The Black Dress
Mourning Fashion as a Form of Protest and a Tool of Opposition to the Tsarist Invaders around the January Uprising
Abstract
At the beginning of the 1860s, fashion in Poland was specifically inscribed in political and national contexts and closely linked to the Polish cause, becoming an instrument of struggle against the invader. First, in the early 1860s – during the pre-January demonstrations – as a sign of mourning for the lost homeland and as an expression of national solidarity. Then, during the January Uprising and after its fall (1863/64), when dress also became a sign of individual personal loss for many thousands of Polish women; an expression of their grief for their loved ones (fathers, husbands, fiancées, sons) lost either directly during the Uprising or as a result of repression by the invader. As a result, the Polish black mourning dress entered the culture as a symbol of the intertwining of the history of the enslaved country with the dramatic destinies of individual Poles.
The analysis of the title issue will be carried out on the basis of source materials, including contemporary memoirs, diaries, notes, letters, newspaper articles, pamphlets, as well as reports and official documents. They point out that fashion at that time was an object of close observation and careful analysis both by the Poles themselves and by the partitioners, especially the Russians, and became an important element of memory. Since fashion, strongly connected with the so-called “spirit of the times”, should be interpreted in a broader context, taking into account the socio-political, cultural changes of the time, relevant thematic studies are also taken into account, allowing for the reconstruction of the aforementioned contexts.
References
Banach A., (1957), O modzie w XIX wieku, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Banach E. i A., (1962), Słownik mody, Warszawa: Wiedza Powszechna 1962.
Berg M. Wasylewicz, (1898), Zapiski o powstaniu polskiem 1863 i 1864 roku
i poprzedzającej powstanie epoce demonstracji od 1856 r. (z rosyjskiego oryginału wydanego kosztem rządu, a następnie przez cenzurę zniszczonego, dosłownie przełożył K. J. [Karol Jaskłowski], w Krakowie Spółka Wydawnicza Polska 1898, t. 1.
Biedrońska - Słotowa B., (2005), Polski ubiór narodowy zwany kontuszowym: Polski ubiór zwany kontuszowym: dzieje i przemiany opracowane na podstawie zachowanych ubiorów zabytkowych i ich części oraz w świetle źródeł ikonograficznych i literackich, Kraków: Muzeum Narodowe.
Borkowska U., (1986), Ceremoniał i pogrzeb królów polskich w XIV-XVIII wieku, w: Państwo – Kościół – niepodległość, red. J. Ziółek, J. Skarbek, Lublin.
Boucher F., (2006), Historia mody, dzieje ubiorów od czasów prehistorycznych do końca XX wieku, przeł. P. Wrzosek, A. Sieradzka, Warszawa.
Bruchnalska M., (1932), Ciche bohaterki: udział kobiet w Powstaniu Styczniowem: (materjały), zeszyt 1, Warszawa: Wydaw. Towarzystwa św. Michała Archanioła.
Brzeszcz D., (2014), Rosyjskie haki, polskie krynoliny. Żałoba narodowa 1863 roku, w: Bądźmy realistami, żądajmy niemożliwego. Utopie i fantazje w modzie i dizajnie, red. J. Jaworska, K. Rachubińska, Warszawa: Instytut Kultury Polskiej UW.
Cassirer E., (1971), Esej o człowieku. Wstęp do filozofii kultury, przeł. A. Staniewska Warszawa: Czytelnik.
Chamot M., (2003), Entuzjazm i zwątpienie. Obraz własny Polaków w wybranej publicystyce prasowej trzech zaborów w latach 1864−1914, Toruń: Wydawnictwo UMK.
Czas. Dziennik Poświęcony Polityce Krajowej i Zagranicznej oraz Wiadomościom Literackim, Rolniczym i Przemysłowym, R. 14, nr 56, z dn. 8 marca 1861.
Danowska E., (2013) Rabacja chłopska 1846 roku w relacji ks. Jana Popławskiego z Niegowici, „Folia Historica Cracoviensia”, vol. XIX.
Estreicherówna M., (1968), Życie towarzyskie i obyczajowe Krakowa w latach 1848-1863, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Feldman J., (1929), Mocarstwa wobec powstania styczniowego, Kraków: Wydano nakł. Krakowskiej Spółki Wydawniczej
Feuillet M., (2006), Leksykon symboli chrześcijańskich, przeł. M. Paleń, Poznań: Księgarnia Św. Wojciecha.
Gaszyński K., (1868), Czarna sukienka, w: Poezye Konstantego Gaszyńskiego. Wydanie zupełne, Lipsk, Wyd. F.A. Brockhaus.
Gołębiowski Ł., (1830), Ubiory w Polszcze od najdawniejszych czasów aż do chwil obecnych sposobem dykcyonarza ułożone i opisane, Warszawa: Druk.
A. Gałęzowskiego i Komp. 8.
Gromkowska-Melosik A., (2013), Kobieta epoki wiktoriańskiej. Tożsamość, ciało i medykalizacja, Kraków: : Oficyna Wydawnicza IMPULS.
Jarosińska I., (2017), Moda polska i romantyczna, Warszawa: IBL.
Jaspers K., (1999), Wiara filozoficzna wobec objawienia, przeł. G. Sowiński, Kraków: Wydawnictwo Znak.
Jurek K., (2011), Znaczenie symboliczne i funkcja koloru w kulturze, w: Kultura–Media–Teologia, nr 6.
Klaczko J., (1851), Kontuszowe pogadanki i obrazki z szlacheckiego życia przez Konstantego Gaszyńskiego, Goniec Polski, nr 59-60.
Krzywobłocka B., (1964), O czarnej sukience i powstańczej dwururce, Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
Kieniewicz S., (1983), Powstanie styczniowe, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kieniewicz S., (1983), Warszawa w Powstaniu Styczniowym, Warszawa: Wiedza Powszechna.
