Czy książki beztekstowe są demokratyczne?
Abstrakt
Artykuł podejmuje problematykę beztekstowych książek obrazkowych, analizując ją na tle przemian w postrzeganiu wirtualnego odbiorcy oraz uwarunkowanych kulturowo sposobów komunikacji, ze szczególnym odniesieniem do sytuacji czytelniczych, podczas których kontakt z książką mają małe dzieci wraz z towarzyszącymi im dorosłymi pośrednikami lektury. Wywód otwiera przywołanie zainicjowanego dziesięć lat temu przez IBBY projektu Silent Books: from the world to Lampedusa and back i krytyczne przyjrzenie się założeniom projektu zakładającym demokratyczność narracji, która przekazywana jest poprzez same obrazy. Następnie refleksji poddano status odbiorcy beztekstowej książki obrazkowej, znaczenie obecności pośrednika lektury dziecięcej oraz zjawiska, które pozwalają zastanawiać się, czy przekaz książki jest w swojej istocie demokratyczny czy hierarchiczny. Osobną część artykułu zajmuje analiza wyselekcjonowanych, reprezentatywnych przykładów beztekstowych książek obrazkowych, które pokazują skalę rozpiętości pomiędzy podejmowanymi przez różnych twórców strategiami, od pokazywania w narracji wizualnej dosłownego i literalnego przedstawiania rzeczywistości po posługiwanie się abstrakcją i kodowaniem znaczenia na wielu poziomach. We wnioskach końcowych uwypuklono, że pomimo operowania wyłącznie obrazami, lokalne sposoby patrzenia są zawsze narzucaniem określonego obrazu świata, stąd demokratyczny dostęp do treści książek beztekstowych jest projektem utopijnym – a przestaje nim być tylko w przypadku, gdy proces ich odbioru potraktujemy jako wielomodalną interpretację dokonywaną w materii języka, która uprawnia równoczesne zaistnienie wielu różnych punktów widzenia.
Bibliografia
Apseloff, M. (1987). Books for babies: Learning toys or pre-literature? Children’s Literature Association Quarterly, 12(2), 63–66. https://doi.org/10.1353/chq.0.0382
Barton, R.C. i González, V. (2023). Los babies are bilingüe: Intersections of racee Ethnicity, language, and age in baby books. Children Literature in Education, 54, 413–429. https://doi/org/10.1007/s10583-023-09547-7
Blexbolex. (2018). Nasze wakacje. Wytwórnia. [Wyd. oryg. 2017]
Bosch, E. (2018). Wordless picturebooks. W: B. Kümmerling-Meibauer (red.), The Routledge companion to picturebooks (s. 191–200). Routledge.
Briggs, R. (2018). Snowman. Penguin Books. [Wyd. oryg. 1978]
Chinasage. (b.d.). Deer. https://www.chinasage.info/symbols/animals.htm#XLXLSymDeer
Chmielewska, I. (2017). Zakorzenić się w codzienności. W: S. Frąckiewicz, Ten łokieć źle się zgina. Rozmowy o ilustracji (s. 322–367). Wydawnictwo Czarne.
Cieślikowski, J. (1967). Wielka zabawa. Folklor dziecięcy, wyobraźnia dziecka, wiersze dla dzieci. Zakład Narodowy imienia Ossolińskich.
Cordell, M. (2017). Wolf in the snow. Feiwel & Friends.
Czabanowska-Wróbel, A. (2013). „Ta dziwna” instytucja zwana literaturą dla dzieci: historia literatury dla dzieci w perspektywie kulturowej. Teksty Drugie, 5(143), 13–24.
Czabanowska-Wróbel, A. (2016). Literatura dziecięca – pomiędzy literaturą światową i globalną. Wielogłos, 1(27), 1–15. https://doi.org/10.4467/2084395XWI.16.001.5355
Duthoy, L. (2022). ‘I became much wiser over time’: Readers’ use of innocence and wisdom as age norms in responses to children’s literature. International Research in Children’s Literature, 15(3), 279-293. https://doi.org/10.3366/ircl.2022.0467
Ende van der, P. (2022) Wędrowiec. Mandioca. [Wyd. oryg. 2020]
Gressnic, E. i Meibauer, J. (2010). First-person narratives in picturebooks: An inquiry into the acquisition of picturebook competence. W: T. Colomer, B. Kümmerling-Meibauer i C. Silva-Díaz (red.), New directions in picturebook research (s. 191–204). Routledge.
