Mirt w śląskich strojach obrzędowych
Tradycja i współczesność
Abstrakt
Strój obrzędowy jako kulturowy znak przypisany jest najważniejszym momentom przejścia zmieniającym status społeczny jednostki. Ze względu na swoisty zestaw cech przynależny jest osobom pełniącym określone funkcje, np. w obrzędzie rodzinnym będą to państwo młodzi; w obrzędzie dorocznym – postać wdowy w ostatkowym zwyczaju kończącym karnawał. W sytuacjach obrzędowych związanych z przechodzeniem z jednego stanu społecznego do kolejnego pojawiają się charakterystyczne rekwizyty, w tym również konkretne gatunki roślin, a pośród nich mirt – krzew wiecznie zielony o właściwościach mediacyjnych, apotropeicznych i życiodajnych. Można go zobaczyć w formie wianka zakładanego na głowę jako element ubrania (sukni, marynarki, koszulki), dekoracji akcesoriów (np. nakrycia, świec), przestrzeni związanych z miejscem uroczystości itp. W zależności od rodzaju obrzędu i czasu jego występowania obecność rośliny komunikuje określone funkcje i wartości kulturowe tkwiące w danym środowisku społecznym.
Bibliografia
Adamowski, J. (2014). O społecznych i kulturowych funkcjach stroju ludowego. W: J. Adamowski, M. Wójcicka (red.), Wola Tam na Podlasiu V: Codzienny i świąteczny ubiór ludności południowego Podlasie. Wola Osowińska: Gminny Ośrodek Kultury w Borkach, 27-37.
Baudrillard, J. (2007). Wymiana symboliczna i śmierć, przeł. S. Królak. Warszawa: Wydawnictwo Sic!
Bazielich, B. (1988). Śląskie stroje ludowe. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”.
Bazielich, B. (1997). Śląskie stroje ludowe. Chorzów: Górnośląski Park Etnograficzny.
Bogatyriew, P. (1975). Funkcje stroju ludowego na obszarze morawskosłowackim, przeł. Z. Saloni. W: P. Bogatyriew. Semiotyka kultury ludowej, wstęp, wybór i oprac. M. R. Mayenowa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 26-96.
Burszta, W. J. (1998). Antropologia kultury. Teorie, tematy, interpretacje. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c.
Ciołek, T.M., Olędzki, J., Zadrożyńska, A. (1976). Wyrzeczysko. O świętowaniu w Polsce: Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Drożdż, A., Pieńczak, A. (2004). Komentarze Do Polskiego Atlasu Etnograficznego t. 8: Zwyczaje i obrzędy weselne, cz. 1: Od zalotów do ślubu cywilnego. Wrocław-Cieszyn: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Forstner, D. (1990). Świat symboliki chrześcijańskiej, przeł. i oprac. W. Zakrzewska, P. Pachciarek, R. Turzyński. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Gallus, J. (1908). Wielki zbiór powinszowań zawierający powinszowania, przemowy i toasty wierszem i prozą na wszystkie dni pamiątkowe i uroczystości rodzinne, Bytom G.-S.: „Katolik”.
Gerlich, H. (1984). Narodziny, zaślubiny, śmierć. Zwyczaje i obrzędy w katowickich rodzinach górniczych. Katowice: Śląski Instytut Naukowy.
Grupa, M., Nowak, M. (2017). Wianki jako element wyposażenia grobowego. ACTA UNIVERSITATIS NICOLAI COPERNICI. Archeologia XXXV, 159-172.
Hermanowicz-Nowak, K. (1976). Odzież. W: M. Biernacka, B. Kopczyńska-Jaworska, A. Kutrzeba-Pojnarowa, W. Paprocka (red.), Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej t. 1. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Polska Akademia Nauk, 379-405.
Hytrek, A. (1879). Górny Szlązk pod względem obyczajów, języka i usposobienia ludności. Kraków [reprint Opole 1996].
Jaszczołt, M. (1996). Pierwsza Komunia święta jako rytuał inicjacji. W: A. Stawarz (red.), Kultura ludowa Mazowsza i Podlasia. Studia i materiały 1. Warszawa, 131-142.
Kantor, R. (1982). Ubiór-strój-kostium. Funkcje odzienia w tradycyjnej społeczności wiejskiej w XIX i w początkach XX wieku na obszarze Polski. Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
Kopaliński, W. (2006). Słownik symboli. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM.
Kowalski, P. (1996). Wianki i wieńce. Próba rekonstrukcji znaczeń. W: T. Smolińska (red.), Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Opolskiego. Folklorystyka 2, 77-85.
Kujawska M., Łuczaj M., Sosnowska J., Klepacki P. (2016). Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych. Słownik Adama Fischera, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Lach, K. (1998). Przemiany w obrzędowości rodzinnej na pograniczu polsko-morawskim (na przykładzie I Komunii Świętej. W: A. Staniszewski, B. Tarnowska (red.). Folklor i pogranicza. Olsztyn: Wydawnictwo WSP, 44-65.
Lach, K. (2000). Wierzenia, zwyczaje i obrzędy. Folklor pogranicza polsko-czeskiego. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Macioti, M. I. (2006). Mity i magie ziół, tłum. I. Kania. Kraków: Universitas.
Materjały. Zwyczaje ludu polskiego na Śląsku w okresie świąt Bożego Narodzenia, „Zaranie Śląskie” 1929, z. 4, s. 238.
Matławska, I. (2020). Rośliny poświęcone świętym i ich zastosowanie. Herbalism 1 (6), 130-142.
Myszyńska, A. (2006). Śląskie rozprawianie z okolic Białej, Głogówka i Krapkowic. Biała Prudnicka: Agencja Wydawnicza „Śląsk”.
Paluch, A. (1988). Świat roślin w tradycyjnych praktykach leczniczych wsi polskiej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Pośpiech, J., Sochacka, S. (1976). Lucjan Malinowski a Śląsk (działalność śląskoznawcza, teksty ludoznawcze). Opole: Instytut Śląski.
Półtorak, Z. (1989). Lecznictwo ludowe rodzimej ludności Opolszczyzny, Opole: Instytut Śląski w Opolu.
Simonides, D. (2007). Mądrość ludowa. Dziedzictwo kulturowe Śląska Opolskiego, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Toboła-Feliks, M. (2021). Galandy, gadziny, szpigle, żigloki… - stroje ludowe w zbiorach Muzeum Historii Katowic. W: Studia i Materiały Lubelskie 23, 55-70.
Turek, K. (1993). Ludowe zwyczaje, obrzędy i pieśni pogrzebowe na Górnym Śląsku. Katowice:
Wesołowska Henryka, Zwyczaje i obrzędy rodzinne, [w:] Kultura ludowa śląskiej ludności rodzimej, red. D. Simonides, przy udziale P. Kowalskiego, Wrocław-Warszawa 1991, s. 228-260.
Winniczuk, L. (1983). Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Witkowska, A. (2018). Rośliny w nowożytnych wiankach i koronach pogrzebowych. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 60, 285-303.
Włodarczyk, Z. (2011), Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN.
Żywirska, M. (1964). Kultura materialna. Mieszkanie. W: J. Ligęza, M. Żywirska. Zarys kultury górniczej. Górny Śląsk, Zagłębie Dąbrowskie, Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”, 88-100.
Copyright (c) 2023 Perspektywy Kultury
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
