Pośrednik „długo błąkającej się po manowcach duszy”
Wokół pojednania z Kościołem Stanisława Przybyszewskiego oraz roli, jaką w tym względzie odegrał ks. Jan Pawelski SJ
Abstrakt
W pojednaniu Stanisława Przybyszewskiego z Kościołem katolickim udział miał jego rówieśnik – jezuita ksiądz Jan Pawelski SJ. Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie relacji ks. Jana Pawelskiego SJ (1868–1944): kaznodziei, publicysty redaktora, krytyka literackiego z kontrowersyjnym młodopolskim pisarzem Stanisławem Przybyszewskim (1868–1927) w kontekście roli, jaką jezuita ten odegrał w pojednaniu z Kościołem, co Przybyszewski wyraził w pisemnym oświadczeniu z dnia 20 października 1926 r. Temat ten rzadko pojawia się w literaturze przedmiotu, zaś jeśli już występuje (okazjonalnie), to na ogół w formie szczątkowej. Tymczasem jest on ważny, stanowiąc istotne dopełnienie biografii zarówno samego Pawelskiego, jak również Przybyszewskiego. Na potrzeby artykułu poddano analizie zgromadzony materiał źródłowy, który stanowią m.in.: wypowiedzi jezuity (publikowane na łamach ówczesnej prasy), listy Stanisława Przybyszewskiego, relacje prasowe z lat 1926–1927. Pod uwagę wzięto też (nieliczne) wzmianki naukowe poświęcone pojednaniu pisarza z Kościołem.
Bibliografia
[anonim], (1926). Na łono Kościoła Katolickiego powrócił wielki pisarz Stanisław Przybyszewski, Drwęca z dodatkami: Opoka Młodzieży i Nasz Przyjaciel, Rok: IV, Nowe Miasto – Pomorze, 30 listopada, nr 140.
[anonim], (1926). Nawrócenie się Stanisława Przybyszewskiego. Gazeta Kościelna. Tygodnik poświęcony sprawom Kościoła, R. XXXIII, z 28 listopada.
[anonim], (1926). Nawrócenie Przybyszewskiego. Powściągliwość, Praca. Miesięcznik Ilustrowany. Organ Towarzystwa Michała Archanioła poświęcony sprawom wychowawczo-religijnym, kulturalno-społecznym i narodowym. grudzień, Rok XX, zeszyt XII.
[anonim], (1927). Nawrócenie Stanisława Przybyszewskiego, Rycerz Niepokalanej, styczeń, 1 (61).
[anonim], (1927). Nawrócenie Stanisława Przybyszewskiego. Tygodnik Polski i dodatek handlowo - przemysłowy: Daleki Wschód. Bulletin de Maison Chatolique Polonaise, nr 134 z 13 lutego, Wydawnictwa rok szósty.
[anonim], (1927). Ś.P. Stanisław Przybyszewski a kościół katolicki. „Lech. Gazeta Gnieźnieńska: codzienne pismo polityczne dla wszystkich stanów 1927, 2 grudnia, R.29, nr 277.
[anonim], (1927). Warszawa czci pamięć Ś.P. Stanisława Przybyszewskiego. Lech. Gazeta Gnieźnieńska: codzienne pismo polityczne dla wszystkich stanów, 2 grudnia, R.29, nr 277.
Badowska K., (2011) „Godzina cudu” Miłość i erotyzm w twórczości Stanisława Przybyszewskiego. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Borzym S., (1968). Przybyszewski jako filozof. Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 59/1.
Bystrzyński K., (1938). Pegaz i wół. Kultura (Poznań), „Kultura: tygodnik literacki, artystyczny i społeczny”, nr 17 (105), s. 3.
Dąbrowski R., (2015). Kasprowicz, Przybyszewski oraz ona Jadwinia. Warszawa: PWN. Wydawnictwo Naukowe.
Grzebień L. i in.: (oprac.) (1996), Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564––1995, Kraków: Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego, Instytut Kultury Religijnej.
Grajek M., (2015). Mesjanizm Stanisława Przybyszewskiego. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia, Vol. XXXIII, Sectio FF.
Grzebień L. (1980), hasło: Pawelski Jan (1868–1944), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 25. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Helsztyński S., (1958). Przybyszewski. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Helsztyński S., (1969), Meteory Młodej Polski. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Jocz A., (2013). Literatura a religia. O potrzebie religioznawczej refleksji w obrębie literaturoznawstwa, Humaniora. Czasopismo Internetowe, nr 3 (3).
Krzywicki L., (1958). Stanisław Przybyszewski, w: tenże, Wspomnienia, oprac. J. Wilhelmi, t. 2. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik,
Makowiecki Andrzej Z., (1980). Trzy legendy literackie: Przybyszewski, Witkacy, Gałczyński, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Matuszek G., (2011). Demony Przybyszewskiego, czyli o szatanie wczesnej nowoczesności, Stan Rzeczy 1(1).
