Teresy Ferenc wiersze dla dzieci
Abstrakt
Poezja dla dorosłych autorki Wypalonej doliny ufundowana jest na traumatycznych doświadczeniach przeszłości. Teresa Ferenc w dzieciństwie (w 1943 roku) przeżyła pacyfikację rodzinnej wsi na Zamojszczyźnie i śmierć rodziców. W twórczości dla dorosłych poetka powraca do tych wydarzeń, kodując je w wyobrażeniach miejsc i osób. Doświadczenia Ferenc dają się też fenograficznie rozpoznać w utworach jej bliskich: Zbigniewa Jankowskiego i córek obojga. Poezja i proza (np. Mała zagłada) starszej z nich, Anny Janko, jest nawet przedmiotem badań w obszarze studiów nad pamięcią, jej epigenetyką, narracją postpamięciową. Znamienne, że w wierszach dla dzieci Ferenc separuje małego odbiorcę od obrazów wojennego zła i własnej pamięci autobiograficznej. Uprawia poetykę wzrostu i relacji, która jest w istocie hołdem dla życia, jego afirmacją. Wskazuje na naturalny rozwój i wspólnotową („ludzko-nie-ludzką”) więź jako uniwersalne czynniki sprzyjające dobrostanowi dziecka, przekładające się też na jego kontakt z otoczeniem, oparty na uważnej i czułej obserwacji, troskliwości i odpowiedzialności. W książkach poetyckich: Najbliższa ojczyzna (1982, il. Majchrzak) oraz Drzewo dziwo (1987, il. Kurłowicz). Ferenc stosuje fokalizacyjną zmienność opisu, przyglądając się cyklowi przyrody i zachodzącym w niej zjawiskom (jak burza czy hydrodynamika morza), nie tracąc z pola widzenia drobin rzeczywistości (jak pestka, płatek śniegu, liść), do których, przy zastosowaniu ruchomej skali i perspektywy, należy niekiedy także jednostka ludzka. Poezja Ferenc wymusza uwagę dla świata, ujawnia więzi i sploty pomiędzy podmiotami i przedmiotami, uwypukla ich relacyjny charakter. Sprawstwo jest tu podyktowane czynnikami naturalnymi, biotycznością czy wegetacyjnością, ale wynika również z aktu tworzenia i metarefleksji, nierzadko nakładanych na te pierwsze sfery. Większość utworów, które złożyły się na obie książki poetyckie, miała swój pierwodruk w latach 70. i 80. XX wieku na łamach „Świerszczyka” i/lub „Głosu Pomorza”. Wybrane wiersze Ferenc weszły w skład znanych antologii poezji dla dzieci, co świadczy o popularności wierszy sopockiej poetki i uznaniu dla jej twórczości adresowanej do najmłodszych w tamtym czasie.
Bibliografia
Artwińska, A. (2016). Transfer międzypokoleniowy, epigenetyka i „więzy krwi”. O „Małej zagładzie” Anny Janko i „Granicy zapomnienia” Siergieja Lebiediewa. Teksty Drugie, 1, 13–29. https://journals.openedition.org/td/6383
Buczyńska-Garewicz, H. (2006). Miejsca, strony, okolice. Przyczynek do fenomenologii przestrzeni. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.
Centner-Guz, M. (2017). Wartości ilustracji w książce obrazkowej i ilustrowanej w perspektywie porządku jej udostępniania dzieciom. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 12(3/45), s. 69–87. https://doi.org/10.14632/eetp.2017.12.45.69
Dąbrowska, M.A. (2015). Poezja domu. Oblicza rodziny w wybranych wierszach Teresy Ferenc, Zbigniewa Jankowskiego, Anny Janko i Mileny Wieczorek. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Drożdziecka, S. (2018). Archiwum Teresy Ferenc i Zbigniewa Jankowskiego w zbiorach Biblioteki Gdańskiej, „Libri Gedanenses”, 35, 209–231. https://journals.pan.pl/Content/122418/PDF/08_Drozdziecka.pdf
Ferenc, T. (1968). Zalążnia. Wydawnictwo Literackie.
