John Paul II and His Contribution to the Transformation in Central and Eastern Europe
Selected Aspects and Issues
Abstract
John Paul II’s activities connected with regaining religious and political freedom in Central and Eastern Europe throughout all his pontificate fostered the rejection of communist ideology and the revival of religious life in the countries of this region. Pope John Paul II visited Poland seven times, in the years: 1979, 1983, 1987, 1991, 1995, 1997, 1999, 2002. His pilgrimages to the states of so-called eastern bloc other than Poland took place, chronologically in: Czechoslovakia – 1990, Czech Republic – 1995, 1997; Slovakia – 1995, 2003; Hungary – 1991, 1996; Latvia, Lithuania, Estonia – 1993; Croatia – 1994, 1998, 2003; Slovenia – 1996, 1999; Bosnia and Herzegovina – 1997, 2003; Romania – 1999; Ukraine – 2001; Kazakhstan, Armenia – 2001 and Bulgaria – 2002. It is during these pastoral visits, before 1989, he appealed for the respect for man in this part of Europe and, since 1991, emphasized the need to responsibly exercise the gift of freedom. According to many commentators, all of these pilgrimages were aimed first at raising national consciousness and regaining independence, and later at guiding the construction of a better future. In this way the spiritual as well as national mission of the Slavic Pope was fulfilled. This study presents the most critical issues related to that history and the exceptional spiritual role of John Paul II in the political transformations that took place in Central and Eastern Europe. Interestingly, the Saint Pope himself never claimed his impact.
References
Jan Paweł II (1979). Homilia na Wzgórzu Lecha, Gniezno 3 czerwca 1979. W: Pielgrzymka Jana Pawła II do Polski. Przemówienia. Dokumentacja. Po-znań–Warszawa: Pallotinum.
Jan Paweł II (1980a). Homilia na Placu Zwycięstwa. Warszawa, 2 czerwca 1979. W: J. Żukowicz (red.), Gaude Mater Polonia. Kraków: Wydawnic-two WAM.
Jan Paweł II (1980b). Przemówienie Jego Świątobliwości Papieża Jana Pawła II podczas wizyty w siedzibie organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw oświaty, nauki i kultury (UNESCO), Paryż, 2 czerwca 1980 r. Kraków: Wy-dawnictwo Znak, 14.
Jan Paweł II (1985). Slavorum Apostoli. Warszawa.
Jan Paweł II (1997). Pielgrzymki do Ojczyzny. Przemówienia, homilie. Kraków: Znak
– Homilia w czasie Mszy św. na zakończenie, 600–603.
– Przemówienie do prezydentów siedmiu państw Europy Środkowej, 915–916.
– Przemówienie do wiernych Kościoła bizantyjsko-ukraińskiego, 586–591.
– Przemówienie wygłoszone w czasie nawiedzenia prokatedry.
Jan Paweł II (2001a). Homilia wygłoszona na placu Matki Ojczyzny w Astanie. W: A. Bujak, Czas pojednania. Pielgrzymka Ojca Świętego do Kazachstanu i Armenii, red. W. Bartkowski i S. Stachowski. Kraków: Biały Kruk, 22.
Jan Paweł II (2001b). Homilia wygłoszona podczas Mszy św. w Eczmiadzynie. W: A. Bujak, Czas pojednania. Pielgrzymka Ojca Świętego do Kazachstanu i Armenii, red. W. Bartkowski i S. Stachowski. Kraków: Biały Kruk, 124–129.
Jan Paweł II (2002a). Przemówienie Jana Pawła II wygłoszone do świata polity-ki, kultury, nauki i biznesu, Kijów 23 czerwca 2001 r. W: W. Mokry (red.), Apostolskie słowo Jana Pawła II na Ukrainie w 2001 roku. Kraków: Wy-dawnictwo Szwajpolt Fiol.
