Jan Paweł II i jego wkład w zmiany w Europie Środkowo-Wschodniej
Wybrane aspekty i zagadnienia
Abstrakt
Działania Jana Pawła II w związku z odzyskiwaniem koniecznej wolności religijnej i politycznej w Europie Środkowo-Wschodniej przez cały jego pontyfikat przyczyniły się do zerwania z komunistyczną ideologią i wpłynęły na odnowienie życia religijnego w krajach owego regionu. Papież Jan Paweł II odwiedził Polskę osiem razy w latach: 1979, 1983, 1987, 1991, 1995, 1997, 1999, 2002. Pielgrzymki papieskie w tzw. bloku wschodnim, poza Polską, w kolejności chronologicznej odbywały się w następujących państwach: Czechosłowacja – 1990, Czechy – 1995, 1997; Słowacja – 1995, 2003; Węgry – 1991, 1996; Łotwa, Litwa, Estonia – 1993; Chorwacja – 1994, 1998, 2003; Słowenia – 1996, 1999; Bośnia i Hercegowina – 1997, 2003; Rumunia – 1999; Ukraina – 2001; Kazachstan, Armenia – 2001 i Bułgaria – 2002. To podczas pielgrzymek przed 1989 r. papież nawoływał do szacunku do człowieka w tej części Europy, a od 1991 r. mówił o zagospodarowaniu daru wolności. Jak wielu komentatorów określa, wszystkie te pielgrzymki były budzeniem narodowej świadomości i odzyskania niepodległości, a później służyły do właściwego budowania przyszłości. I tak dopełniała się działalność duchowa, ale także narodowościowa papieża Słowianina. Zostały w tym opracowaniu przedstawione najważniejsze wątki owej historii i wyjątkowej duchowej roli, jaką odegrał papież Jan Paweł II w zmianach ustrojowych w Europie Środkowo-Wschodniej. Sam, dzisiaj już święty, nie przypisywał sobie tego dzieła.
Bibliografia
Jan Paweł II (1979). Homilia na Wzgórzu Lecha, Gniezno 3 czerwca 1979. W: Pielgrzymka Jana Pawła II do Polski. Przemówienia. Dokumentacja. Po-znań–Warszawa: Pallotinum.
Jan Paweł II (1980a). Homilia na Placu Zwycięstwa. Warszawa, 2 czerwca 1979. W: J. Żukowicz (red.), Gaude Mater Polonia. Kraków: Wydawnic-two WAM.
Jan Paweł II (1980b). Przemówienie Jego Świątobliwości Papieża Jana Pawła II podczas wizyty w siedzibie organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw oświaty, nauki i kultury (UNESCO), Paryż, 2 czerwca 1980 r. Kraków: Wy-dawnictwo Znak, 14.
Jan Paweł II (1985). Slavorum Apostoli. Warszawa.
Jan Paweł II (1997). Pielgrzymki do Ojczyzny. Przemówienia, homilie. Kraków: Znak
– Homilia w czasie Mszy św. na zakończenie, 600–603.
– Przemówienie do prezydentów siedmiu państw Europy Środkowej, 915–916.
– Przemówienie do wiernych Kościoła bizantyjsko-ukraińskiego, 586–591.
– Przemówienie wygłoszone w czasie nawiedzenia prokatedry.
Jan Paweł II (2001a). Homilia wygłoszona na placu Matki Ojczyzny w Astanie. W: A. Bujak, Czas pojednania. Pielgrzymka Ojca Świętego do Kazachstanu i Armenii, red. W. Bartkowski i S. Stachowski. Kraków: Biały Kruk, 22.
Jan Paweł II (2001b). Homilia wygłoszona podczas Mszy św. w Eczmiadzynie. W: A. Bujak, Czas pojednania. Pielgrzymka Ojca Świętego do Kazachstanu i Armenii, red. W. Bartkowski i S. Stachowski. Kraków: Biały Kruk, 124–129.