Kleiner J., (1913), Archiwum Filomatów, Część I :"Korespondencya", t. I–V, wyd. Jan Czubek, Kraków, Warszawa: Nakładem PAU.
Kopaliński W., (1985), Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa: PIW.
Korolko M., (1999), Leksykon kultury religijnej w Polsce, Warszawa: wyd. ADAM.
Korybut-Marciniak M., (2016), „Najnowsze wymysły”, „wzory elegancji”, „fortel przedsiębiorców”?: moda w społecznej ocenie Polaków w XIX stuleciu, Niepodległość i Pamięć, 23/3.
Kossak Z., Szatkowski Z., (2014), Dziedzictwo, cz. III, wyd. Wydawnictwo: Instytut Wydawniczy PAX.
Krypczyk A., (2012), Czarna sukienka. Wizerunek Polki w twórczości Artura Grottgera, w: Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie, seria nowa t. 5, Wydawca: Muzeum Narodowe w Krakowie.
Lejko K., (1999), Fotografie z okresu powstania styczniowego w zbiorach Działu Ikonografii Muzeum Historycznego m.st. Warszawy, Almanach Muzealny, t. 2.
Lenart M., Wańczowski M, (2009), Księga żałoby i śmierci, Warszawa: Wyd. Rytm.
Maciesza A., (1972), Historia fotografii polskiej w latach 1839–1889, Płock: Towarzystwo Naukowe Płockie.
Mickiewicz W., (1908), Emigracja polska 1860-1890, t. 2, Kraków: Księgarnia Spółki Wydawniczej Polskiej.
Mieczkowski D., (1864), Reforma stroju Polek z uwzględnieniem okoliczności teraźniejszych, Lwów: Druk. Zakładu Narod. im. Ossolińskich.
Możdżyńska-Nawotka M., (2002), O modach i strojach, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie.
Novikov A., (2023), Patriotic Fashion in Central Europe: Warsaw 1861-1866, Journal of East Central European Studies, 72/2.
Powstanie styczniowe. Materiały i dokumenty. Korespondencja namiestników Królestwa Polskiego z 1861 roku, pod red. S. Kieniewicza, I. Miller, [Polska Akademia Nauk. Instytut Historii, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych], (1964), Wrocław : Zakł. Nar. im. Ossolińskich.
Prendowska J., (1962), Moje wspomnienia, przygot. do druku, przedmowa, przypisy
E. Kozłowski i K. Olszański, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Ramotowska F., (2018), Warszawa przedstyczniowa. Przebudzenie: „rewolucja moralna” 1861-1862, oprac. D. Lewandowska, M. Osiecka, Warszawa: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych.
Ramotowska F., (1971), Rząd carski wobec manifestacji patriotycznych
w Królestwie Polskim w latach 1860–1862, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.
Roćko A., Kontusz i frak. O symbolice stroju w XVIII-wiecznej literaturze polskiej, (2015), Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
Sieradzka A, (1993), Żony modne. Historia mody kobiecej od starożytności do współczesności, Warszawa: Naukowo-Techniczne.
Sieradzka A., Tysiąc lat ubiorów w Polsce, Warszawa: Arkady 2003.
Simmel G., (2006), Z psychologii mody. Studium socjologiczne, w tegoż: Most i drzwi. Wybór esejów, przeł. M. Łukasiewicz, Warszawa Oficyna: Naukowa.
Staszel, Echa wydarzeń warszawskich z lat 1860-1862 w Krakowie i Ziemi Krakowskiej (wg relacji pamiętnikarskiej Kazimierza Girtlera), (1968), w: Rocznik Biblioteki PAN w Krakowie, R. XIII, 1867, Kraków.
S. Szulc, Pamiętnik kapelana księdza Serafina Szulca, (1868), w: A. Giller, Polska
w walce. Zbiór wspomnień i pamiętników z dziejów naszego wyjarzmienia, Paryż: Agaton Giller.
Teatrum ceremoniale na Dworze Książąt i Królów polskich. Materiały z konferencji naukowej. zorganizowanej przez Zamek Królewski na Wawelu i Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego w dniach 23-25 marca 1998, pod red. M. Markiewicz,
R. Skowron, (1999), Kraków: Zamek Królewski na Wawelu.
Tillich P., (1994), Pytanie o nieuwarunkowane. Pisma z filozofii religii, przeł.
J. Zychowicz, Kraków: Wydawnictwo Znak.
Toniak E., (2015), Śmierć bohatera. Motyw śmierci heroicznej w polskiej sztuce i literaturze od powstania kościuszkowskiego do manifestacji 1861, słowo/obraz terytoria, Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria.
Turnau I., (1986), Ubiór jako znak, „Lud”, t. 70: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Wasylewski S., (1962), Życie polskie w XIX wieku, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Winnicka E., (2018), Mody. Teorie i praktyki, red. E. Winiecka, Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
Woźnowski W., Literacki spór o tradycje w czasach Stanisława Augusta (Z dziejów motywu wąsów, kontusza i fraka), (1971) Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historycznoliterackie, z. 21.
Z. L. S. [Walery Przyborowski], Historya dwóch lat: 1861–1862. Cz. 1, Rok 1861. T. 2 (styczeń–maj), Nakł. Wł. L. Anczyca i Spółki pod zarządem Jana Gadowskiego, (1893), Kraków: Wł. L. Anczyc i Spółka.
Żygulski Z. jr., (1992), Strój jako forma symboliczna, w: Ubiory w Polsce. Materiały III Sesji Klubu Kostiumologii i Tkaniny Artystycznej przy Oddziale Warszawskim Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa:
Copyright (c) 2023 Perspectives on Culture
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
