„Modernizacja gorzelniana” terenów wiejskich w świetle piśmiennictwa polskiego pierwszych dekad zaborów
Abstrakt
Do wybuchu powstania listopadowego przez ziemie polskie przetoczyły się dwie główne fale modernizacyjne: przed- i porozbiorowa. Okres zaborów okazał się czasem prawdziwych wyzwań modernizacyjnych – zachodzących już w nowych warunkach politycznych. Wśród licznych przeobrażeń modernizacyjnych mających miejsce na obszarze dawnej Rzeczypospolitej w pierwszych trzech dekadach okresu zaborów (do roku 1830) należy m.in. wymienić zmiany społeczno-polityczne, administracyjne, cywilizacyjno-przemysłowe, gospodarcze, urbanistyczne, naukowe, oświatowo-edukacyjne, kulturowe, estetyczne, obyczajowe, moralne, aksjologiczne, mentalnościowe.
W niniejszym artykule uwagą został objęty jeden z rodzajów ówczesnych procesów modernizacyjnych mających miejsce na obszarach wiejskich w pierwszych trzech dekadach zaborów (do wybuchu powstania listopadowego w 1830 r.) – związany z aktywnością gospodarczą ziemian: zjawisko nazwane tutaj „modernizacją gorzelnianą”. Tego rodzaju niebezpieczna modernizacja przestrzeni wiejskich była ważną wersją tendencji modernizacyjnych w omawianym okresie, posiadającą istotne i długofalowe skutki dla całego społeczeństwa polskiego.
Problem ten znalazł swoje odzwierciedlenie w szeroko rozumianym piśmiennictwie polskim pierwszych dekad zaborów: zarówno w dziełach o charakterze fikcjonalnym, jak też w utworach mających charakter informacyjny, publicystyczny, perswazyjny, wspomnieniowy.
Bibliografia
[Anonim]. (1822/23). Opisanie gorzelnianego aparatu Pistoriusza według podania samego wynalazcy (z dwiema tablicami). Izys Polska, czyli Dziennik Umiejętności, Wynalazków, Kunsztów i Rękodzieł, Poświęcony Krajowemu Przemysłowi, tudzież Potrzebie Wiejskiego i Miejskiego Gospodarstwa, t. 3, cz. 1, s. 98–124.
[Anonim]. (1823/24). O zesłodzeniu krochmalu kartoflanego i użyciu go na wódkę i piwo, czyli sztuka wyrabiania wódki i piwa z kartofli bez gotowania tychże. Izys Polska, czyli Dziennik Umiejętności, Wynalazków, Kunsztów i Rękodzieł, Poświęcony Krajowemu Przemysłowi, tudzież Potrzebie Wiejskiego i Miejskiego Gospodarstwa, t. 3, cz. 1. s. 419–424
[Anonim]. (1818). O sposobach poskramiania nałogu pijaństwa w pospólstwie. Pamiętnik Lwowski, t. 2, nr 7, s. 234–238.
Balińska, G.M. (2004). Obiekty przemysłu dworskiego w krajobrazie rezydencji ziemiańskiej. W: A. Sieradzka (red.), Dwór polski. Zjawisko historyczne i kulturowe. Materiały VII Seminarium zorganizowanego przez Oddział Kielecki Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Dom Środowisk Twórczych w Kielcach, 16–18 października 2003 (s. 167–174). Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki.
Besala, J. (2017). Alkoholowe dzieje Polski: czasy rozbiorów i powstań. Poznań: Zysk i S-ka.
Bobrzyński, M. (1888). . Kraków: Drukarnia Prawo propinacyi w dawnej PolsceUniwersytetu Jagiellońskiego.
Bocheński, A. (1966). Wędrówki po dziejach przemysłu polskiego (t. 1). Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”.
Bołdyrew, A. (2019). Pijaństwo i alkoholizm w piśmiennictwie Królestwa Polskiego w XIX i na początku XX wieku. Aspekty społeczne, pedagogiczne i kulturowe. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Bołdyrew, A. (2016). Społeczeństwo Królestwa Polskiego wobec patologii społecznych w latach 1864–1914. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Bujak, F. (1924). Rozwój gospodarczy Galicji. Studia historyczne i społeczne, Lwów.
Burszta, J. (1950). Wieś i karczma. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Burszta, J. (1951). Wieś i karczma – Społeczeństwo i karczma. Propinacja, karczma i sprawa alkoholizmu w społeczeństwie polskim XIX wieku. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Bystroń, J.S. (b.r.w.). Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII. T. 1. Warszawa: Księgarnia Trzaski, Everta i Michalskiego.
Caban, W. (2010). O potrzebie badań nad udziałem ziemiaństwa Królestwa Polskiego doby przeduwłaszczeniowej w działaniach na rzecz rozwoju przemysłu. Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX Wieku, t. 8: 9–18.
Chodźko, J. (1824). Pan Jan ze Świsłoczy kramarz wędrujący. Dziełko uznane przez Rząd Cesarskiego Wileńskiego Uniwersytetu za pożyteczne dla szkół parafialnych. Wilno: J. Zawadzki.
