światowej. War­szawa: Centrum Rosyjsko‑Polskiego Dialogu i Porozumienia.

Buryła, S. (2017). Rozrachunki z wojną. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.

Čolović, I. (2001). Polityka symboli. Eseje o antropologii politycznej. Przekł. M. Petryńska. Kraków: TAIWPN „Universitas”.

Daniłowski, G. (1919). Z jednego źródła. Warszawa: Kasa Przezorności i Pomocy Warszawskich Pomocników Księgarskich.

Dąbrowski, J. (1977). Dziennik 1914–1918. Oprac. J. Zdrada. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Długosz, S. (1917). Przed złotym czasem. Przedm. A. Strug. Kraków: nakład rodziny.

Drozdowski, M. (2017). Naczelny Komitet Narodowy (1914–1918). Polityczne i organizacyjne zaplecze Legionów Polskich. Kraków: Towarzystwo Wydaw­nicze „Historia Iagiellonica”.

Dużyk, J. (1975). Władysław Orkan. Życie i twórczość. Warszawa–Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Garlicka, A. (1964). Organizacja akcji prasowej Naczelnego Komitetu Naro­dowego. Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego, 86–144.

Janion, M. i Żmigrodzka M. (1978). Romantyzm i historia. Warszawa: Pań­stwowy Instytut Wydawniczy.

Kaden‑Bandrowski, J. (1916). Mogiły. Lublin: Wydział Narodowy Lubelski.

Kaden‑Bandrowski, J. (1932). Piłsudczycy. Warszawa: „Kadra”.

Kaliszewski, W. (2015). Bagnet i pióro. Twórczość publicystyczna Juliusza Kadena‑Bandrowskiego. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Kargol, A. (2016). Strug: miarą wszystkiego jest człowiek. Biografia polityczna. Warszawa–Kraków: Oficyna Wydawnicza Rytm, Oficyna Wydawni­cza AFM Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego.

Kloch, Z. (1986). Poezja pierwszej wojny. Tradycja i konwencje. Wrocław–War­szawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Kraushar, A. (1900). Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk 1800–1832; księga I: Czasy pruskie, 1800–1807. Kraków: Gebethner i Wolff.

Lam, S. (1915). Z naszych poezji bohaterskich. Wiedeński Kurier Polski, nr 104, 2.

Legutko, G. (2011). Niespokojny płomień. Życie i twórczość Gustawa Daniłow­skiego. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno‑Przyrodni­czego im. Jana Kochanowskiego.

Legutko, G. (2015). Rok 1914 w twórczości Gustawa Daniłowskiego, Andrzeja Struga i Wacława Sieroszewskiego. Studia Muzealno‑Histo­ryczne, t. 7, 129–136.

Legutko G. i Sadowska I. (2007). Bojownicy polskiej sprawy. Wacław Siero­szewski i Gustaw Daniłowski wobec myśli i czynu Józefa Piłsudskiego. Wybór materiałów z lat 1898–1943. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzy­skiej im. Jana Kochanowskiego.

List Żeromskiego (1922). Rzeczpospolita, nr 270 [4 października, wydanie poranne], 3.

Lorentowicz, J. (1917). Polska pieśń niepodległa. Zarys literacki. Kraków–War­szawa: Towarzystwo Wydawnicze.

Łempicki, S. (1939). Polska pieśń narodowa jako czynnik wychowawczy. Kul­tura i Wychowanie, z. 2, 165–187.

Makowska, M. (2016). Narodowe mity w wojennej twórczości Kazimierza Przerwy‑Tetmajera. W: D. Kielak, M. Makowska i J. Niewiarowska (red.), Między pamięcią a projektem przyszłości. Doświadczenie historii w literaturze polskiej lat 1914–1918. Warszawa: Wydawnictwo UKSW, 53–64.

Micińska, M. (1995). Między Królem Duchem a mieszczaninem. Obraz bohatera narodowego w piśmiennictwie polskim przełomu XIX i XX w. (1890–1914). Wrocław: Fundacja na rzecz Nauki Polskiej.

Micińska, M. (2008). Inteligencja na rozdrożach. 1864–1918. Warszawa: Insty­tut Historii PAN, Wydawnictwo Neriton.

Molik, W. (2018). Propaganda w okresie I wojny światowej. Organizacja i rola mediów. W: W. Molik, T. Schramm i D. Szymczak (red.), Kwestia pol­ska w propagandzie w okresie pierwszej wojny światowej. Poznań: Instytut Historii UAM, Wielkopolskie Muzeum Niepodległości.

Mortkowicz‑Olczakowa, H. (1955). Wspomnienie. Życie Literackie, nr 47, 1–7.

Niemojewski, A. (1915). Poezja na usługach intrygi politycznej. Myśl Niepod­legła, nr 320, 495–496.

