The The Interdisciplinary Use of Archival Materials and Archaeological Documentation
A Case Study of the Research on Lipowiec Castle
Abstract
The article explores the effectiveness of interdisciplinary research by examining the combined efforts of historians and archaeologists in the study of Lipowiec Castle in the Malopolska region. Built in the 13th century and used as a bishop’s residence and prison until the 19th century, the castle was the subject of archaeological research in the 1960s and 1970s. Surviving archival sources (e.g. Old Polish post-visit inventories and descriptions of the castle) were used to determine the optimal locations for excavations, to identify the remains of the destroyed interior furnishings, and to link movable artefacts (e.g. decorated tiles from the castle stoves) to the specific rooms in which they had once been located. In turn, the archaeological documentation produced at that time (i.e. work logs, drawings, artefacts inventories and metrics, reports) – which now constitutes an archival collection of 33 units – enabled a deeper understanding of the often incomplete Old Polish records and provided information about previously undescribed elements of the building’s construction. By integrating these two sources, two research methods, and two disciplines, the historical layers of the building and its history were reconstructed. Among other things, an analogy was drawn between the castle’s original plan and that of the castle in Chęciny. Additionally, a reconstruction of the castle’s forecourt (not documented in any written sources) was conducted, highlighting the unique defensive role of the entrance passage with a revolving gate and moat, and the monumental Lipowiec Tower.
References
Bielski, M. (1856). Kronika, t. 2. Sanok: wyd. K.J. Turowski.
Długosz, J. (1864). Liber Beneficiorum Dioecesis Cracoviensis. A. Przezdziecki (red.), t. 3: Monasteria. Opera omnia, t. 9. Cracoviae: Typographia Kirchmajeriana, 297-298.
MCh/DN/A/24 Dziennik prac archeologicznych na zamku Lipowcu z 1968 r. Archiwum Muzeum im. Ireny i Mieczysława Mazarakich w Chrzanowie - dokumentacja po b. PKZ w Krakowie [dalej: AMCh-b.PKZ]: mps.
MCh/DN/A/26. Dziennik prac wykopaliskowych 1969 r. AMCh-b.PKZ: mps.
MCh/DN/A/27. Dziennik prac archeologicznych [za 1969 r.]. AMCh-b.PKZ: mps.
MCh/DN/A/32. Dziennik prac wykopaliskowych [za 1970 r.]. AMCh-b.PKZ: mps.
MCh/DN/A/33. Dziennik prac archeologicznych [za 1970 r.]. AMCh-b.PKZ: mps.
MCh/DN/A/38. Lipowiec, pow. Chrzanów. Zamek. Dziennik prac wykopaliskowych [za 1971 r.]. AMCh-b.PKZ: mps.
MCh/DN/A/42. Lipowiec – Zamek, pow. Chrzanów. Dziennik prac wykopaliskowych [za 1972 r.]. AMCh-b.PKZ: mps.
MCh/DN/A/43. Dziennik prac archeologicznych [za 1972 r.]. AMCh-b.PKZ: mps.
MCh/DN/A/74. Terenowy dziennik prac wykonawczych w Lipowcu na terenie przedbramia w 1967 r. AMCh-b.PKZ: mps.
MCh/DN/A/23. Dokumentacja rysunkowa z badań archeologicznych w 1968 r. AMCh-b.PKZ: mps.
MCh/DN/A/25. Dokumentacja rysunkowa z badań archeologicznych w 1969 r. Lipowiec, pow. Chrzanów, zamek. AMCh-b.PKZ: mps.
MCh/DN/A/35. Lipowiec, pow. Chrzanów. Zamek. Dokumentacja rysunkowa z badań archeologicznych w latach 1970-71, t. 1. AMCh-b.PKZ: mps.
MCh/DN/A/36. Lipowiec, pow. Chrzanów. Zamek. Dokumentacja rysunkowa z badań archeologicznych w latach 1970-71, t. 2. AMCh-b.PKZ: mps.
MCh/DN/A/37. Lipowiec, pow. Chrzanów. Zamek. Dokumentacja rysunkowa z badań archeologicznych w latach 1970-71, t. 3. AMCh-b.PKZ: mps.
