Krytyczna refleksyjność nauczycielek przedszkolnych i wczesnoszkolnych – w świetle ambitnych wzorów i rozczarowujących realiów
Abstrakt
Celem badań było określenie korelatów krytycznej refleksyjności w grupie 237 nauczycielek przedszkoli i klas 1–3. Teoretyczną podstawę analiz stanowiła autorska koncepcja konstruktywnego krytycyzmu, modele D. Schöna, H Giroux i badania psychologów społecznych. Wykorzystano Kwestionariusz kompetencji krytycznych oraz skale: potrzeby poznawczego domknięcia i dogmatyzmu.
Wyniki nie potwierdziły części oczekiwań, bowiem wskazały na najniższe kompetencje nauczycielek w zakresie refleksyjności, krytyczności i wnikliwości w stosunku do innych wyróżnionych grup zawodowych. Nauczycielki prezentowały niską konstruktywność krytycyzmu i wysoką świadomość omylności. Zidentyfikowano dodatnie korelacje pomiędzy krytyczną refleksyjnością a wnikliwością, otwartością, liberalizmem, samodoskonaleniem oraz ujemne z częścią wymiarów tzw. sztywności poznawczej. Dodatkowo poziom wykształcenia badanych nie różnicował wyników krytycznej refleksyjności. Uzyskane rezultaty można interpretować w kontekście pogarszającego się przygotowania nauczycielek do zawodu, z ujawniającymi się deficytami w postaci niedowartościowania i sztywności poznawczej, niskiej ciekawości oraz tendencji do krytykanctwa. W świetle otrzymanych wyników należy podać w wątpliwość możliwość realizacji przez nauczycielki wzorów „refleksyjnego praktyka” czy „transformatywnego intelektualisty”.
Bibliografia
Brookfield, S.D. (1995). Becoming a critically reflective teacher. John Willey & Sons.
Bubnys, R. (2019). A journey of self-reflection in students’ perception of practice and roles in the profession. Sustainability, 11(1), 194. https://doi.org/10.3390/su11010194
Czaja-Chudyba, (2013). Myślenie krytyczne w kontekstach edukacji wczesnoszkolnej – uwarunkowania nieobecności. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Czaja-Chudyba, I. (2023). Psychologiczne aspekty rozpoznawania zdolności do bycia krytycznym – dylematy ontologiczne i metodologiczne. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 625(10), 4–20. https://doi.org/10.5604/01.3001.0054.3027
Czaja-Chudyba, I. i Kowalska, M. (2023). Dyspozycje krytyczne wobec niepewności zdarzeń – aspiracje, dążenia i plany przyszłych nauczycielek. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio J. Paedagogia-Psychologia. 36(40), 19–35. https://doi.org/10.17951/j.2023.36.4.19-35
Czerepaniak-Walczak, M. (2006). Pedagogika emancypacyjna. Rozwój świadomości krytycznej człowieka. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Chrost, M. (2017). Refleksyjność w wychowaniu. Proces poznawania siebie. Studia Paedagogica Ignatiana, 20(2), 131–144. https://doi.org/10.12775/SPI.2017.2.006
Colomer, J., Serra, T., Cañabate, D. i Bubnys, R. (2020). Reflective learning in higher education: Active methodologies for transformative practices. Sustainability, 12(9), 3827. https://doi.org/10.3390/su12093827
Dewey, J. (1988). Jak myślimy? (Z. Bastgenówna, tłum.). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Dróżka, W. (2017). Refleksyjność jako postawa wobec zmiany – na kanwie autobiografii, pamiętników, wypowiedzi osobistych nauczycieli z ostatniego ćwierćwiecza. W: I. Paszenda (red.), Codzienność jako wyzwanie edukacyjne. T. 2: Refleksyjność w codzienności edukacyjnej (s. 145–162). Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego.
Ennis, R.H. (2003). Critical thinking assessment. W: D. Fasco (red.), Critical thinking and reasoning: Current research, theory, and practice (s. 298–322). Hampton Press.
Facione, P.A. (1990). The California critical thinking skills test. The California Academic Press.
Fullana, J., Pallisera, M., Colomer, J., Peña, R.F. i Pérez-Burriel, M. (2014). Reflective learning in higher education: a qualitative study on students’ perceptions, Studies in Higher Education, 41(6), 1008–1022. https://doi.org/10.1080/03075079.2014.950563
Fundacja Stocznia (2024). Raport z konsultacji społecznych dotyczących profilu absolwenta i absolwentki etapu przedszkola i szkoły podstawowej. Instytut Badań Edukacyjnych.