Jan Paweł II (2002a). Przemówienie Jana Pawła II wygłoszone do świata polity-ki, kultury, nauki i biznesu, Kijów 23 czerwca 2001 r. W: W. Mokry (red.), Apostolskie słowo Jana Pawła II na Ukrainie w 2001 roku. Kraków: Wy-dawnictwo Szwajpolt Fiol.
Jan Paweł II (2002b). Przemówienie wygłoszone podczas spotkania z młodzieżą Ukrainy, Lwów 26 czerwca 2001 r. W: W. Mokry (red.), Apo-stolskie słowo Jana Pawła II na Ukrainie w 2001 roku. Kraków: Wydaw-nictwo Szwajpolt Fiol.
Jan Paweł II (2003). Ecclesia in Europa. Rzym.
Jan Paweł II (2009). Dzieła zebrane, t. XI. Homilie i przemówienia z pielgrzymek – Europa, cz. 3. Austria, Niemcy, Włochy i inne kraje euro-pejskie, red. P. Ptasznik, M. Mokrzycki, T. Dzidek, Z. Kijas, J. Poniewierski, G. Ryś, P. Słabek i J. Urban. Kraków: Wydawnictwo M:
– Homilia podczas Mszy św. beatyfikacyjnej kard. Alojzego Stepinaca, Ma-rija Bistrica, 3 października 1998 r. Kraje bałkańskie, Chorwacja, druga pielgrzymka 2–4 października 1998 r., 963.
– Homilia podczas Mszy św. i beatyfikacji bp Antoniego Marcina Slomška, Maribor, 19 września 1999 r. Kraje bałkańskie, Słowenia, druga piel-grzymka 19 września 1999 r., 1013–1018.
– Homilia podczas Mszy św. i beatyfikacji trzech męczenników, Płowdiw, 26 maja 2002 r. Kraje wschodnioeuropejskie, Bułgaria. Pielgrzymka 23–26 maja 2002 r., 908.
– Homilia podczas Mszy św. na Hipodromie, Zagrzeb, 10 września 1994 r. Kraje bałkańskie, Chorwacja, pierwsza pielgrzymka 10–11 września 1994 r., 952–953.
– Homilia podczas Mszy św. na placu ratuszowym. Miłość na wzór Chry-stusa, Tallin, 10 września 1993 r. Kraje nadbałtyckie, Estonia, 10 wrze-śnia 1993 r., 677.
– Homilia podczas Mszy św. na placu Słowackiego Powstania Narodowe-go, Bańska Bystrzyca, 12 września 2003 r. Kraje wschodnioeuropejskie, Słowacja, trzecia pielgrzymka 11–14 września 2003 r., 843.
– Homilia podczas Mszy św. w amfiteatrze w Parku Meža, Ryga, 8 września 1993 r. Kraje nadbałtyckie, Łotwa, 8–10 września 1993 r., 654.
– Homilia podczas Mszy św. w parku Podul Izvor, Bukareszt, 9 maja 1999 r. Kraje wschodnioeuropejskie, Rumunia. Pielgrzymka 7–9 maja 1999 r., 922.
– Kraje bałkańskie, Albania, 25 kwietnia 1993 r., 1057–1064.
– Kraje bałkańskie, Bośnia i Hercegowina, druga pielgrzymka 22 czerwca 2003 r., 1047–1051.
– Kraje bałkańskie, Chorwacja, druga pielgrzymka 2–4 października 1998 r., 961–973.
– Kraje bałkańskie, Chorwacja, pierwsza pielgrzymka 10–11 września 1994 r., 949–958.
– Kraje bałkańskie, Chorwacja, trzecia pielgrzymka 5–9 czerwca 2003 r., 977–990.
– Kraje bałkańskie, Słowenia, druga pielgrzymka 19 września 1999 r., 1013–1018.
– Kraje bałkańskie, Słowenia, pierwsza pielgrzymka 17–19 maja 1996 r., 995–1009.
– Kraje wschodnioeuropejskie, Bułgaria, pielgrzymka 23–26 maja 2002 r., 895–915.
– Kraje wschodnioeuropejskie, Czechy, trzecia pielgrzymka 25–27 kwiet-nia 1997 r., 807–820.
