Krytyczna refleksyjność nauczycielek przedszkolnych i wczesnoszkolnych – w świetle ambitnych wzorów i rozczarowujących realiów

Iwona Czaj-Chudyba

doi:10.35765/eetp.2025.2079.02

Iwona Czaj-Chudyba University of The National Education Commision https://orcid.org/0000-0003-3653-8390

DOI: https://doi.org/10.35765/eetp.2025.2079.02

Keywords: critical reflection, teachers, pre-school and early school pedagogy, thinking, criticism

Abstract

The aim of researches was to determine critical reflection correlates for 237 pre-school and early school teachers. Theoretical bases constituted author’s constructive criticism conception, models by D. Schön and H. Giroux, and researches of social psychologists. There were applied Critical Competencies Questionnaire and Scales: Need for Closure Scale and Dogmatism.

Results didn’t confirm some expectations as they indicated the lowest teachers competencies for reflectiveness, criticality and insight in comparison with distinguished groups. Teachers presented low critical constructiveness and high awareness of fallibility. There were identified positive correlations between critical reflectiveness and openness, liberalism, self-improvement and negative – with some dimensions of cognitive rigidity. Results may be commented with context of deterioration of teachers professional preparation with emerging deficits of under-evaluation and cognitive rigidity, low curiosity and tendency for criticism. In the light of obtained results, the possibility to realize the patterns of “reflective practitioner” or “transformative intellectualist” by teachers, should be questioned.

References

Brookfield, S.D. (1995). Becoming a critically reflective teacher. John Willey & Sons.

Bubnys, R. (2019). A journey of self-reflection in students’ perception of practice and roles in the profession. Sustainability, 11(1), 194. https://doi.org/10.3390/su11010194

Czaja-Chudyba, (2013). Myślenie krytyczne w kontekstach edukacji wczesnoszkolnej – uwarunkowania nieobecności. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.

Czaja-Chudyba, I. (2023). Psychologiczne aspekty rozpoznawania zdolności do bycia krytycznym – dylematy ontologiczne i metodologiczne. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 625(10), 4–20. https://doi.org/10.5604/01.3001.0054.3027

Czaja-Chudyba, I. i Kowalska, M. (2023). Dyspozycje krytyczne wobec niepewności zdarzeń – aspiracje, dążenia i plany przyszłych nauczycielek. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio J. Paedagogia-Psychologia. 36(40), 19–35. https://doi.org/10.17951/j.2023.36.4.19-35

Czerepaniak-Walczak, M. (2006). Pedagogika emancypacyjna. Rozwój świadomości krytycznej człowieka. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Chrost, M. (2017). Refleksyjność w wychowaniu. Proces poznawania siebie. Studia Paedagogica Ignatiana, 20(2), 131–144. https://doi.org/10.12775/SPI.2017.2.006

Colomer, J., Serra, T., Cañabate, D. i Bubnys, R. (2020). Reflective learning in higher education: Active methodologies for transformative practices. Sustainability, 12(9), 3827. https://doi.org/10.3390/su12093827

Dewey, J. (1988). Jak myślimy? (Z. Bastgenówna, tłum.). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Dróżka, W. (2017). Refleksyjność jako postawa wobec zmiany – na kanwie autobiografii, pamiętników, wypowiedzi osobistych nauczycieli z ostatniego ćwierćwiecza. W: I. Paszenda (red.), Codzienność jako wyzwanie edukacyjne. T. 2: Refleksyjność w codzienności edukacyjnej (s. 145–162). Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Wrocławskiego.

Ennis, R.H. (2003). Critical thinking assessment. W: D. Fasco (red.), Critical thinking and reasoning: Current research, theory, and practice (s. 298–322). Hampton Press.

Facione, P.A. (1990). The California critical thinking skills test. The California Academic Press.

Fullana, J., Pallisera, M., Colomer, J., Peña, R.F. i Pérez-Burriel, M. (2014). Reflective learning in higher education: a qualitative study on students’ perceptions, Studies in Higher Education, 41(6), 1008–1022. https://doi.org/10.1080/03075079.2014.950563

Fundacja Stocznia (2024). Raport z konsultacji społecznych dotyczących profilu absolwenta i absolwentki etapu przedszkola i szkoły podstawowej. Instytut Badań Edukacyjnych.