Jan Paweł II (2002b). Przemówienie wygłoszone podczas spotkania z młodzieżą Ukrainy, Lwów 26 czerwca 2001 r. W: W. Mokry (red.), Apo-stolskie słowo Jana Pawła II na Ukrainie w 2001 roku. Kraków: Wydaw-nictwo Szwajpolt Fiol.
Jan Paweł II (2003). Ecclesia in Europa. Rzym.
Jan Paweł II (2009). Dzieła zebrane, t. XI. Homilie i przemówienia z pielgrzymek – Europa, cz. 3. Austria, Niemcy, Włochy i inne kraje euro-pejskie, red. P. Ptasznik, M. Mokrzycki, T. Dzidek, Z. Kijas, J. Poniewierski, G. Ryś, P. Słabek i J. Urban. Kraków: Wydawnictwo M:
– Homilia podczas Mszy św. beatyfikacyjnej kard. Alojzego Stepinaca, Ma-rija Bistrica, 3 października 1998 r. Kraje bałkańskie, Chorwacja, druga pielgrzymka 2–4 października 1998 r., 963.
– Homilia podczas Mszy św. i beatyfikacji bp Antoniego Marcina Slomška, Maribor, 19 września 1999 r. Kraje bałkańskie, Słowenia, druga piel-grzymka 19 września 1999 r., 1013–1018.
– Homilia podczas Mszy św. i beatyfikacji trzech męczenników, Płowdiw, 26 maja 2002 r. Kraje wschodnioeuropejskie, Bułgaria. Pielgrzymka 23–26 maja 2002 r., 908.
– Homilia podczas Mszy św. na Hipodromie, Zagrzeb, 10 września 1994 r. Kraje bałkańskie, Chorwacja, pierwsza pielgrzymka 10–11 września 1994 r., 952–953.
– Homilia podczas Mszy św. na placu ratuszowym. Miłość na wzór Chry-stusa, Tallin, 10 września 1993 r. Kraje nadbałtyckie, Estonia, 10 wrze-śnia 1993 r., 677.
– Homilia podczas Mszy św. na placu Słowackiego Powstania Narodowe-go, Bańska Bystrzyca, 12 września 2003 r. Kraje wschodnioeuropejskie, Słowacja, trzecia pielgrzymka 11–14 września 2003 r., 843.
– Homilia podczas Mszy św. w amfiteatrze w Parku Meža, Ryga, 8 września 1993 r. Kraje nadbałtyckie, Łotwa, 8–10 września 1993 r., 654.
– Homilia podczas Mszy św. w parku Podul Izvor, Bukareszt, 9 maja 1999 r. Kraje wschodnioeuropejskie, Rumunia. Pielgrzymka 7–9 maja 1999 r., 922.
– Kraje bałkańskie, Albania, 25 kwietnia 1993 r., 1057–1064.
– Kraje bałkańskie, Bośnia i Hercegowina, druga pielgrzymka 22 czerwca 2003 r., 1047–1051.
– Kraje bałkańskie, Chorwacja, druga pielgrzymka 2–4 października 1998 r., 961–973.
– Kraje bałkańskie, Chorwacja, pierwsza pielgrzymka 10–11 września 1994 r., 949–958.
– Kraje bałkańskie, Chorwacja, trzecia pielgrzymka 5–9 czerwca 2003 r., 977–990.
– Kraje bałkańskie, Słowenia, druga pielgrzymka 19 września 1999 r., 1013–1018.
– Kraje bałkańskie, Słowenia, pierwsza pielgrzymka 17–19 maja 1996 r., 995–1009.
– Kraje wschodnioeuropejskie, Bułgaria, pielgrzymka 23–26 maja 2002 r., 895–915.
– Kraje wschodnioeuropejskie, Czechy, trzecia pielgrzymka 25–27 kwiet-nia 1997 r., 807–820.
– Kraje wschodnioeuropejskie, Rumunia, pielgrzymka 7–9 maja 1999 r., 921–944.
– Kraje wschodnioeuropejskie, Słowacja, druga pielgrzymka 30 czerwca – 3 lipca 1995 r., 823–835.