Guojing. (2022). Jedynaczka. Mandioca. [Wyd. oryg. 1978]
Hazard, P. (1963). Książki, dzieci i dorośli (I. Słońska, tłum.). Nasza Księgarnia.
IBBY. (b.d.a). Silent books. https://www.ibby.org/awards-activities/activities/silent-books
IBBY. (b.d.b). Silent books collection 2023. https://www.ibby.org/awards-activities/activities/silent-books/silent-books-collection-2023
Idle, M. (2013). Flora and the flamingo. Chronicle Books.
Idle, M. (2014). Flora and the penguin. Chronicle Books.
Idle, M. (2016). Flora and the peacocks. Chronicle Books.
Idle, M. (2017). Flora and the ostrich. Chronicle Books.
Joosen, V. (2018). Adulthood in children’s literature. Bloomsbury Academic.
Karpowicz, J. (2017). Anubis. Centrala.
Karpowicz, J. (2021). Anubis – Thin Places. Timof Comics.
Khiani, D. (2016, 2 maja). Interview with Molly Idle. https://darshanakhiani.com/blog/interview-with-molly-idle
Koliopoulos, L. i Wright, J. (2015, 19 czerwca). An interview with Molly Idle. Art of the Picture Book. https://www.artofthepicturebook.com/-check-in-with/2015/6/15/molly-idle
Kuczaba-Flisak, M. (2022). Literatura dziecięca jako forma myślenia. Dotyk. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica, 10, 304–321. DOI: https://doi.org/10.24917/23534583.10.20
Kümmerling-Meibauer, B. (2018). Introduction. Picturebook research as an international and interdisciplinary field. W: B. Kümmerling-Meibauer (red.), The Routledge companion to picturebooks (s. 1–8). Routledge.
Kümmerling-Meibauer, B. i Meibauer, J. (2017). Pierwsze ilustracje, pierwsze koncepty: książki wczesnokonceptowe (H. Dymel-Trzebiatowska, tłum.). W: M. Cackowska, H. Dymel-Trzebiatowska i J. Szyłak (red.), Książka obrazkowa. Wprowadzenie (s. 57–78). Instytut Kultury Popularnej.
Lopex, C. (2017, 20 października). Interview with Molly Idle. Pine Reads Review. https://www.pinereadsreview.com/blog/interview-with-molly-idle/
Łebkowska, A. (2011). Jak ucieleśnić ciało: o jednym z dylematów somatopoetyki. Teksty Drugie, 4, 11–27.
Mateo, J.M. (2012). Emigracja. Widnokrąg. [Wyd. oryg. 2011]
McGillicuddy, Á. (2018). Breaking down barriers with wordless picturebooks: „The Silent Books Exhibition, from the world to Lampedusa and back”. Studies in Arts and Humanities, 4(2), 108–122. https://doi.org/10.18193/sah.v4i2.145.
Mourão, S. (2021). Interpreting and mediating a wordless picturebook in pre-primary early English language learning. W: M. Ommundsen, G. Haaland i B. Kümmerling-Meibauer (red.), Exploring challenging picturebooks in education: International perspectives on language and literature learning. Routledge. https://doi.org/10.4324/9781003013952-6
Mourão, S. i Bland, J. (2016). Editorial: The Journey. Children’s Literature in English Language Education, 4(2), ii–xi. https://www.researchgate.net/publication/312593748_Editorial_Vol_4_Issue_2_The_Journey
Nasiłowska, A. (2022). Nowa logowizualność. Teksty Drugie, 1, 7–11. https://doi.org/10.18318/td.2022.1.1
Nikolajeva, M. (2010). Interpretative Codes and Implied Readers of Children’s Picturebooks. W: T. Colomer, B. Kümmerling-Meibauer, C. Silva-Díaz (eds.), New Directions in Picturebook Research (s. 27-40). Routledge.