– Kraje wschodnioeuropejskie, Rumunia, pielgrzymka 7–9 maja 1999 r., 921–944.
– Kraje wschodnioeuropejskie, Słowacja, druga pielgrzymka 30 czerwca – 3 lipca 1995 r., 823–835.
– Kraje wschodnioeuropejskie, Ukraina, pielgrzymka, 23–27 czerwca 2001 r., 853–889.
– Kraje wschodnioeuropejskie, Węgry, druga pielgrzymka 6–7 września 1996 r., 743–758.
– Przemówienie do narodu albańskiego, Tirana 25 kwietnia 1993 r. Kraje bałkańskie, Albania, 25 kwietnia 1993 r., 1057–1064.
– Przemówienie na Hradczanach, Praga 21 kwietnia 1990 r. Kraje wschod-nioeuropejskie, Czechosłowacja, pierwsza pielgrzymka 21–22 kwietnia 1990 r., 784.
– Przemówienie podczas spotkania z młodzieżą na świętej Gorce, Ołomu-niec, 21 maja 1995 r. Kraje wschodnioeuropejskie, Czechy, druga piel-grzymka 20–21 maja 1995 r., 806.
– Przemówienie podczas spotkania z przedstawicielami świata nauki i kultury, Budapeszt 17 sierpnia 1991 r. Kraje wschodnioeuropejskie, Węgry, pierwsza pielgrzymka 16–20 sierpnia 1991 r., 696.
– Przemówienie podczas spotkania z przedstawicielami świata kultury i nauki na Uniwersytecie Wieleńskim, Wilno, 5 września 1993 r. Kraje nadbałtyckie, Litwa 4–8 września 1993 r., 627–631.
– Przemówienie powitalne na lotnisku Ruzyne, Praga, 21 kwietnia 1990 r. Kraje wschodnioeuropejskie, Czechosłowacja, pierwsza pielgrzymka 21–22 kwietnia 1990 r., 764–765.
– Przemówienie powitalne na lotnisku, Bukareszt 7 maja 1999 r. Kraje wschodnioeuropejskie, Rumunia. Pielgrzymka 7–9 maja 1999 r., 922.
– Przemówienie powitalne na lotnisku, Krk, 5 czerwca 2003 r. Kraje bał-kańskie, Chorwacja, trzecia pielgrzymka 5–9 czerwca 2003 r., 978.
– Przemówienie pożegnalne na lotnisku. Państwo i Kościół w służbie dobra wspólnego, Budapeszt 20 sierpnia 1991 r. Kraje wschodnioeuropejskie, Węgry, pierwsza pielgrzymka 16–20 sierpnia 1991 r., 741.
– Przemówienie pożegnalne przed Bramą Brandenburską, Berlin 23 czerwca 1996 r. Niemcy, trzecia pielgrzymka, 21–23 czerwca 1996 r., 176–179.
– Przemówienie w czasie spotkania z duchowieństwem w katedrze św. Sta-nisława, Wilno, 4 września 1993 r. Kraje nadbałtyckie, Litwa 4–8 wrze-śnia 1993 r., 617.
Jan Paweł II (2016). VI Światowy Dzień Młodzieży w Częstochowie, 1991. W: M. Duda (red.), VI Światowy Dzień Młodzieży, Przygotowanie duchowe i przeżycie, t. II/1. Częstochowa.
Brzeziński, Z. (1988). Myśl i działanie w polityce międzynarodowej. Londyn: Wydawnictwo Aneks.
Dziedzic, S. i Ruszar, J.M. (red). (2021). Milcząca wzajemność. Inspiracje arty-styczne młodego Karola Wojtyły. Kraków: Instytut Literatury.
Dziwisz, S. (2007). Świadectwo. W rozmowie z Gian Franco Svidercoschim. Warszawa: Wydawnictwo TBA.
Fede e cultura. Antologia di testi del Magistero Pontificio da Leone XIII a Giovanni Paolo II. (2003). Citta del Vaticano.