– Kraje wschodnioeuropejskie, Ukraina, pielgrzymka, 23–27 czerwca 2001 r., 853–889.
– Kraje wschodnioeuropejskie, Węgry, druga pielgrzymka 6–7 września 1996 r., 743–758.
– Przemówienie do narodu albańskiego, Tirana 25 kwietnia 1993 r. Kraje bałkańskie, Albania, 25 kwietnia 1993 r., 1057–1064.
– Przemówienie na Hradczanach, Praga 21 kwietnia 1990 r. Kraje wschod-nioeuropejskie, Czechosłowacja, pierwsza pielgrzymka 21–22 kwietnia 1990 r., 784.
– Przemówienie podczas spotkania z młodzieżą na świętej Gorce, Ołomu-niec, 21 maja 1995 r. Kraje wschodnioeuropejskie, Czechy, druga piel-grzymka 20–21 maja 1995 r., 806.
– Przemówienie podczas spotkania z przedstawicielami świata nauki i kultury, Budapeszt 17 sierpnia 1991 r. Kraje wschodnioeuropejskie, Węgry, pierwsza pielgrzymka 16–20 sierpnia 1991 r., 696.
– Przemówienie podczas spotkania z przedstawicielami świata kultury i nauki na Uniwersytecie Wieleńskim, Wilno, 5 września 1993 r. Kraje nadbałtyckie, Litwa 4–8 września 1993 r., 627–631.
– Przemówienie powitalne na lotnisku Ruzyne, Praga, 21 kwietnia 1990 r. Kraje wschodnioeuropejskie, Czechosłowacja, pierwsza pielgrzymka 21–22 kwietnia 1990 r., 764–765.
– Przemówienie powitalne na lotnisku, Bukareszt 7 maja 1999 r. Kraje wschodnioeuropejskie, Rumunia. Pielgrzymka 7–9 maja 1999 r., 922.
– Przemówienie powitalne na lotnisku, Krk, 5 czerwca 2003 r. Kraje bał-kańskie, Chorwacja, trzecia pielgrzymka 5–9 czerwca 2003 r., 978.
– Przemówienie pożegnalne na lotnisku. Państwo i Kościół w służbie dobra wspólnego, Budapeszt 20 sierpnia 1991 r. Kraje wschodnioeuropejskie, Węgry, pierwsza pielgrzymka 16–20 sierpnia 1991 r., 741.
– Przemówienie pożegnalne przed Bramą Brandenburską, Berlin 23 czerwca 1996 r. Niemcy, trzecia pielgrzymka, 21–23 czerwca 1996 r., 176–179.
– Przemówienie w czasie spotkania z duchowieństwem w katedrze św. Sta-nisława, Wilno, 4 września 1993 r. Kraje nadbałtyckie, Litwa 4–8 wrze-śnia 1993 r., 617.
Jan Paweł II (2016). VI Światowy Dzień Młodzieży w Częstochowie, 1991. W: M. Duda (red.), VI Światowy Dzień Młodzieży, Przygotowanie duchowe i przeżycie, t. II/1. Częstochowa.
Brzeziński, Z. (1988). Myśl i działanie w polityce międzynarodowej. Londyn: Wydawnictwo Aneks.
Dziedzic, S. i Ruszar, J.M. (red). (2021). Milcząca wzajemność. Inspiracje arty-styczne młodego Karola Wojtyły. Kraków: Instytut Literatury.
Dziwisz, S. (2007). Świadectwo. W rozmowie z Gian Franco Svidercoschim. Warszawa: Wydawnictwo TBA.
Fede e cultura. Antologia di testi del Magistero Pontificio da Leone XIII a Giovanni Paolo II. (2003). Citta del Vaticano.
Filipović, Z. (red.) (2003). Sveti Otac Ivan Pavao II. u III. Pochodu Hrvatskoj 5.-9.VI. 2003. Dubrownik, Osijek, Dakovo, Rijeka, Zadar. Prosinac.