Nikolajeva, M. (2016). Recent trends in children’s literature research: Return to the body. International Research in Children’s Literature, 9(2), 132–145. https://doi.org/10.3366/ircl.2016.0198
Nikolajeva, M. i Scott, C. (2006). How picturebooks work. Routledge.
Nodelman, P. (2008). The hidden adult: Defining children’s literature. Johns Hopkins University Press.
O’Sullivan, E. (2022). Komparatystyka literatury dziecięcej (M. Kuczaba-Flisak, tłum.). W: T. Bilczewski, A. Hejmej i E. Rajewska (red.), Literatura światowa i przekład. Historie i teorie nowoczesnej komparatystyki od szkoły amerykańskiej do biohumanistyki (s. 753–766). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Ogonowska, A. (2020). Współczesne strategie badania literatury i pola literackiego w nowych obiegach medialnych. Produkcja – recepcja – krytyka. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia de Cultura, 12(3), 79–93. https://doi.org/10.24917/20837275.12.3.7
Olmos, R. (2014). Senza parole. Logos.
Pawlak, P. (2012). Czarostatki-parodzieje. Tatarak.
Penco, M. (2020). Koszmary (P. Kwaśniewska-Urban, tłum.). Mandioca. [Wyd. oryg. 2009]
Reid-Walsh, J. (2017). Interactive books: Playful media before pop-ups. Routledge.
Remmerts de Vries, D. (2017). Konijnentango. Hoogland en Van Klaveren.
Richey, V.H. i Puckett, K.E. (1992). Wordless/almost wordless picture books: A guide. Libraries Unlimited.
Rybak, K., Suchańska, A., Wdzięczkowska, M., Leszczyńska, A., Niemczynowicz-Szkopek, G. i Kowalik, D. (2022). Dziecięca książka informacyjna w Polsce. Wybrane problemy, Filoteknos, 12, 363–383. https://doi.org/10.23817/filotek.12-23
Sandoval, A. (2017). Dobras. Companhia Das Letrinhas.
Sandoval, A. (2018). Periferia. Tower Block Books.
Serafini, F. (2014). Exploring wordless picture books. The Reading Teacher, 68(1), 24–26. https://doi.org/10.1002/trtr.1294
Schubert, I. i Schubert, D. (2011). The umbrella. Lemniscaat USA.
Silva, E.-L. (2022). Cognitive narratology and the ‘4Es’: ‘Memorial fabulation’ in David Almond’s “My Name Is Mina”. Age, Culture, Humanities: An Interdisciplinary Journal, 6, 1–29. https://doi.org/10.7146/ageculturehumanities.v6i.131854
Skibska, J. (2014). Myśl Lwa S. Wygotskiego we współczesnej edukacji małego dziecka. W: A. Kamińska, K. Denek i P. Oleśniewicz (red.), Edukacja jutra. Od tradycji do nowoczesności. Aksjologia w edukacji jutra (s. 307–316). Wyższa Szkoła Humanitas.
Soria, D. i Bertelli, M. (b.d.). 10 tips for reading silent books in a community that does not speak a common language. IBBY. https://www.ibby.org/fileadmin/user_upload/Tips_for_SB.jpg
Szyłak, J. (2017). Komiksy i książki obrazkowe. Miejsca wspólne. W: M. Cackowska, H. Dymel-Trzebiatowska i J. Szyłak (red.), Książka obrazkowa. Wprowadzenie (s. 117–172). Instytut Kultury Popularnej.
Tan, S. (2009). Przybysz. Kultura Gniewu. [Wyd. oryg. 2006]
Ungeheuer-Gołąb, A. (2009). Wzorce ruchowe utworów dla dzieci. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Wygotski, L.S. (2002). Zabawa i jej rola w rozwoju psychicznym dziecka (A. Brzezińska i T. Czub, tłum.). W: A. Brzezińska i M. Marchow (red.), Wybrane prace psychologiczne II. Dzieciństwo i dorastanie (s. 67–88). Zysk i S-ka.
Zipes, J. (2001). Sticks and stones: The troublesome success of children’s literature from Slovenly Peter to Harry Potter. Routledge.
Copyright (c) 2024 Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Oświadcza, że nie narusza praw autorskich osób trzecich i praw prawnych.
Oświadcza, że nie występuje żaden konflikt interesów.
2. Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
