Rola matki według Klementyny z Tańskich Hoffmanowej – znaczenie wychowania religijnego
Konteksty historyczno-kulturowe
Abstrakt
Celem niniejszego artykułu jest refleksja nad rolą matki w wybranych dziełach Klementyny z Tańskich Hoffmanowej, która swoją twórczością wywarła wpływ na uformowanie kilku pokoleń polskich kobiet. Szczególna uwaga została zwrócona na, bardzo ważne w jej przekonaniu, wychowanie religijne młodego pokolenia, a także na jego konteksty historyczno-kulturowe. Tańska uznała bowiem wychowanie religijne dzieci za podstawę wszelkich zabiegów wychowawczych, a nawet za swoistą misję cywilizacyjną matek mającą na celu odnowę ziem polskich w duchu religijnym. Eksponując rolę i znaczenie religii w życiu społecznym, wpisywała się Tańska w oczekiwania ówczesnych elit rządowych Królestwa Polskiego, co m.in. zaowocowało rozwojem jej kariery oświatowej. Jej utwory, propagujące intensywne wychowanie religijne, były wykorzystywane przez rząd Królestwa Polskiego do osiągnięcia określonych celów, zgodnych z prowadzoną ówcześnie polityką.
Spośród licznych dzieł Tańskiej, w których poruszała interesującą nas tematykę, pod uwagę zostały wzięte przede wszystkim trzy utwory (w moim przekonaniu najbardziej reprezentatywne w tym względzie), dwie powieści: Pamiątka po dobrej matce czyli jej ostatnie rady dla córki (wyd. Warszawa 1819); Amelia matką. Dzieło za dalszy ciąg „Pamiątki po dobrej matce” służyć mogące… (wyd. Warszawa 1822–1824), a także rozprawa O powinnościach kobiet (wyd. Warszawa 1849).
Bibliografia
Barzykowski, S. (1883). Historia powstania listopadowego, t. 1. Poznań: Księgarnia Jana Konstantego Żupańskiego.
Bołdyrew, A. (2008). Matka i dziecko w rodzinie polskiej. Ewolucja modelu życia rodzinnego w latach 1795–1918. Warszawa: Neriton.
Chmielowski, P. (1898a). Liberalizm i obskurantyzm na Litwie i Rusi (1813–1823). Przedm. B. Chlebowski. Warszawa: Biblioteka Dzieł Wyborowych.
Chmielowski, P. (1898b). Klementyna z Tańskich Hofmanowa. Zarys bio-graficzno-pedagogiczny przez Piotra Chmielowskiego. Petersburg: Na-kładem Kazimierza Grendyszyńskiego.
Ciechanowska, Z. (1960–1961). Hasło: Hoffmanowa z Tańskich Klemen-tyna (1798–1845). W: Polski słownik biograficzny, t. 9. Wrocław: Pol-ska Akademia Umiejętności, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wy-dawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 573–576.
Dąbrowska, J.E. (2008). Klementyna. Rzecz o Klementynie z Tańskich Hoffmanowej. Białystok: Trans Humana.
Dąbrowska, J.E. (2015). Wartości uniwersalne pedagogii Klementyny Tańskiej-Hoffmanowej. Rocznik Teologii Katolickiej, t. XIV/1, 271–284.
Deszczyńska, M. (2021). O genezie więzi katolicyzmu i świadomości na-rodowej w społeczeństwie polskim w pierwszej połowie XIX wieku. Nasza Przeszłość, t. 135, 39–75.
Dylągowa, H. (1980). Duchowieństwo przed powstaniem listopadowym. Roczniki Humanistyczne, t. 28, z. 2, 13–27.
Falkowska, J. (2015). Kobieta w roli matki. Propozycje Anastazji z Jełowickich Dzieduszyckiej (1842–1890). Wychowanie w Rodzinie, t. XII (2), 243–255.
Inglot, M. (1999). Carska cenzura w latach 1831–1850 wobec arcydzieł literatury polskiej. W: M. Inglot, Wieszcz i pomniki. W kręgu XIX i XX-wiecznej recepcji dzieł Adama Mickiewicza. Wrocław: Wydaw-nictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Jabłońska-Deptuła, E. (1980). Z problematyki ideologii religijnej i życia religijnego okresu powstania listopadowego. Roczniki Humanistyczne, t. 28, z. 2.
Jakubiak, K. (2014). XIX-wieczne wzorce polskiej rodziny i wychowania rodzinnego dziecka oraz ich oświeceniowe inspiracje. W: K. Dormus, B. Popiołek i in., Komisja Edukacji Narodowej: kontekst historycz-no-pedagogiczny. Kraków: Wydawnictwo Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Pedagogicznego.