Obrączka, P. (2016). Pisarz zapomniany. O życiu i twórczości Zygmunta Kisie­lewskiego. Kielce: Wydawnictwo Gens.

Olzacka, E. (2016). Wojna a kultura. Rola czynników kulturowych w nowożyt­nej rewolucji militarnej. Kraków: Wydawnictwo UJ.

Orsza‑Radlińska, H. (1935). Książki, które szły śladem Legionów 1914–1916. Przegląd Biblioteczny. Wydawnictwo Związku Bibliotekarzy Polskich, nr 9.

Owczarzewski, R. (1938). Kazimierz Tetmajer jako publicysta. Wilno: s.n.

Pinkwart, M. (2002). Tatry w świadomości mieszkańców Zakopanego i ich gości. Prasa zakopiańska 1891–1939. Zakopane: Tatrzański Park Narodowy. Wydawnictwo.

Piwińska, M. (1973). Legenda romantyczna i szydercy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Sokolnicki, M. (1936). Czternaście lat. Warszawa: Instytut Badania Najnow­szej Historii Polski.

Stępnik, K. (1995). Legenda Legionów. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej.

Stępnik, K. (1997). Rekonesans. Studia z literatury i publicystyki okresu I wojny światowej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie‑Skłodowskiej.

Sprusiński M. (1971). Juliusz Kaden‑Bandrowski. Życie i twórczość. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Szarkowa, J. (1995). Podstawy działalności propagandowej Naczelnego Komitetu Narodowego. 1914–1917. Rocznik Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, 163–184.

Szarkowa, J. (1997). „Czym dla Europy była i jest Polska…”. Treści propa­gandowe Naczelnego Komitetu Narodowego. Rocznik Biblioteki PAU i PAN w Krakowie, t. 42, 163–182.

Szarkowa, J. (1998). Idea i czyn. Legiony polskie na łamach „Wiadomości Polskich” (1914–1919). Rocznik Biblioteki PAU i PAN w Krakowie, t. 43, 233–242.

Szczepaniak, M. (2017). Habitus żołnierski w literaturze i kulturze polskiej w kontekście Wielkiej Wojny. Kraków: TAiWPN „Universitas”.

Tomasik, T. (2013). Wojna – męskość – literatura. Słupsk: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej.

Tetmajer‑Przerwa, K. (1915). O żołnierzu polskim. 1795–1915. Oświęcim: Naczelny Komitet Narodowy.

Tetmajer‑Przerwa, K. (1916). Cienie. Kraków: Centralne Biuro Wydawnictw N.K.N.

Tetmajer‑Przerwa, K. (1917). Z poezji legionowej. Nowa Reforma, nr 274 (1 czerwca), 1.

Walas, T. (2003). Zrozumieć swój czas. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Walicki, A. (2009). Trzy patriotyzmy. W: A. Walicki, Prace wybrane, t. 1: Naród. Nacjonalizm. Patriotyzm. Wstęp A. Mencwel. Kraków: Universi­tas, 343–397.

Williams, R. (2015). Aktywność i zaangażowanie. Przekł. M. Tabaczyński. W: G. Jankowicz i M. Tabaczyński (red.). Socjologia literatury. Antologia. Kraków: Wydawnictwo i Księgarnia Ha!art.

Wittlin, J. (1991). Wojna, pokój i dusza poety. W: J. Wittlin, Pisma pośmiertne i inne eseje. Wyb., oprac., przedm. J. Zieliński. Warszawa: Biblioteka „Więzi”.

Wierzchowski, Z. i Wasilewski L. (zebr.). Wydawnictwa Naczelnego Komitetu Narodowego 1914–1917. Spis bibliograficzny. Kraków: Naczelny Komitet Narodowy.

Zacharska, J. (1998). Kazimierz Przerwa‑Tetmajer wobec wojny. Przegląd Humanistyczny, nr 4–5, 21–28.

Zajas, P. (2016). Niemilknące muzy. Wydawcy, pisarze, tłumacze i pośrednicy kul­turowi na frontach Wielkiej Wojny. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.

Żeromski, S. (1916). Sen o szpadzie i sen o chlebie. Zakopane: Księgarnia Podhalańska.

Żeromski, S. (2016). [W brzasku przedwiośnia]. W: S. Żeromski, Publicystyka 1889–1919. Oprac. Z.J. Adamczyk. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 236–242.

Żukiewicz, A. (2019). Helena Radlińska w walce o Polskę (1914–1918). Opole: Uniwersytet Opolski.

Żuławski, J. (1978). Z domu. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Opublikowane
2021-07-01
Jak cytować
[1]
Niewiarowska, J. 2021. Pisarze polscy w służbie propagandy niepodległościowej (1914–1918).: Rekonesans. Perspektywy Kultury. 33, 2 (lip. 2021), 31-46. DOI:https://doi.org/10.35765/pk.2021.3302.04.
Dział
Literatura. Media. Propaganda