Filipović, Z. (red.) (2003). Sveti Otac Ivan Pavao II. u III. Pochodu Hrvatskoj 5.-9.VI. 2003. Dubrownik, Osijek, Dakovo, Rijeka, Zadar. Prosinac.
Filipović, Z. (red.) (2004). Sveti Otac Ivan Pavao II. u II. pastirskom pochodu Bosni i Hercegovini Banja Luka 22. Lipnja 2003. Veljača.
Gaddis, J.L. (2009). Zimna wojna. Historia podzielonego świata. Kraków: Znak.
Grajewski, A. i Skwara, M. (2011). Papież musiał zginąć – Wyjaśnienia Alego Agcy. Katowice: IPN i Gość Niedzielny.
Grajewski, A. i Skwara, M. (2015). Agca nie był sam – Wokół udziału komuni-stycznych służb specjalnych w zamachu na Jana Pawła II. Katowice: IPN i Instytut Gość Media.
Imposimato, F. i Provvisionato S. (2011). Zamach na papieża. Warszawa: Czerwone i Czarne.
Košidar, J., Labo, Š. i Vragaš, Š. (red.) (1995). Apoštol Národov Dwadsiateho Staročia, Druhá Návšteva Jána Pavla II. Na Slovensku. Trnava.
Kucharczyk, G. i Rak, K. (2024). Piekielni sąsiedzi. Jak Rosja i Niemcy dogady-wały się kosztem Polski. Warszawa: Bellona.
Majorczyk, A. (red.). (2010). Jan Paweł II pod Tatrami. Pielgrzymki do Polski i na Słowację 1979–2002. Nowy Targ: Powiatowe Centrum Kultury w Nowym Targu.
Navarro-Valls, J. (2024). Moje lata z Janem Pawłem II. Prywatne zapiski rzecz-nika prasowego Watykanu 1984–2006. Kielce: Jedność.
Riccardi, A. (2014). Jan Paweł II. Biografia. Częstochowa: Edycja św. Pawła.
Pojavnik, I. (red.) (1996). Sveti Oče med nami. Ljubljana.
Tacik, J. (2017). Zamach. Jan Paweł II – 13 maja 1981. Spisek. Śledztwo. Spo-wiedź. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Weigel, G. (2024). Świadek nadziei. Biografia papieża Jana Pawła II. Poznań: W drodze.
Wspólna deklaracja Jego Świątobliwości Jana Pawła II i Jego Świątobliwości Garegina II w Świętym Eczmiadzynie w Armenii. (2001). W: A. Bujak, Czas pojednania. Pielgrzymka Ojca Świętego do Kazachstanu u Armenii, red. W. Bartkowski i S. Stachowski. Kraków: Biały Kruk, 140–141.
Zięba, M. (2020). Pontyfikat na czasy zamętu. Jan Paweł II wobec wyzwań Kościoła i świata. Poznań: W drodze.
Głos Live. (2024). Papież Jan Paweł II wśród uhonorowanych pośmiertnie w Dniu Czeskiego Święta Narodowego; 29.10.2024. Pozyskano z: https://glos.live/Wiadomosci_czechy/d/papiez_jan_pawel_ii_wsrod_uhonorowanych_posmiertnie_w_dniu_czeskiego_swieta_narodowego/ (do-stęp: 14.01.2025).
Przeciszewski, M. (2011). Akt europejski Jana Pawła II; 3.06.2011. Pozyskano z: https://www.ekai.pl/akt-europejski-jana-pawla-ii/ (dostęp: 2.05.2025).
Przeciszewski, M. (2014). Jana Pawła II Europa dwóch płuc; 20.04.2014. Po-zyskano z: https://www.ekai.pl/jana-pawla-ii-europa-dwoch-pluc/ (do-stęp: 19.01.2025).
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie. (2024). Konferencja: Religie i ideologie w rosyjskiej przestrzeni imperialnej. Pozyskano z: https://upjp2.edu.pl/aktualnosci/konferencja-religie-i-ideologie-w-rosyjskiej-przestrzeni-imperialnej-16892024-2627-ix-2024-2665.html (dostęp: 14.01.2025).
Copyright (c) 2025 Perspektywy Kultury
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
