Od słowa do opowieści. Usprawnianie kompetencji narracyjnych dziecka drogą doskonalenia zdolności opowiadania
Abstrakt
Przedmiotem artykułu jest opowieść potraktowana z perspektywy pedolingwistycznego namysłu nad narracją (będącą esencją opowieści szeroko rozumianej). W początkowych partiach tekstu zaprezentowane zostały najważniejsze zagadnienia teoretyczne dotyczące narracji i kompetencji narracyjnej, stanowiące punkt wyjścia do dalszych rozważań. Natomiast główna część pracy dotyczy możliwości wykorzystania umiejętności opowiadania (począwszy od najwcześniejszych lat życia) w procesie terapii logopedycznej nastawionej na usprawnianie komunikacji językowej i innych aspektów rozwoju dziecka. Celem artykułu jest więc podkreślenie znaczenia i funkcji opowieści po- traktowanej przez pryzmat oddziaływań terapeutycznych. Realizacji tego celu służy pokazanie specyfiki pracy logopedy nad rozwijaniem kompetencji narracyjnej, która w perspektywie, jaką przyjęły autorki, jest nie tylko finalnym efektem terapii, ale też ważnym narzędziem osiągnięcia sprawności w zakresie innych kompetencji kluczowych. Sprawność narracyjna staje się celem terapeutycznym i narzędziem budowania kompetencji w umysłach jednostek. Zaproponowane strategie postępowania i formy ćwiczeń oparte zostały na doświadczeniach autorek w pracy terapeutycznej stosowanej w odniesieniu do pacjentów z różnymi deficytami rozwojowymi. Jednocześnie w prezentowanych przykładach uwzględniono naukową dyskusję teoretyczną nad rolą narracji w szeroko zakrojonej terapii zaburzeń.
Bibliografia
Altenmuller E.O. (2004). Muzyka w głowie, „Świat Nauki”, nr 1/4, s. 64-69.
Bokus B. (1991). Tworzenie opowiadań przez dzieci. O linii i polu narracji, Kielce: Wydawnictwo Energeia.
Bogdanowicz M. (2002). Recepty na dobre czytanie i pisanie, [w:] J. Turewicz (red.), Jak pomóc dziecku z dysortografią, Zielona Góra: Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, s. 39-50.
Bogdanowicz M., Czabaj R., Bućko A. (2008). Modelowy system profilaktyki i pomocy psychologiczno-pedagogicznej uczniom z dysleksją rozwojową, Gdynia: Wydawnictwo Operon.
Broś D. (2003). Od pierwszego krzyku do pierwszego słowa. Dwa podsystemy języka w rozwoju komunikacji werbalnej dziecka w okresie niemowlęcym. Studium przypadku, „Audiofonologia”, T. 23, s. 151-167.
Chrzczonowicz A. (2012). Narracja a zaburzenia psychotyczne: badania i zastosowanie terapeutyczne, „Postępy Psychiatrii i Neurologii, t. 21(1), s. 43-50.
Critchley M., Henson R.A. (1980). Music and the brain. Studies in the neurology of music, London: William Heinemann Medical Books Limited.
Cieszyńska J. (2005). Nauka czytania krok po kroku. Jak przeciwdziałać dysleksji, wyd. 2. popr. i poszerz., Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Cieszyńska-Rożek J. (2010). Diagnoza funkcji lewej półkuli mózgu i jej wpływ na programowanie terapii dzieci w wieku przedszkolnym, [w]: M. Michalik, A. Siudak (red.), Zagadnienia mowy i myślenia, Kraków: Collegium Columbinum, s. 23-30.
Cieszyńska J., Korendo M. (2007). Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6. roku życia, Kraków: Wydawnictwo Edukacyjne.
Forster, E.M. (1966). Aspects of the novel, Harmondsworth: Penguin Books.
Giddens A. (1991). Modernity and self-identity. Self and society in the late modern age, Stan- ford: Stanford University Press.
Grabias S. (2001). Perspektywy opisu zaburzeń mowy, [w:] S. Grabias (red.), Zaburzenia mowy, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 11-43.
