Historia religijnego tatuażu koptyjskiego i jego znaczenie w kręgu kulturowym chrześcijan egipskich
Abstrakt
Pomimo znacznego ogólnoświatowego zainteresowania sytuacją polityczną na Bliskim Wschodzie stopień znajomości tradycji koptyjskiej wśród humanistów środkowoeuropejskich nadal uznać należy za niewystarczający. Niniejsze rozważania stanowią zatem próbę choć cząstkowego zapełnienia tej luki poprzez analizę specyficznego zjawiska tatuażu religijnego, od wieków do dzisiaj występującego w środowisku chrześcijan egipskich. Przy czym wprowadzenie – umożliwiające lepsze zrozumienie tego fenomenu – stanowi krótka charakterystyka etnosu koptyjskiego oraz omówienie wybranych aspektów ogólnej historii tatuażu, związanych z prezentowanym tematem (tj. jego obecności w klasycznej kulturze starożytnego Egiptu oraz ulegającego z czasem przemianom stosunku hierarchii kościelnej do tego typu zdobień ciała). Natomiast zasadnicza część artykułu poświęcona została trzem zagadnieniom szczegółowym: okolicznościom wykonywania rzeczonych tatuaży (dawniej jako znaku stygmatyzującego, obecnie – towarzyszącego ważnym momentom życiowym; z uwzględnieniem różnicy technik stosowanych w Górnym Egipcie i diasporze jerozolimskiej), najpopularniejszym wzorom (od najprostszych i niewielkich krzyży koptyjskich po pełnopostaciowe przedstawienia scen ewangelicznych i wizerunków świętych) oraz funkcji, jaką pełnił dawniej i pełni obecnie koptyjski tatuaż religijny (od piętnującej przez magiczno-wyznaniową i socjalną po psychologiczną).
Bibliografia
Atalla, N.S. [1989]. Coptic Art. t. 2: Sculpture. Architecture. Cairo: Lehnert & Landrock.
Atalla, N.S. (2000). Illustrations from Coptic Manuscripts. Cairo: Lehnert & Landrock.
Atiya, A.S. (1978). Historia Kościołów Wschodnich. Tłum. zbiorowe. Warszawa: PAX.
Badawy, A. (1949). L’art copte. Les influences égyptiennes. Cairo: Société Orientale de Publicité Press.
Badawy, A. (1978). Coptic Art and Archeology. The Art of the Christian Egyptians from the Late Antique to the Middle Ages. Cambridge: M.I.T. Press.
Bojarska, R. i Trzaska, D. (2000). Krótka historia tatuażu (cz. 1). Tatuaż – Ciało i Sztuka, nr 1, 6–15.
Bourguet du, P. (1991). Sztuka Koptów. Tłum. J. Lipińska. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
Brzozowska, R. (red.). (2003). Praktyczny słownik wyrazów obcych. Kraków: Zielona Sowa.
Carswell, J. (1968). Coptic Tattoo Designs. Beirut: American University of Beirut.
Chaillot, Ch. (2005). The Coptic Orthodox Church. A Brief Introduction to Its Life and Spirituality. Paris: Inter-Orthodox Dialogue.
Coquin, Ch. (1974). Les édifices chrétiens du Vieux-Caire. T. 1: Bibliographie et topographie historiques. Cairo: Institut Français d’Archéologie Orientale.
Cramer, M. (1955). Das altägyptische Lebenszeichen in christlichen (Koptischen) Ägypten. Eine kultur- und religionsgeschichtliche Stuudie auf archäologischer Grundlage. Wiesbaden: Harrassowitz.
Czerni, K. (1997). Piętno. Polska Sztuka Ludowa. Konteksty. Antropologia Kultury, Etnografia, Sztuka, nr 3–4, 124.
Deneuve, G. (1970). L’Arte Copta. Florence: Sadea.
Desprez, V. (1999). Początki monastycyzmu. Dzieje monastycyzmu chrześcijańskiego do Soboru Efeskiego (431). T. 1–2. Tłum. J. Dembska. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów. (Źródła Monastyczne, 22).
Draguet, R. (1949). Les Pères du désert. Paris: Plon.
Drączkowski, F. (1998). Patrologia. Pelplin–Lublin: Bernardinum.
Dyczkowski, A. (red.). (1998). Nowy leksykon PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Effenberger, A. (1975). Koptische Kunst. Ägypten in spätantiker, byzantinischer und frühislamischer Zeit. Leipzig: Koehler und Amelang.
Farid, S.W. (1965). The Flight into Egypt. Cairo: Youssef Abdalla.
Fleming, J. (2001). Graffiti and the Writing Arts of Early Modern England. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Forstner, D. (1990). Świat symboliki chrześcijańskiej. Tłum. W. Zakrzewska, P. Pachciarek i R. Turzyński. Warszawa: PAX.
Frend, W.H.G. (1972). The Rise of the Monophysite Movement. Cambridge: University Press.
Gabra, G. (1999). Cairo. The Coptic Museum and Old Churches. Cairo: Longman.
Gaselee, S. (1925). The Unitates and their Rites. London: MacMillan.
Gilbert, S. (2000). The Tattoo History Source Book. An Anthology of Historical Records of Tattooing Throughout the Word. New York: Juno Books.