Ferenc, T. (1973). Godność natury. Wydawnictwo Poznańskie.
Ferenc, T. (1982). Najbliższa ojczyzna (W. Majchrzak, il.). Krajowa Agencja Wydawnicza.
Ferenc, T. (1984). Poezje wybrane. Czytelnik.
Ferenc, T. (1987). Drzewo dziwo (A. Kurłowicz, il.). Wydawnictwo Morskie.
Ferenc, T. (2009). Ogniopis. Wybór wierszy. Nowy Świat.
Gawryluk, B. (2019). Ilustratorki, ilustratorzy. Motylki z okładki i smoki bez wąsów. Marginesy.
Goniewicz, J. (2022). „To już nie tło życia mego, lecz życie samo”. Rola obiektów w otoczeniu suchotników na przykładzie wybranych utworów młodopolskich. W: M. Folwarska, T. Ryrych i K. Sordyl (red.), Rzecz jako znak, nośnik pamięci, świadek. Reprezentacje i konstrukty w literaturze, kulturze, języku (s. 51–65). Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Grzemska, A. (2020). Matki i córki. Relacje rodzinne i artystyczne w autobiografiach kobiet po 1989 roku. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Kasińska, P. (2022). Somatyczne translacje i (auto)kreacje. Trauma i afekt u drugiego pokolenia w „Małej zagładzie” Anny Janko i pracach Helen Epstein. Litteraria Copernicana, 42(2), s. 73–83. https://apcz.umk.pl/LC/article/view/39041
Kil, A., Małczyński, J. i Wolska D. (red.). (2015). Kultura nie-ludzka. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Kot, W. (red.). (1986). Szedł czarodziej. Antologia wierszy dla dzieci). T. 1. Krajowa Agencja Wydawnicza.
Kwiatkowska, A. (2015). W pożodze życia. Anna Janko o Teresie Ferenc. W: J. Grądziel-Wójcik, J. Kaniewski, A. Kwiatkowska i T. Umerle (red.), Laboratorium poezji kobiecej XX wieku, (s. 85–100). Wydawnictwo Nauka i Innowacje.
Kwiatkowska, A. (2017). „Jasne i mądre ciało” w poezji Teresy Ferenc. W: M. Brzóstowicz-Klajn, G. Pertek i B. Przymuszała (red.), Formy zaangażowania. Pisarki i pisarze w kulturze XX i XXI wieku, (s. 273–284). Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Latour, B. (2010). Splatając na nowo to, co społeczne. Wprowadzenie do teorii aktora-sieci (A. Derra i K. Abriszewski, tłum.). Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.
Leszczyńska-Pieniak, E. (2019). Czarodzieje wyobraźni. Portrety polskich ilustratorów. Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”.
Leszczyński, G. (2015). Wielkie małe książki. Lektury dzieci i nie tylko. Media Rodzina.
Mach, A. (2016). Świadkowie świadectw. Postpamięć zagłady w polskiej literaturze najnowszej. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Nowacki, D. (2019). Z matki na córkę (trzy transfery). W: D. Nowacki, Kobiety do czytania. Szkice o prozie (s. 181–197). Stowarzyszenie Inicjatyw Wydawniczych „Śląsk”.
Onichimowska, A. i Prządka, E. (red.). (1993). Księga domu, wybór wierszy rodzinnych (K. Lipka-Sztarbałło, il.). Wydawnictwo Podsiedlik-Raniowski i Spółka.
Ożóg-Winiarska, Z. (2001). Przyroda w liryce dla dzieci u schyłku XX wieku. Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie.
Ożóg-Winiarska, Z. (2002). Nocne pejzaże w liryce dla dzieci. Wydawnictwo Adam Marszałek.