Matuszek G., (1996) „Der geniale Pole”? Niemcy o Stanisławie Przybyszewskim (1892–1992), wydanie drugie rozszerzone, Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.
Matuszek G., (2008), Stanisław Przybyszewski – pisarz nowoczesny. Eseje i proza – próba monografii, Kraków: Wydawnictwo UNIVERSITAS.
Matuszek G., (2016), Stanisław Przybyszewski. Europejczyk, Polak – patriota, gimnazjalista z Wągrowca, Wągrowiec: Wągrowiecka Oficyna Wydawnicza.
Matuszek-Stec G., (2023). O Stanisławie Przybyszewskim europejskim, patriotycznym i prekursorskim (Szkic przekrojowy). Rocznik Gdański. t. LXXXIII.
Mrówka K., (2012). Androgyniczny model „nagiej duszy” w twórczości Stanisława Przybyszewskiego, Pamiętnik Literacki. nr 4, s. 45—55.
Niemojewski A., (1902). Prorok wykolejeńców. Głos, nr 5, s. 67–68.
Niewiarowska J., (2015), Od krytycznoliterackiego „przeglądu” do syntezy historycznoliterackiej. Program nowej polskiej poezji ks. Jana Pawelskiego i Młoda Polska w powieści i poezji Antoniego Mazanowskiego na łamach „Przeglądu Powszechnego”, w: Historie literatury polskiej 1864–1914, (red.) U. Kowalczuk, Ł. Książyk, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Pawelski J., (1926). Nawrócenie się znanego literata Stanisława Przybyszewskiego, Gość Niedzielny. Tygodnik dla katolików diecezji częstochowskiej, 21 listopada, R. 1, nr 34.
Pawelski J., (1926). Nawrócenie się znanego literata Stanisława Przybyszewskiego, Gość Niedzielny. Tygodnik dla ludu katolickiego diecezji śląskiej, 25 listopada, nr. 48, Rok. 4.
Pawelski J., (1898). Nowy program poezji polskiej, Przegląd Powszechny, 1898, t.60.
Pawelski J., (1899). Z estetyki krakowskiego dekadentyzmu, Przegląd Powszechny, 1899, t. 62.
Pawelski J., (1907). Z ostatnich chwil Wyspiańskiego, Czas z dn. 29 XI.
Pławecka A., (2005), O katolickiej krytyce literackiej na tamach „Przeglądu Powszechnego” na przełomie XIX i XX wieku (wokół tzw. konkursu maryjnego), Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis Folia 26 Studia Historicolitteraria V .
Pogrzeb Stanisława Przybyszewskiego (MCMXXXII), w: Księga Pamiątkowa. 26 I 1931, Poznań: [s.n.] ; (Rolnicza Drukarnia i Księgarnia Nakładowa)
Rogacki H.I., (1987), Żywot Przybyszewskiego, Warszawa: PIW.
Skaziński S., (MCMXXXII). Stanisław Przybyszewski. W: Księga Pamiątkowa. 26 I 1931, Poznań: [s.n.] ; (Rolnicza Drukarnia i Księgarnia Nakładowa)
Sobieraj T., (2019). Artysta, sztuka i społeczeństwo. Spory i polemiki wokół Confiteor Stanisława Przybyszewskiego, w: Polemika krytycznoliteracka w Polsce, (red.) S. Panek, t. XIII, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Stankiewicz-Kopeć M., (2024), hasło: „Pawelski Jan”, w: Słownik krytyki literackiej XIX wieku, 1764-1918: hasła osobowe, (red.) Kostkiewiczowa T., Borkowska G., Rudkowska M., Toruń: Wydawnictwo UMK,.
Stankiewicz-Kopeć M., (2012). Krytyk „krakowskiego dekadentyzmu” ks. Jan Pawelski SJ (1868–1944), w: Społeczeństwo, kultura, wychowanie w poglądach polskich jezuitów okresu II Rzeczypospolitej, (red.) Cieślak S. SJ, Topij-Stempińska B., Kraków: Wydawnictwo WAM: Akademia Ignatianum.
Sygietyński A., (1899). Porachunki. Neosoteryzm, Gazeta Polska, nr 133.
Taborski R., (1966). Wstęp do Wyboru pism Stanisława Przybyszewskiego, Wrocław—Warszawa—Kraków: Biblioteka Narodowa , S. I, Nr 190, s. III.
Zdziechowski M., (1898). Spór o piękno, Przegląd Literacki 1898, nr 7.
Zieliński Z., (1981). Bibliografia katolickich czasopism religijnych w Polsce 1918-1944, Lublin.
Żeleński (Boy) T.,(1956). Ludzie żywi, Warszawa: PIW.
Żurko A., (2016). Legenda literacka jako przedmiot badań socjologii na przykładzie legendy Stanisława Przybyszewskiego, w: Rzeczywistość i zapis. Problemy badania tekstów w naukach społecznych i humanistycznych, (red.) Doliński W., Żurko J., Grzeszkiewicz-Radulska K., Męcfal S., Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Copyright (c) 2025 Perspektywy Kultury
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
