Działalność Jana Sacranusa z Oświęcimia Sacrae Theologiae Professoris (1443–1527) jako proboszcza w Proszowicach
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest mało znanej działalności Jana z Oświęcimia zwanego Sakranem, wybitnego uczonego, profesora teologii, związanej ze sprawowaną przez niego funkcją proboszcza w parafii Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Jana Chrzciciela w Proszowicach, małym mieście dawnego województwa krakowskiego. Sakran, objąwszy tę funkcję w początkach XVI w., pełnił ją ponad dwadzieścia lat. Należał do grona duchownych, którzy kumulowali różne beneficja, urzędy i godności. W artykule poszukiwane są odpowiedzi na pytania, jak w tej sytuacji Sacranus wywiązywał się z obowiązków plebana, związanych z jednej strony z cura animarum, z drugiej zaś ze spoczywającym na proboszczach obowiązku opieki nad majątkiem Kościoła. Analiza została oparta w głównej mierze na księgach miejskich Proszowic, źródłach do tej pory prawie niewykorzystanych w odniesieniu do badań nad działalnością Jana Sacranusa. Wyłania się z nich obraz tego wybitnego duchownego jako troskliwego opiekuna parafii proszowickiej, a przede wszystkim fundatora szpitala dla ubogich. Odnalezione zapiski źródłowe rzucają nowe światło na tę fundację. Artykuł stanowi przyczynek do badań nad rolą plebana i jego relacjami z wiernymi w społeczności parafii miejsko-wiejskiej w późnym średniowieczu oraz sytuacją parafii, w których probostwo obejmowali wybitni duchowni, uczeni, ludzie związani z kręgami władzy.
Bibliografia
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie (AKMK): Acta Episcopalia (AEp.), t. 1, 5, 6, 7
Archiwum Narodowe w Krakowie (ANK):
Variae civitatis et villae, Księga sądu ławniczego miasta Proszowic 1474 – 1511, sygn. 29/121/0/-/160 (Proszowice 160)
Variae civitatis et villae, Księga sądu wójtowsko-ławniczego miasta Proszowic, 1513 – 1533, sygn. 29/121/0/-/161 (Proszowice 161)
Variae civitatis et villae, Księga radziecka miasta Proszowic, 1418-1454, sygn. 29/121/0/-/166 (Proszowice 166)
Variae civitatis et villae, Księga radziecka miasta Proszowic 1451 – 1512, s. 29/121/0/-/167 (Proszowice 167)
Variae civitatis et villae – zbiór szczątków zespołów, sygn. 29/121/281 (Proszowice 281)
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD): Metryka Koronna (MK), t. 20, 21, 23
(1880, Codex). Codex diplomaticus Universitatis studii generalis Cracoviensis. Continet privilegia et documenta quae Res Gestas Academiae eiusque beneficia illustrant. T. 3. Cracoviae: Sumptibus et typis Universitatis.
(1864. LB 2). Przeździecki, A. (ed.) Joannis Długosz senioris canonici cracoviensis liber beneficiorum dioecesis cracoviensis. T. 2. Cracoviae.
Barycz, H. (1962-1964). Jan z Oświęcimia zwany Sakranem (1443-1527). W: Polski Słownik Biograficzny, t. 10. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 467 – 468.
Czarciński, I. (1993). Bractwa w wielkich miastach państwa krzyżackiego w średniowieczu. Toruń: Wydawnictwo UMK.
Czarciński, I. Przeracki, J. (1981). Społeczne funkcje bractwa Najświętszej Marii Panny w Nowym Mieście Toruniu. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Historia, nr 17 (117), 109 – 149.
Fijałek, J.N. (1899). Studya do dziejów Uniwersytetu krakowskiego i jego wydziału teologicznego w XV w., Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny. XIV. Kraków: Wydawnictwo Akademii Umiejętności.
Kiryk, F. (1967). Dzieje Proszowic w epoce piastowskiej i jagiellońskiej. Rocznik naukowo-dydaktyczny WSP w Krakowie, nr 26, 21 – 50.
Kiryk, F. (2000). Miasto średniowieczne. W: F. Kiryk (red.), Proszowice. Zarys dziejów do 1939 roku. Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia Secesja, 47 - 100.
Kowalczyk, J. (2014). Szpitale w Polsce przedrozbiorowej – na czym polegały różnice między szpitalem prepozyturalnym a parafialnym? Perspectiva. Legnickie Studia Teologiczno – Historyczne, nr 13/ 1 (24), 35 – 39.
Leśniak, F. (2000). W okresie Polski szlacheckiej. W: F. Kiryk (red.), Proszowice. Zarys dziejów do 1939 roku. Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia Secesja, 101 – 251.