Ożóg-Winiarska, Z. (2016). Dziecko wśród pól. Motyw rustykalny w poezji dla dzieci – studia i szkice. Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.
Pawlik-Kopek, A. (2019). Rzeczy pierwsze w poezji Teresy Ferenc. Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Pietruszewska-Kobiela, G. (2010). Magna Mater. Pocieszycielska rola mitu w poezji Teresy Ferenc. W: L. Wiśniewska i M. Gołuński (red.), Przemiany mitów i wartości nie tylko w literaturze (s. 66–77). Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Pietruszewska-Kobiela, G. (2011). Rodzina i dom w obszarze pamięci autobiograficznej. O poezji Teresy Ferenc. W: K. Kralkowska-Gątkowska i B. Nowacka (red.), Rodzina w czasach przełomów. Literackie diagnozy od XIX do XXI wieku (s. 202–217). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Ples-Bęben, M. (red.). (2020). Gaston Bachelard. Konteksty i interpretacje. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Skotnicka, G. (1994). Dziecko i świat w lirykach dla dzieci Tertesy Ferenc. Gdański Rocznik Kulturalny, 15, 141–154.
Szostek, T., Sendyka, R. i Nycz, R. (red.). (2013). Od pamięci biodziedzicznej do postpamięci. Instytut Badań literackich PAN.
Tabaszewska, J. (2013). Od literatury jako medium pamięci do poetyki pamięci. Kategoria pamięci kulturowej w badaniach nad literaturą. Pamiętnik Literacki, 104(4), 53–72. https://rcin.org.pl/Content/64041/PDF/WA248_82262_P-I-30_tabaszewska-od-lit_o.pdf
Tabaszewska, J. (2016). Poetyki pamięci. Współczesna poezja wobec tradycji i pamięci. Instytut Badań literackich PAN.
Tessarowicz, I. (1989). Drzewo dziwo… Nowe Książki, 8, 36–37.
Uszyńska-Jarmoc, J. (2003). Twórcza aktywność dziecka. Teoria – rzeczywistość – perspektywy rozwoju. Trans Humana.
Wądolny-Tatar, K. (2016). Powroty traumy w poezji Teresy Ferenc. Ruch Literacki, 57(2), 239–257. https://journals.pan.pl/Content/83120/mainfile.pdf
Wądolny-Tatar, K. (2020). Poezja dla najmłodszych jako projekt sensualny (na przykładzie zbioru „Dębowa kołyska” Anny Kamieńskiej). W: B. Niesporek-Szamburska i M. Wójcik-Dudek (red.), Zmysły i literatura dla dzieci i młodzieży (s. 109–124). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Wądolny-Tatar, K. i Klimczuk, M. (2017). Fenografia rodzinna. Studia i szkice o twórczości Teresy Ferenc, Zbigniewa Jankowskiego, Anny Janko, Mileny Wieczorek. Wydawnictwo Naukowe Katedra.
Wincencjusz-Patyna, A. (2008). Stacja ilustracja. Polska ilustracja książkowa 1950–1980. Artystyczne kreacje i realizacje. Akademia Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta, Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego.
Wincencjusz-Patyna A. (red). (2020). Admirałowie wyobraźni. 100 lat polskiej ilustracji w książkach dla dzieci. Dwie Siostry.
Zarębianka, Z. (2011). Piękna przyjaźń. O listach Anny Kamieńskiej do Teresy i Zbigniewa Jankowskich. W: A. Hennel-Brzozowska (red.), Wychowanie do przyjaźni. Od idei do praxis (s. 103–113). Polska Akademia Umiejętności.
Żukowski, T. (1988). Drzewo dziwnie różowe. Sztuka dla Dziecka, 4, 43–44.
Copyright (c) 2024 Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Oświadcza, że nie narusza praw autorskich osób trzecich i praw prawnych.
Oświadcza, że nie występuje żaden konflikt interesów.
2. Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