Fabianowski, A. (2010). Karczmy i zajazdy. Literackie opisy przestrzeni wielkokulturowej. Ars Iinter Culturas, nr 1: 147–154.
Jasińska, M. (1993). Alkoholizm: bibliografia, t. 1: Od XVI do 1969 r. Warszawa: SKP ZG.
Kloczkowski, J. i Szułdrzyński, M. (red.). (2006). Drogi do nowoczesności. Idea modernizacji w polskiej myśli politycznej. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej.
Koc, B. (2000). Reymont. Opowieść biograficzna. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego.
Kołodziejczyk, R. (1970). Leon Newachowicz (1778–1831). Rocznik Warszawski, t. 8: 143–173.
Koźmian, K. (1839) Ziemiaństwo polskie. Poema w czterech pieśniach. Wrocław: Wydanie E. Raczyńskiego.
Krasicki, I. (1860). Pan Podstoli. Kraków: Nakładem Drukarni „Czas”.
Kubiczek, F. i in. (2006). Historia Polski w liczbach. T. 2: Gospodarka. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny.
Lachnicki, E. (1815). Biografia włościanina nad brzegami Niemna powyżej Łosośnej mieszkającego. Warszawa: Drukarnia Wiktora Dąbrowskiego.
Lachnicki, E. (1817). Statystyka guberni litewsko-grodzieńskiej. Wilno: J. Zawadzki.
Lipiński, T. (1883). Zapiski z lat 1825–1841. Kraków: Nakład K. Bartoszewicza, Drukarnia A. Koziańskiego.
List W.S. Reymonta do Jana Lorentowicza z 5 września 1896, za: Koc, B. (2000). Reymont. Opowieść biograficzna. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego.
Magryś, R. (2014). Szlachcic, pleban, kupiec… rzecz o społecznych tożsamościach Ignacego Krasickiego na podstawie jego twórczości literackiej. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego, Seria Filologiczna, Dydaktyka 9, nr 86: 13–34.
Mochnacki, M. (1984). Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831 (t. 1). Warszawa: PIW.
Nalepa, M. (2010). „Oto mój dom ubogi”. Powroty Polaków na prowincję po 1793 roku. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Seria Filologiczna. Historia Literatury 5, nr 65: 111–145.
Nieć, G. (2006). Jakub Szymkiewicz „Szlachcic na Łopacie”, satyryczny reporter „Wiadomości Brukowych”. Kraków: Collegium Columbinum.
Nowak, A. (2013). Polskie wieki XIX: fantazje, pamięci, porównania. W: T. Epsztein, M. Gawin i B. Dopart, Historie Polski w XIX wieku. T. 1: Kominy, ludzie, obłoki: modernizacja i kultura (s. 7–40). Warszawa: Wydawnictwo DIG.
Ostrowska, T. (1977). Pierwszy polski traktat o pijaństwie z 1818 r. Archiwum Historii Medycyny, nr 2.
Pobłocki, K. (2014). Wódka jako forpoczta kapitalizmu: propinacja a proces klasotwórczy w perspektywie globalnej. W: W. Dohnal (red.), Od etnografii wsi do antropologii współczesności (s. 128–139). Poznań: Nauka i Innowacje.
Rożenowa, H. (1961). Produkcja wódki i sprawa pijaństwa w Królestwie Polskim 1816‑1863. Warszawa: PWN.
Schultes, J.A. (1898). Lettres sur la Galizie ou La Pologne utrichienne. W: S. Schnür-Pepłowski, Cudzoziemcy w Galicji (1787–1841) (s. 83–146). Kraków: Spółka Wydawnicza Polska.
Sołtykowicz, J. (1815). O przyczynach wewnętrznych i najbliższych tudzież zewnętrznych i dalszych nędzy naszych włościan. Kraków.
Stankiewicz-Kopeć, M. (2018). Miasto i modernizacja w kontekście sporów modernizacyjnych w piśmiennictwie polskim lat 1800–1830. Studia. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie.
Stawiski, E. (1843). Kronika pewnej wioski od roku 1790 do r. 1842. Biblioteka Warszawska. Pismo Poświęcone Naukom, Sztukom i Przemysłowi, t. 4, 659–660.
Szymkiewicz, J. (1817/1818). Wędrówka na łopacie. Wiadomości Brukowe, nr 56.
Szymkiewicz, J. (1818). Dzieło o pijaństwie. Wilno: Drukarnia XX. Pijarów.
W.D. (1818). Coś o gorzelniach przez W.D. Pamiętnik Lwowski, t. 2.
Żychlińska, J. i Głowacka-Penczyńska, A. (red.) (2016). Jedzą, piją, lulki palą. Kulturowe aspekty korzystania z używek na przestrzeni wieków. T. 3: Używki w sztuce i literaturze. Bydgoszcz: Wydawnictwo UKW.
Copyright (c) 2020 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