Litak, S. (1997). Bractwa religijne w Polsce przedrozbiorowej XIII—XVIII wiek. Rozwój i problematyka. Przegląd Historyczny, nr 88 (3-4), 499 – 523.
Michalewicz, J. Michalewiczowa, M. (1991). Beneficia Universitatis Iagellonicae saec. XV-XVIII. P. 1. Kraków: Universitas Iagellonica.
Morawski, K. (1900). Historya Uniwersytetu Jagiellońskiego: średnie wieki i odrodzenie: z wstępem o uniwersytecie Kazimierza Wielkiego. T. 2. Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Nabiałek, K. (2021). Księgi korporacji rzemieślniczych Proszowic z XV wieku: przyczynek do badań nad piśmiennictwem miejskim w średniowieczu. Średniowiecze Polskie i Powszechne, nr 13, 101 – 132. DOI: https://doi.org/10.31261/SPiP.2021.17.06
Pátková, Hana. (2000). Bratrstvie ke cti bozie. Poznámky ke kultovni cinnosti bratrstev e cechu ve stredovekych Cechách. Praha: KLP-Koniasch Latin Press.
Radzimiński, A. (1993). Prałaci i kanonicy kapituły katedralnej płockiej w XIV i I poł. XV w.: studium prozopograficzne. T.2. Kanonicy. Toruń: Wydawnictwo UMK.
Reitemeier, A. (2013). Die Pfarrgemeinde im späten Mittelalte. W: E. Bünz, G. Fouquet (ed.), Vorträge und Forschungen: Die Pfarrei in späten Mittelalter. Bd. 77. Ostfildern : Jan Thorbecke Verlag der Schwabenverlag AG, 341 – 375. DOI: https://doi.org/10.11588/vuf.2013.0.18001
Skierska, I. (2003). Obowiązek mszalny w średniowiecznej Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Historii PAN
Skierska, I. (2004). Pleban w późnośredniowiecznej Polsce. W: W. Fałkowski (red.), Kolory i struktury średniowiecza. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 155 – 180.
Sołtyszewski, S. (1960). Zarząd majątkiem kościelnym w kanonicznym ustawodawstwie powszechnym. Prawo Kanoniczne: kwartalnik prawno-historyczny, nr 3(3-4), 335 – 346.
Sumowski, M. (2018). „Pastor et oves” – Parish Priest in Late-Medieval Prussian Town. Quaestiones Medii Aevii Novae, nr 23, s. 343-377.
Surdacki, M. (2015). Sieć szpitali łacińskich w Rzeczypospolitej w XVI – XVIII w. Nasza Przeszłość, nr 123, 133 – 184.
Szkaradnik, P. (2001 ). Mistrzowie Uniwersytetu Krakowskiego z Oświęcimia w XV i na początku XVI w. Krakowski Rocznik Archiwalny, nr 7, 62 – 78.
Tandecki, J. (2001). Struktury administracyjne i społeczne oraz formy życia w wielkich miastach Prus Krzyżackich i Królewskich w średniowieczu i na progu czasów nowożytnych. Toruń: Wydawnictwo UMK.
Wiśniowski, E. (1969). Bractwa religijne na ziemiach polskich w średniowieczu. Roczniki Humanistyczne, nr 17 (2), 51 – 81.
Wiśniowski, E. (2004). Parafie w średniowiecznej Polsce. Struktura i funkcje społeczne. Lublin: Wydawnictwo KUL.
Wünsch, T. (2008). Das romische Modell einer Kirchenunion mit der Orthodoxie und sein Architekt, Johannes Sacranus von Auschwitz/Oświęcim (1443-1527). Roczniki Historyczne, nr 74, s. 83 – 112.
Zaremska, H. (1977). Bractwa w średniowiecznym Krakowie: studium form społecznych życia religijnego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Zdanek, M. (2015). Jan Amicinus (Przyjaciel) z Krakowa (zm. 16 X 1526 r.). W: W. Uruszczak (red.), Profesorowie Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. T.1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 109 – 110.
Sikora, F. Klimontów. W: Słownik historyczno – geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. II, 543 – 546. Pozyskano z: [http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=7563&q=klimont%C3%B3w&d=0&t=1, dostęp: 6.12.2022]
Bukowski, W. Łaganów. W: Słownik historyczno – geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. III, 778 – 795. Pozyskano z: [http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?q=%C5%82agan%C3%B3w&d=3&t=1; dostęp: 09.12.2022]
Copyright (c) 2023 Perspektywy Kultury
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