Georgiadi, M. i Papazafiri, M. (2025). Preparing future special education teachers: Emphasis on reflection as an inclusive practice. Trends in Higher Educaction, 4(1), 8. https://doi.org/10.3390/higheredu4010008

Giroux, H.A. (1988). Teachers as intellectuals: Toward a critical pedagogy of learning. Bergin & Garvey Publishers.

Gołębniak, B. D. (1998). Zmiany edukacji nauczycieli. Wiedza – biegłość – refleksyjność. Wydawnictwo Edytor.

Hatton, N. i Smith, D. (1995). Reflection in teacher education: Towards definition and implementation. Teaching and Teacher Education, 11(1), 33–49.

Kincheloe, J. (2000). Making critical thinking critical. W: D. Weil i H. K. Anderson (red.), Perspectives in critical thinking: Essays by teachers in theory and practice (s. 23–40). Peter Lang.

Klus-Stańska, D. (2006). Doświadczenia pedagogiczne nauczycieli jako źródło ich niezdolności do refleksji nad własną aktywnością zawodową. W: J. Michalski (red.), Sapientia et adiumentum. W trosce o rozwój innych (s. 155–176). Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.

Kossowska, M. (2005). Umysł niezmienny... Poznawcze mechanizmy sztywności. Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Kruglanski, A. (2016). The psychology of closed mindness. Psychology Press Hove.

Langer, E. (1993). Problemy uświadamiania. Konsekwencje refleksyjności i bezrefleksyjności. W: T. Matuszewski (red.), Poznanie. Afekt. Zachowanie (s. 137–179). Wydawnictwo Naukowe PWN.

Lipman, M. (2021). Myślenie w edukacji (A. Łagodzka, tłum.). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Łukasik, J.M. (2018). Rozwój osobisty nauczyciela – nieobecna kategoria. Ruch Pedagogiczny, 2, 29–37.

McLaren, P. (1991). Rytualne wymiary oporu – błaznowanie i symboliczna inwersja. W: Z. Kwieciński (red.), Nieobecne dyskursy. Cz. 1. (s. 66–79). Uniwersytet Mikołaja Kopernika.

Mezirow, J. (1998). On critical reflection. Adult Education Quarterly, 48, 185–198.

Mizerek, H. (2021). Refleksja krytyczna w edukacji i pedagogice. Misja (nie)wykonalna? Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Nowak-Dziemianowicz, M. (2014). Oblicza edukacji. Między pozorami a refleksyjną zmianą. Dolnośląska Szkoła Wyższa.

Paul, R., Binker, A.J.A. i Weil, D. (1995). Critical thinking handbook: K-3rd grades. Foundation for Critical Thinking.

Perkowska-Klejman, A. (2019). Poszukiwanie refleksyjności w edukacji. Studium teoretyczno-empiryczne. Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.

Pollard, A. (1998). Reflective teaching in the primary school: A handbook for the classroom. Cassell.

Polskie Towarzystwo Psychologiczne. (b.d.). Kodeks etyczny psychologa Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. https://psych.org.pl/dla-psychologow/kodeks-etyczny

Rokeach, M. (1960). The open and closed mind. Basic Books.

Schön, D.A. (1983). The reflective practitioner: How professionals think in action. Basic Books.

Șuteu, L., Cristea, M. i Ciascai, L. (2021). Reflective teaching and metacognition in Romanian teachers’ practice: A conceptual delimitation. W: I. Albulescu i N. Stan (red.), Education, reflection, development – ERD 2020. T. 104: European proceedings of social and behavioural sciences (s. 113–124). European Publisher. https://doi.org/10.15405/epsbs.2021.03.02.13

Wasilewska-Kamińska, E. (2016). Myślenie krytyczne jako cel kształcenia. Na przykładzie systemów edukacyjnych USA i Kanady. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Webster, D.M. i Kruglanski, A.W. (1994). Individual differences in need for cognitive closure. Journal of Personality and Social Psychology, 67(6), 1049–1062.

Critical Reflexivity of Preschool and Early School Teachers – in the Light of Ambitious Patterns and Disappointing Realities

Abstract

References