MCh/DN/A/41. Lipowiec, pow. Chrzanów. Zamek. Dokumentacja rysunkowa z badań archeologicznych prowadzonych w 1972 roku. AMCh-b.PKZ: mps.
AR/11. Inwentarz materiału zabytkowego z badań w 1969 roku [na zamku Lipowiec].
Archiwum Regionalnego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków w Krakowie - dokumentacja po b. PKZ w Krakowie [dalej: AROBiDZ – b.PKZ]: mps.
Inwentarz [brak sygn.]. Inwentarz metryczek – Lipowiec – 1972/73/74. AMCh-b.PKZ: rkps.
MAK/2D/647. [Inwentarz zabytków archeologicznych z badań A.H. Kirkora, prowadzonych na terenie zamku „Lipowiec” w 1874 r.]. AMCh-b.PKZ: rkps.
MCh/DN/A/18. Inwentarz zabytków z 1967 r. AMCh-b.PKZ: mps.
MCh/DN/A/22. Inwentarz materiału archeologicznego z badań w 1968 roku na zamku Lipowiec. AMCh-b.PKZ: mps.
MCh/DN/A/28. Inwentarz materiału zabytkowego z badań archeologicznych prowadzonych
w 1970 roku, t. 1. AMCh-b.PKZ: mps.
MCh/DN/A/29. Inwentarz materiału zabytkowego z badań archeologicznych prowadzonych
w 1970 roku, t. 3. AMCh-b.PKZ: mps.
MCh/DN/A/30. Inwentarz materiału zabytkowego z badań archeologicznych prowadzonych
w 1970 roku, t. 4. AMCh-b.PKZ: mps.
MCh/DN/A/31. Lipowiec, pow. Chrzanów, zamek. Inwentarz materiału zabytkowego z badań archeologicznych prowadzonych w 1970 r., t. 5. AMCh-b.PKZ: mps.
MCh/DN/A/34. Inwentarz materiału zabytkowego z badań w 1969 roku. Lipowiec – zamek, pow. Chrzanów, t. 3: Tablice. AMCh-b.PKZ: mps.
MCh/DN/A/40. Inwentarz materiału zabytkowego z badań archeologicznych prowadzonych
w 1970 roku, t. 2. AMCh-b.PKZ: mps.
4. Sprawozdania z prac konserwatorskich oraz badań archeologicznych i architektonicznych
AR/69. Lipowiec – Zamek. Przedbramie. Informacje z badań archeologicznych
w zakresie potrzeb projektowych wynotowane z Dzienników Prac Archeologicznych z lat badań 1967-1974 i notatek terenowych. AROBiDZ – b.PKZ: mps.
B/169. Badania architektoniczne przedbramia zamku w Lipowcu według stanu prac z października 1967 roku. AROBiDZ – b.PKZ: mps.
B/170. Skrócone badania architektoniczne przedbramia zamku w Lipowcu według stanu prac z października 1969 roku (II etap), (wykonane wyłącznie dla wysunięcia propozycji doraźnego zabezpieczenia murów). AROBiDZ – b.PKZ: mps.
B/171. Badania architektoniczne przedbramia zamku w Lipowcu według stanu prac z lipca 1970 r (trzeci etap). AROBiDZ – b.PKZ: mps.
Frazik, J. [brak sygn.]. Zamek Lipowiec-pow. Chrzanów-woj. Kraków. Sprawozdanie z badań terenowych [1959 r.]. AROBiDZ – b.PKZ: mps.
K/246. Lipowiec – zamek, woj. krakowskie. Zabytki archeologiczne. Dokumentacja konserwatorska wykonana na zlecenie Pracowni Archeologiczno-Konserwatorskiej PKZ o/Kraków [1973]. AROBiDZ – b.PKZ: mps.
MCh/DN/A/20. Tymczasowe sprawozdanie z nadzoru archeologicznego prowadzonego w trakcie prac ziemnych na terenie przedbramia w Lipowcu. AMCh-b.PKZ: mps.
MCh/DN/A/74a. [Referat sympozjalny omawiający wyniki części prac archeologicznych prowadzonych na terenie zamku Lipowiec] AMCh-b.PKZ: mps.