Jakubiak, K. i Nawrot-Borowska, M. (2016). Rodzina polska w XIX wieku jako środowisko wychowawcze i jej funkcja edukacyjna. Studia Peda-gogica Ignatiana, nr 2, vol. 19, 15–46.
Jedynak, B. (1999). Dom i kobieta w kulturze niewoli. W: B. Jedynak (red.), Kobieta w kulturze i społeczeństwie. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Kaniowska-Lewańska, I. (1982). Literatura dla dzieci i młodzieży do roku 1864. Zarys monograficzny, materiały. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Kotowa, I. (1925–1926). Pierwsze dzieło Klementyny Tańskiej. Pamiętnik Literacki, 22/23/1/4, 202–220.
Koźmian, K. (1972). Pamiętniki, t. 3. Wrocław: Ossolineum.
Lachnicki, I.E. (1823). Amelia matką. Dzieło za dalszy ciąg „Pamiątki po dobrej matce” służyć mogące, przez tęż samą autorkę (…). W: Dzieje Dobroczynności Krajowej i Zagranicznej, t. 1. Wilno, 89.
Manteufflowa, M. (1936). Józef Kalasanty Szaniawski. Ideologia i działalność (1815–1830). Warszawa: Nakładem Towarzystwa Nau-kowego Warszawskiego.
Mochnacki, M. (1984), Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831, t. 1, oprac. i przedm. S. Kieniewicz. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Sobczak, J. (1992). Przejawy zainteresowania wychowaniem rodzinnym w pracach niektórych polskich pisarzy i pedagogów u schyłku XVIII i w pierwszej połowie XIX wieku. Studia Pedagogiczne, z. 18, red. J. Jundziłł. Bydgoszcz: Zeszyty. Naukowe WSP w Bydgoszczy.
Stankiewicz-Kopeć, M. (2016). Poglądy Klementyny z Tańskich Hoffma-nowej 1798–1845 w refleksji uczennic. Zarys zagadnienia. Studia Pa-edagogica Ignatiana, t. 19, nr 3, 99–121.
Stankiewicz-Kopeć, M. (2021). Wzór osobowy kobiety polskiej okresu niewoli politycznej: Wokół Pamiątki po dobrej matce Klementyny z Tańskich-Hoffmanowej. Perspektywy Kultury, t. 34, 3, 73–96.
Szlachta, B. (1998). Konserwatyzm. Z dziejów tradycji myślenia o polityce. Kraków – Warszawa: Wydawnictwo DANTE ARARAT.
Szwarc, A. i Żarnowska, A. (red.) (1992). Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX w., t. II, cz. 1–2. Warszawa: Instytut Historyczny Uniwersytetu. Warszawskiego.
Szybiak, I. (2004). O rodzicielskich zaletach i wadach w oświeceniowej polskiej publicystyce edukacyjnej. W: K. Jakbiak i A. Winiarz (red.), Nauczanie domowe dzieci polskich od XVIII do XX wieku. Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego.
Tańska, K. (1822). Amelia matką. Dzieło za dalszy ciąg Pamiątki po do-brey matce służyć mogące, cz. 1. Warszawa: Drukarnia Łątkiewicza.
Wawrykowa, M. (1992). Historia powszechna 1789–1849. Warszawa: Wydawnictwo WSIP.
Winiarz, A. (2002). Szkolnictwo, Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (1807–1831). Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej.
z Tańskich Hoffmanowa, K. (1849). Pamiętniki Klementyny z Tańskich Hoffmanowej. W: Pisma pośmiertne Klementyny z Tańskich Hoffma-nowej, t. 1. Berlin: Wydawca: Księgarnia B. Behra.
z Tańskich Hofmanowa, K. (1876a). O powinnościach kobiet. W: K. z Tańskich Hofmanowa, Dzieła, red. N. Żmichowska, t. 9. Warszawa: Spółka Wydawnicza Księgarzy.
z Tańskich Hofmanowa, K. (1876b). Pamiątka po dobrej matce czyli jej ostatnie rady dla córki. W: K. z Tańskich Hofmanowa, Dzieła, red. N. Żmichowska, t. 8. Warszawa: Spółka Wydawnicza Księgarzy.
Zanowa, J. (1929). Stanisław Grabowski, minister oświecenia Królestwa Polskiego. Cz. 1. Początki reakcji w Polsce. Sprawozdania z posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Wydział II, z. 106.
Źródła do dziejów wychowania i myśli pedagogicznej (1965). Wyboru do-konał i oprac. S. Wołoszyn, t. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Żmichowska, N. (1876). Słowo przedwstępne do dzieł dydaktycznych Pani Hofmanowej. W: K. z Tańskich Hofmanowa, Dzieła, t. 8, red. N. Żmichowska. Warszawa: Spółka Wydawnicza Księgarzy.
Copyright (c) 2023 Perspektywy Kultury
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