Grabias S. (2017). Język w diagnozowaniu umysłu. Terapia logopedyczna a poznawcza i in- terakcyjna funkcja języka, [w:] D. Pluta-Wojciechowska, B. Sambor (red.), Współczesne tendencje w diagnozie i terapii logopedycznej, Gdańsk: Harmonia Universalis, s. 35-63.
Kaczmarek L. (1977). Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
Kaczmarek B.L.J. (1995). Mózg, język, zachowanie, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Kielar-Turska M. (2018). Refleksja nad istotą narracji w kontekście badań z zakresu psychologii rozwoju człowieka, „Horyzonty Wychowania” t. 17, nr 42, s. 71-84, DOI:10.17399/HW.2018.174205
Kielar-Turska M. (1989). Mowa dziecka. Słowo i tekst, Kraków: WUJ.
Kowalski S. (1972). Rozwój mowy i myślenia dziecka, Warszawa: PWN.
Michalec K. (2016). Wypadek świerszcza. Opowiadania logopedyczne, Katowice: Wydawnictwo Debit.
Michalik M. (2010). Między językiem, myśleniem a rzeczywistością – budowanie kompetencji gramatyczno-leksykalnej dziecka podejrzewanego o upośledzenie intelektualne. Studium przypadku, [w:] M. Michalik, A. Siudak (red.), Zagadnienia mowy i myślenia, Kraków: Collegium Columbinum, s. 31-50.
Molicka M. (2011). Biblioterapia i bajkoterapia. Rola literatury w procesie zmiany rozumienia świata społecznego i siebie, Poznań: Media Rodzina.
Nott-Bower A. (2018). Bezobrazkowe badanie poziomu rozwoju kompetencji narracyjnej u dzieci jedno- i dwujęzycznych, „Postscriptum Polonistyczne”, nr 2 (22), s. 69-81, DOI: 10.31261/PS_P.2018.22.05.
Nożyńska-Demianiuk A. (bez roku wyd.). Bajki logopedyczne, Kalisz: Wydawnictwo Martel.
Orłowska-Popek Z. (2006). Dzienniczki wydarzeń uczniów niesłyszących – utrwalone pismem zachowania językowe, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria”, t. 7, s. 247-256.
Orłowska-Popek Z. (2009). Kształtowanie się systemu językowego u dzieci z implantem ślimakowym, „Biuletyn Logopedyczny”, nr 1 (23), s. 35-39.
Orłowska-Popek Z. (2017). Programowanie języka w terapii logopedycznej na przykładzie rozwoju języka dzieci niesłyszących, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Porayski-Pomsta J. (red.). (2008). Diagnoza i terapia w logopedii, Warszawa: Elipsa.
Sławiński J. (red.) (2000). Słownik Terminów Literackich, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Sołtys-Chmielowicz A. (1998). Wymowa dzieci przedszkolnych, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Soroko E., Wojciechowska J. (2015). Kompetencja narracyjna jako obszar nauczania i oceny w edukacji, „Studia Edukacyjne”, nr 37, s. 211-236, DOI: 10.14746/se.2015.37.13.
Spitzer M. (2011). Jak uczy się mózg, tłum. Małgorzata Guzowska-Dąbrowska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Springer S.P., Deutsch G. (2005). Lewy mózg, prawy mózg z perspektywy neurobiologii poznawczej, tłum. Iwona Szatkowska, Warszawa: Prószyński i S-ka.
Van Dijk T.A. (1985). Action, action description, and narrative, „New Literary History” nr 2, s. 273-294.
Woźniak T. (2005). Narracja w schizofrenii, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Wyrwas K. (2012). Dlaczego opowiadanie w rozmowie potocznej to nie monolog?, [w:] A. Burzyńska-Kamieniecka (red.), Akty i gatunki mowy w perspektywie kulturowej, „Język a Kultura”, t. 23, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 451-460.
Vasta R., Haith M.M., Miller S.A. (2001). Psychologia dziecka, Warszawa: WSiP.
Zabawa K. (2013). Rozpoczęta opowieść. Polska literatura dziecięca po 1989 roku wobec kultury współczesnej, Kraków: Akademia Ignatianum, Wydawnictwo WAM.
Copyright (c) 2020 Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Oświadcza, że nie narusza praw autorskich osób trzecich i praw prawnych.
Oświadcza, że nie występuje żaden konflikt interesów.
2. Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