MCh/DN/A/74b. Stan badań archeologicznych na terenie przedbramia zamku w Lipowcu w latach 1967-1971. AMCh-b.PKZ: mps.
Antoniewicz, M. (1998). Zamki na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Geneza-Funkcje-Konteksty. Kielce: Wydawnictwo Szumacher.
AS/AW [Siemaszko, A. i Włodarek, A.]. (1995). Babice. W: T. Mroczko i M. Arczyński (red.), Architektura gotycka w Polsce, t. 2. Katalog zabytków. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 21-22.
Banach, J. (1980). Kraków Malowniczy. O albumach z widokami miast w XIX wieku. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Barycz, H. (1935). Historja[!] Uniwersytetu Jagiellońskiego w epoce humanizmu. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Zagórowski, O. (1960). Lipowiec zamek biskupi i dom poprawy dla księży. Nasza Przeszłość, t. 12, 173-220.
Bączkowicz, F. (1914). Z dziejów domu Stradomskiego. Roczniki Obydwóch Zgromadzeń św. Wincentego a Paulo, t. 20, nr 3, 204-222.
Bąkowski, K. (1909). Przewodnik po okolicach Krakowa. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska.
Bogdanowski, J. (1964). Dawna linia obronna Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Problemy konserwacji i adaptacji dla turystyki. Ochrona Zabytków, t. 17, z. 4, 3-36.
Bogdanowski, J. (1993). Sztuka obronna. Kraków: Wydawnictwo „INNE”.
Bogdanowski, J. (1996). Architektura obronna w krajobrazie Polski. Od Biskupina do Westerplatte, Warszawa-Kraków: PWN.
Bujak, A. i Jurasz, T. (1979). Orle gniazda. Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”.
Bukowski, J. (1883). Dzieje reformacji w Polsce od wejścia jéj[!] do Polski aż do jéj[!] upadku według najnowszych źródeł, t. 1. Kraków: nakł. autora.
Cabalska, M. (1969). Wczesne średniowiecze. W: M. Cabalska i in. (red.), Ziemia Chrzanowska i Jaworzno. Monografia. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 134-137.
Dąbrowska, M. (1987). Kafle i piece kaflowe w Polsce do końca XVIII wieku. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Wydawnictwo „Ossolineum”.
Dmochowski, Z. (1956). The Architecture of Poland. An Historical Survey. London: Polish Research Centre.
Dobrowolski, H. (1969). Staropolskie czasy. W: M. Cabalska i in. (red.), Ziemia Chrzanowska i Jaworzno. Monografia. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 139-142.
F.S. [Sikora, F.] (2000). Lipowiec. W: A. Gąsiorowski (red.), Słownik Historyczno–Geograficzny Województwa Krakowskiego w Średniowieczu, cz. 3, z. 3. Kraków: Wydawnictwo „Secesja”, 670-675.
Gaczoł, A. (1986). Zamek Lipowiec. Spotkania z Zabytkami, nr 6, 36-38.
Gedl, M. i Ginter, B. (1967). Pradzieje powiatu chrzanowskiego i miasta Jaworzna. Zeszyty Naukowe UJ, t. 171, Prace Archeologiczne, z. 9. Kraków: PWN.
Gruszecki, A. (1986). Zamki i pałace małopolskie w XVI w. Cechy reprezentacyjno-mieszkaniowe i obronne. Warszawa: Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej.
Guerquin, B. (1974). Zamki w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”.
Inglot, S. (1925). Stan i rozmieszczenie uposażenia biskupstwa krakowskiego w połowie XV wieku. Próba odtworzenia zaginionej części „Liber Beneficiorum” Długosza, z. 2. Lwów: Instytut Popierania Polskiej Twórczości Naukowej.
Jerzmanowski, J. (1843). Lipowiec zamek. Przyjaciel Ludu, t. 10, nr 25, 1-3, 5.
Jurasz, T. (1972). Zamki i ich tajemnice. Warszawa: Wydawnictwo „Iskra”.
Kajzer, L. (1993). Zamki i społeczeństwo. Przemiany architektury i budownictwa obronnego w Polsce w X – XVIII wieku. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kajzer, L., Kołodziejski, S. i Salm, J. (2001). Leksykon zamków w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”.