Filipović, Z. (red.) (2004). Sveti Otac Ivan Pavao II. u II. pastirskom pochodu Bosni i Hercegovini Banja Luka 22. Lipnja 2003. Veljača.
Gaddis, J.L. (2009). Zimna wojna. Historia podzielonego świata. Kraków: Znak.
Grajewski, A. i Skwara, M. (2011). Papież musiał zginąć – Wyjaśnienia Alego Agcy. Katowice: IPN i Gość Niedzielny.
Grajewski, A. i Skwara, M. (2015). Agca nie był sam – Wokół udziału komuni-stycznych służb specjalnych w zamachu na Jana Pawła II. Katowice: IPN i Instytut Gość Media.
Imposimato, F. i Provvisionato S. (2011). Zamach na papieża. Warszawa: Czerwone i Czarne.
Košidar, J., Labo, Š. i Vragaš, Š. (red.) (1995). Apoštol Národov Dwadsiateho Staročia, Druhá Návšteva Jána Pavla II. Na Slovensku. Trnava.
Kucharczyk, G. i Rak, K. (2024). Piekielni sąsiedzi. Jak Rosja i Niemcy dogady-wały się kosztem Polski. Warszawa: Bellona.
Majorczyk, A. (red.). (2010). Jan Paweł II pod Tatrami. Pielgrzymki do Polski i na Słowację 1979–2002. Nowy Targ: Powiatowe Centrum Kultury w Nowym Targu.
Navarro-Valls, J. (2024). Moje lata z Janem Pawłem II. Prywatne zapiski rzecz-nika prasowego Watykanu 1984–2006. Kielce: Jedność.
Riccardi, A. (2014). Jan Paweł II. Biografia. Częstochowa: Edycja św. Pawła.
Pojavnik, I. (red.) (1996). Sveti Oče med nami. Ljubljana.
Tacik, J. (2017). Zamach. Jan Paweł II – 13 maja 1981. Spisek. Śledztwo. Spo-wiedź. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Weigel, G. (2024). Świadek nadziei. Biografia papieża Jana Pawła II. Poznań: W drodze.
Wspólna deklaracja Jego Świątobliwości Jana Pawła II i Jego Świątobliwości Garegina II w Świętym Eczmiadzynie w Armenii. (2001). W: A. Bujak, Czas pojednania. Pielgrzymka Ojca Świętego do Kazachstanu u Armenii, red. W. Bartkowski i S. Stachowski. Kraków: Biały Kruk, 140–141.
Zięba, M. (2020). Pontyfikat na czasy zamętu. Jan Paweł II wobec wyzwań Kościoła i świata. Poznań: W drodze.
Głos Live. (2024). Papież Jan Paweł II wśród uhonorowanych pośmiertnie w Dniu Czeskiego Święta Narodowego; 29.10.2024. Pozyskano z: https://glos.live/Wiadomosci_czechy/d/papiez_jan_pawel_ii_wsrod_uhonorowanych_posmiertnie_w_dniu_czeskiego_swieta_narodowego/ (do-stęp: 14.01.2025).
Przeciszewski, M. (2011). Akt europejski Jana Pawła II; 3.06.2011. Pozyskano z: https://www.ekai.pl/akt-europejski-jana-pawla-ii/ (dostęp: 2.05.2025).
Przeciszewski, M. (2014). Jana Pawła II Europa dwóch płuc; 20.04.2014. Po-zyskano z: https://www.ekai.pl/jana-pawla-ii-europa-dwoch-pluc/ (do-stęp: 19.01.2025).
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie. (2024). Konferencja: Religie i ideologie w rosyjskiej przestrzeni imperialnej. Pozyskano z: https://upjp2.edu.pl/aktualnosci/konferencja-religie-i-ideologie-w-rosyjskiej-przestrzeni-imperialnej-16892024-2627-ix-2024-2665.html (dostęp: 14.01.2025).
Copyright (c) 2025 Perspectives on Culture
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