Girgis, W.A. (1962). The Christological Teaching of the Non-Chalcedonian Churches. Cairo: The American University at Cairo Press.
Gregorios, P., Lazareth, W.H. i Nissiotis, N.A. (red.). (1981). Does Chalcedon Divide or Unite? Towards Convergence in Orthodox Christology. Geneva: World Council of Churches.
Grira, S. (2010). Les chrétiens égyptiens se font tatouer leur foi. Pozyskano z: https://observers.france24.com/fr/20101116-egypte-chretiens-font-tatouer -leur-foi (dostęp: 28.07.2020).
Hamilton, A. (2006). The Copts and the West 1439–1922. The European Discovery of the Egyptian Church. Oxford: Oxford University Press.
Jelski, A. (1993). Tatuaż. Warszawa: Wydawnictwo Alfa.
Kalisiewicz, D. (red.). (1996). Nowa encyklopedia powszechna PWN. T. 6. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kamil, J. (1987). Coptic Egypt. History and Guide. Cairo: The American University at Cairo Press.
Klonowska, J., Wiciński, M., Wołkowiecki, M. i Żak, J. (2017). Historyczne i współczesne społeczno-kulturowe funkcje tatuażu. Kosmetologia Estetyczna, nr 5, 513–520.
Lambelet, E. (red.). (1993). The Escape to Egipt According to Coptic Tradition. Cairo: Lehnert & Landrock.
Lefort, L.Th. (1943). Les vies coptes de saint Pachôme et ses premiers successeurs. Louvain: Bureaux du Muséon.
Luce, A.A. (1920). Monophysitism, Past and Present. A Study in Christology. London: MacMillan.
Meinardus, O. (1961). Monks and Monasteries of the Egyptian Deserts. Cairo: The American University at Cairo Press.
Meinardus, O. (1963). In the Steps of the Holy Family from Bethlehem to Upper Egypt. Cairo: Dar al-Maaref.
Meinardus, O. (1969). A Critical Study on the Cult of Sitt Dimiana and Her Forty Virgins. Orientalia Suecana, nr 18, 45–68.
Meinardus, O. (2002). Two Thousand Years of Coptic Christianity. Cairo: The American University at Cairo Press.
Michalski, M. (1975). Antologia literatury patrystycznej. T. 1. Warszawa: PAX.
Muyser, J. (1952). Survivance de tatouage Chrétien en Egypte. Cahiers Coptes, nr 2, 11–23.
Nichols, A. (2010). Rome and the Eastern Churches. San Francisco: Ignatius Press.
Nowak, G. [2011]. Sztuka tatuażu. Płock: Muzeum Mazowieckie.
Pokorzyna, E. (2001). Słownik terminologiczny wyposażenia świątyń obrządku wschodniego z przydatkiem ikon maryjnych. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Razzouk, W. (2020). Razzouk Tattoo – our history. Pozyskano z: http://razzouktattoo.com/ (dostęp: 27.07.2020).
Roberson, R.G. (2005). Chrześcijańskie Kościoły Wschodnie. Tłum. K. Bielawski i D. Mionskowska. Kraków: Wydawnictwo Homini.
Simaika, M.H. (1937). Guide sommaire du museé copte. Cairo: Imprimerie nationale.
Smykowska, E. (2002). Ikona. Mały słownik. Warszawa: Verbinum.
Snopek, M. (2010). Tatuaż. Element współczesnej kultury. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Sprutta, J. (2008a). Ikona maryjna typu Eleusa. Salvatoris Mater, nr 10, 105–124.
Sprutta, J. (2008b). Ikona Matki Bożej Hodegetrii. Salvatoris Mater, nr 10, 125–152.
Stene, N. (1997). Becoming a Copt. The Integration of Coptic Children into the Church Community. W: N. v. Doorn-Harder i K. Vogt (red.), Between Desert and City. The Coptic Ortodox Church Today. Oslo: Novus Vorlag, 190–211.
Strzygowski, J. (1904). Koptische Kunst. Catalogue générale des antiquités égyptiennes du Museé du Caire. Vienna: Imprimerie Adolf Holzhausen.
Szaszkiewicz, M. (1997). Tajemnice grypserki. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Ekspertyz Sądowych.
Tokarski, J. (red.). (1980). Słownik wyrazów obcych PWN. Warszawa: PWN.
Wagner, P. (2002). Pictish Warrior AD 297–841. Oxford: Osprey Publishing.
Wessel, K. (1954/55). Eine Grabstele aus Medinet el-Fajoum. Zum Problem der Maria Lactans. Wissensch. Zeitschrift der Humboldt-Universität zu Berlin, nr 4, 149–153.
Wessel, K. (1963). Koptische Kunst. Die Spätantike in Ägypten. Recklinghausen: Verlag Aurel Bongers.
Wessel, K. (1966). Sztuka koptyjska. Tłum. E. Bartniczak, A. Bochnak i J. Ostrowski. Kraków: Muzeum Narodowe.
Zwoliński, A. (2006). Mowa ciała. Gesty, stroje, tatuaże, makijaż… Kraków: Wydawnictwo św. Stanisława.
Copyright (c) 2021 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