Kamińska, J. (1978). Obronność siedzib rycerskich w świetle archeologii. Prace Naukowe Instytutu Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej, nr 12, Studia i Materiały, t. 5, 23-32.
Kirkor, A.H. (1874a). [Dokumentacja z badań powierzchniowych na terenie „Lipowca” i w okolicy zamkowego wzgórza]. Archiwum Muzeum Archeologicznego w Krakowie: rkps.
Kirkor, A.H. (1874b). [Inwentarz zabytków archeologicznych z badań A.H. Kirkora, prowadzonych na terenie zamku „Lipowiec” w 1874 r.]. Archiwum Muzeum Archeologicznego w Krakowie: rkps. [sygn. MAK/2D/647].
Kołodziejski, S. (1997). Obronne siedziby biskupów krakowskich. Zarys problematyki badawczej. W: L. Kajzer (red.), Siedziby biskupów krakowskich na terenie dawnego województwa sandomierskiego. Materiały z sesji naukowej. Kielce 20. IX. 1997. Kielce: Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Kielcach, 17-22.
Kołodziejski, S. (2002). Geneza obronnych rezydencji możnowładztwa w Polsce Piastowskiej. W: G. Semânčuk, A. Mâcel’skì (red.), Castrum, urbis et bellum. Baranavičy: n.s., 232-236.
Kozioł, T., Koźbiał, K. i Kutaś, P. (2004). Województwo Małopolskie. Panorama Gmin. Kraków: Wydawnictwo „Promo”.
Kozłowski, K. (1966). Szkic dziejów diecezji krakowskiej. [Kraków]: mps.
Kozub, J. (1969). Architektura, budownictwo i zabytki sztuki. W: M. Cabalska i in. (red.), Ziemia Chrzanowska i Jaworzno. Monografia. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 403-432.
Krasiński, W. (1903). Zarys dziejów powstania i upadku reformacji w Polsce, t. 1. Warszawa: nakł. Zwiastuna Ewangelicznego.
Leńczyk, G. (1932). Dokumentacja z badań na Zamku Lipowcu i w okolicy. Archiwum Muzeum Archeologicznego w Krakowie: mps.
Leńczyk, G. (1934a). Drugie sprawozdanie z inwentaryzacji i planowania grodzisk w woj. Krakowskiem w r. 1933. Sprawozdania z czynności i posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności, t. 34, z. 3, 28-33.
Leńczyk, G. (1934b). Grodziska i zamczyska w województwie krakowskiem[!]. Z otchłani wieków, t. 9, 47-50.
Ładogórski, T. (1958). Studia nad zaludnieniem Polski XIV wieku. Wrocław: Wydawnictwo „Ossolineum”.
Łepkowski, J. (1863). Przegląd zabytków przeszłości z okolic Krakowa. Warszawa: Księgarnia G. Gebethnera i R. Wolfa.
Łoziński, J. Z., Miłobędzki, A. (1967). Atlas zabytków architektury w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo „Polonia”.
Łuszczkiewicz, W. (1888). Zamek Lipowiec i jego turma. Sprawozdania Komisji Historii Sztuki, t. 3, 12-24.
Mac. [Maciszewski M.] (1884). Lipowiec, zamek. W: F. Sulimirski, B. Chlebowski i W. Walewski (red.), Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 5. Warszawa: nakł. autorów, 288.
Machay, F. (1936). Działalność duszpasterska kardynała Radziwiłła, biskupa krakowskiego (1591-1600). Kraków: nakł. autora.
Małkowska-Holcerowa, T. (1970). Ikonografia zamków obronnych województwa krakowskiego w krakowskich zbiorach przedstawionych. W: M. Kornecki (red.), Materiały i sprawozdania z kontroli województwa krakowskiego, Kraków: Zespół Dokumentacji Zabytków, 11-109.
Małkowska–Holcerowa, T. (1989). Lipowiec. Dawny zamek biskupów krakowskich. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”.
Małocha, J. (2017). Analiza technologiczno-ikonograficzna średniowiecznych kafli z zamku „Lipowiec”. Folia Historica Cracoviensia, t. 23, nr 2, 277-317. DOI: https://doi.org/10.15633/fhc.2242.