Georgiadi, M. i Papazafiri, M. (2025). Preparing future special education teachers: Emphasis on reflection as an inclusive practice. Trends in Higher Educaction, 4(1), 8. https://doi.org/10.3390/higheredu4010008
Giroux, H.A. (1988). Teachers as intellectuals: Toward a critical pedagogy of learning. Bergin & Garvey Publishers.
Gołębniak, B. D. (1998). Zmiany edukacji nauczycieli. Wiedza – biegłość – refleksyjność. Wydawnictwo Edytor.
Hatton, N. i Smith, D. (1995). Reflection in teacher education: Towards definition and implementation. Teaching and Teacher Education, 11(1), 33–49.
Kincheloe, J. (2000). Making critical thinking critical. W: D. Weil i H. K. Anderson (red.), Perspectives in critical thinking: Essays by teachers in theory and practice (s. 23–40). Peter Lang.
Klus-Stańska, D. (2006). Doświadczenia pedagogiczne nauczycieli jako źródło ich niezdolności do refleksji nad własną aktywnością zawodową. W: J. Michalski (red.), Sapientia et adiumentum. W trosce o rozwój innych (s. 155–176). Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Kossowska, M. (2005). Umysł niezmienny... Poznawcze mechanizmy sztywności. Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kruglanski, A. (2016). The psychology of closed mindness. Psychology Press Hove.
Langer, E. (1993). Problemy uświadamiania. Konsekwencje refleksyjności i bezrefleksyjności. W: T. Matuszewski (red.), Poznanie. Afekt. Zachowanie (s. 137–179). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Lipman, M. (2021). Myślenie w edukacji (A. Łagodzka, tłum.). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Łukasik, J.M. (2018). Rozwój osobisty nauczyciela – nieobecna kategoria. Ruch Pedagogiczny, 2, 29–37.
McLaren, P. (1991). Rytualne wymiary oporu – błaznowanie i symboliczna inwersja. W: Z. Kwieciński (red.), Nieobecne dyskursy. Cz. 1. (s. 66–79). Uniwersytet Mikołaja Kopernika.
Mezirow, J. (1998). On critical reflection. Adult Education Quarterly, 48, 185–198.
Mizerek, H. (2021). Refleksja krytyczna w edukacji i pedagogice. Misja (nie)wykonalna? Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Nowak-Dziemianowicz, M. (2014). Oblicza edukacji. Między pozorami a refleksyjną zmianą. Dolnośląska Szkoła Wyższa.
Paul, R., Binker, A.J.A. i Weil, D. (1995). Critical thinking handbook: K-3rd grades. Foundation for Critical Thinking.
Perkowska-Klejman, A. (2019). Poszukiwanie refleksyjności w edukacji. Studium teoretyczno-empiryczne. Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
Pollard, A. (1998). Reflective teaching in the primary school: A handbook for the classroom. Cassell.
Polskie Towarzystwo Psychologiczne. (b.d.). Kodeks etyczny psychologa Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. https://psych.org.pl/dla-psychologow/kodeks-etyczny
Rokeach, M. (1960). The open and closed mind. Basic Books.
Schön, D.A. (1983). The reflective practitioner: How professionals think in action. Basic Books.
Șuteu, L., Cristea, M. i Ciascai, L. (2021). Reflective teaching and metacognition in Romanian teachers’ practice: A conceptual delimitation. W: I. Albulescu i N. Stan (red.), Education, reflection, development – ERD 2020. T. 104: European proceedings of social and behavioural sciences (s. 113–124). European Publisher. https://doi.org/10.15405/epsbs.2021.03.02.13
Wasilewska-Kamińska, E. (2016). Myślenie krytyczne jako cel kształcenia. Na przykładzie systemów edukacyjnych USA i Kanady. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Webster, D.M. i Kruglanski, A.W. (1994). Individual differences in need for cognitive closure. Journal of Personality and Social Psychology, 67(6), 1049–1062.
Copyright (c) 2025 Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Oświadcza, że nie narusza praw autorskich osób trzecich i praw prawnych.
Oświadcza, że nie występuje żaden konflikt interesów.
2. Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