Motyka, J. (1998). Kasztelania Chrzanowska. W: Chrzanów. Studia z dziejów miasta i regionu do roku 1939. Chrzanów: Muzeum w Chrzanowie, 42-57.
Okoński, J. (1988). Z badań nad typologia i zmiennością dekoracji kafli w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo PKZ.
Polaczek, S. (1914). Powiat Chrzanowski w W. Ks. Krakowskiem[!]. Monografia historyczno-geograficzna. Kraków: nakł. Wydziału Rady Powiatowej Chrzanowskiej.
Przybyszewski, B. (2000). Zarys dziejów diecezji krakowskiej (do roku 1999). Kraków: Wydawnictwo Św. Stanisława.
Przyłęcki, M. (2002). Zamek w trwałej ruinie – nowe funkcje, ochrona, ekspozycja. W: M. Antoniewicz (red.), Zamki i przestrzeń społeczna w Europie Środkowej i Wschodniej. Warszawa: Wydawnictwo „DiG”, 459-483.
Rogiński, R. (1990). Zamki i twierdze w Polsce. Historia i legendy. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych.
Rostafiński, J. (1891). Przewodnik po Krakowie i okolicy. Kraków: Komitet VI Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich.
Rymut, K. (1967). Nazwy miejscowe północnej części dawnego województwa krakowskiego. Wrocław: Wydawnictwo „Ossolineum”.
Silnicki, T. (1960). Z dziejów Kościoła w Polsce. Studia i szkice historyczne. Warszawa: Instytut Wydawniczy „PAX”.
Słowaczyński, J. (1833-1838). Polska w kształcie dykcyonarza[!] historyczno-jeograficznego[!] opisana. Paryż: Księgarnia i Drukarnia Polska.
Sudek, S. (1939). Pięć zamków biskupów krakowskich. Kuryer[!] Literacko-Naukowy, t. 16, nr 18, 287-288 [paginacja poszytu].
Swaryczewski, A. (1971). Wyniki badań architektonicznych przedbramia zamku w Lipowcu (pow. Chrzanów). Sprawozdania z posiedzeń Komisji Naukowych, t. 14, z. 1, 374-376.
Szmigin, B., Molski, P. (red.). (2012). Zamki w ruinie – zasady postępowania konserwatorskiego. Warszawa–Lublin: Polski Komitet Narodowy Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS.
Szydłowski, T. (1928). Pomniki architektury piastowskiej we województwie krakowskiem[!] i kieleckiem[!]. Kraków: Wydawnictwo Gebethner i Wolff.
Szymaszkiewicz, M. (1969). Archeologia regionu chrzanowskiego. W: M. Cabalska i in. (red.), Ziemia Chrzanowska i Jaworzno. Monografia. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 15-39.
Święcki, T. (1828). Opis starożytnéy[!] Polski, t. 1. Warszawa: Drukarnia Xięży Pijarów.
Tazbir, J. (1966). Historia Kościoła Katolickiego w Polsce (1460-1795). Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”.
Trzeciak, P. (1962). 1000 tajemnic architektury. Warszawa: Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”.
Wójcik, M. L. (1993). Ród Gryfitów do końca XIII wieku. Pochodzenie-genealogia-rozsiedlenie. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Wojciechowski, Z. (1948). Państwo polskie w wiekach średnich. Dzieje ustroju. Poznań: Księgarnia Akademicka.
Wysocki, S. (1910). Ufundowanie kapłańskiego domu poprawy w Lipowcu przez biskupa Felicjana Szaniawskiego. Gazeta Kościelna, t. 18, 418-420.
Zagórowski, O. (1960). Lipowiec zamek biskupi i dom poprawy dla księży. Nasza Przeszłość, t. 12, 173-220.
Zinkow, J. (1974). Informator turystyczny powiatu chrzanowskiego i miasta Jaworzna. Kraków: Wojewódzki Ośrodek Informacji Turystycznej.
Żabiński, W. (1947). Przewodnik po okolicach Krakowa z mapą. Kraków: Instytut Wydawniczy „Świat i Wiedza” .
Copyright (c) 2025 Perspectives on Culture
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
