Esej jako narzędzie wspierające rozwój refleksyjności przyszłych nauczycieli przedszkola i edukacji wczesnoszkolnej w perspektywie cyklicznego modelu refleksyjnego uczenia się G. Gibbsa
Abstrakt
Celem artykułu jest ukazanie roli i znaczenia wykorzystania jakościowej techniki badawczej - esejów refleksyjnych podczas realizacji zajęć służących projektowaniu rozwoju osobistego i zawodowego przyszłych nauczycielek przedszkola i edukacji wczesnoszkolnej. W tekście opisano wyniki analizy treści zadań stworzonych przez studentki III roku pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej w ramach kursu „Spersonalizowany tutoring rozwoju” w Uniwersytecie Jagiellońskim. Tworzenie esejów poprzedziły zajęcia grupowe i indywidualne konsultacje odnoszące się do kategorii refleksyjnego praktyka zaś analiza prac pisemnych oparta była o cykliczny model refleksyjnego uczenia się autorstwa G. Gibbsa (1988) obejmującego sześć etapów: opis doświadczenia, uczucia i myśli, ewaluację, analizę, podsumowanie i plan działania. Analiza wypowiedzi osób studiujących ukazuje ich głęboką refleksję, rosnącą świadomość mocnych stron, co wynika również z podejmowania przez nich licznych działań prorozwojowych. Doświadczenie stawania się nauczycielem opisywane było nierzadko jako transformacyjny proces, oparty o aktywne eksperymentowanie i odkrywanie nowej wiedzy zarówno w środowisku akademickim, jak i podczas praktyk studenckich. Artykuł jest próbą ukazania nowej perspektywy w odniesieniu do rozwoju refleksyjności i kompetencji autoewaluacyjnych przyszłych nauczycieli przedszkola i edukacji wczesnoszkolnej.
Bibliografia
Arends, R.I. (1994). Uczymy się nauczać (K. Kruszewski, tłum.). Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Bauman, T. (2010). Poznawczy status danych jakościowych. W: J. Piekarski, D. Urbaniak-Zając i K.J. Szmidt (red.), Metodologiczne problemy tworzenia wiedzy w pedagogice. Oblicza akademickiej praktyki (s. 91–105). Oficyna Wydawnicza Impuls.
Bolton, G. (2010). Reflective practice: Writing and professional development. SAGE.
Borton, T. (1970). Reach, touch and teach. Hutchinson.
Brookfield, S.D. (2005). Becoming a critically reflective teacher. Jossey-Bass.
Bubnys, R. i Žydžiūnaitė, V. (2010). Reflective learning models in the context of higher education: Concept analysis. Problems of Education in the 21st Century, 20, 58–70.
Calderhead, J. (1987). The quality of reflection in student teachers’ professional learning. European Journal of Teacher Education, 10(3), 269–278. https://doi.org/10.1080/0261976870100305
Clandinin, D.J. i Connelly, F.M. (1986). The reflective practitioner and practitioners’ narrative unities [Recenzja książki: D.A. Schön, The reflective practitioner: How professionals think in action]. Canadian Journal of Education, 11(2), 184–198. https://doi.org/10.2307/1494806
Czerepaniak-Walczak, M. (1997). Aspekty i źródła profesjonalnej refleksji nauczyciela. Edytor.
Czykwin, E. (2021). Metafory w naukach społecznych. Zasadność aplikacyjna. Wydawnictwo ChAT. https://chat.edu.pl/app/uploads/2022/01/czykwin.pdf
Dróżka, W. (2000). Nauczyciel we współczesnych dyskursach edukacyjnych. Studia Pedagogiczne, 13, 39–50.
Dróżka, W. (2011). Od pewności ku refleksyjności w zawodzie nauczycielskim. Przegląd Pedagogiczny, 1(25), 45–59.
Dróżka, W. (2022). Refleksyjność w kontekście podmiotowości i sprawczości nauczyciela. Wnioski dla kształcenia nauczycieli. Rocznik Pedagogiczny, 45, 37–56. https://doi.org/10.14746/rp.2022.45.3
Elo, S. i Kyngäs, H. (2008). The qualitative content analysis process. Journal of Advanced Nursing, 62(1), 107–115. https://doi.org/10.1111/j.1365-2648.2007.04569.x
Farr, F. i Riordan, E. (2012). Students’ engagement in reflective tasks: An investigation of interactive and non-interactive discourse corpora. Classroom Discourse, 3(2), 129–146. https://doi.org/10.1080/19463014.2012.716622
Farrell, T.S.C. (2011). Exploring the professional role identities of experienced ESL teachers through reflective practice. System, 39(1), 54–62. https://doi.org/10.1016/j.system.2011.01.012
Finlay, L. (2002). “Outing” the researcher: The provenance, process, and practice of reflexivity. Qualitative Health Research, 12(4), 531–545. https://doi.org/10.1177/104973202129120052
Gibbs, G. (1988). Learning by doing: A guide to teaching and learning methods. Oxford Polytechnic.
Gilgun, J.F. (2019). Deductive qualitative analysis and grounded theory: Sensitizing concepts and hypothesis-testing. W. A. Bryant i K. Charmaz (red.), The SAGE handbook of current developments in grounded theory (s. 107–122). SAGE. https://doi.org/10.4135/9781526485656.n7
Gołębniak, B.D. (1998). Zmiany edukacji nauczycieli. Wiedza – biegłość – refleksyjność. Edytor.
Gołębniak, B.D. (2010). Poszukiwanie – refleksyjność – dialektyczne uczenie się. W: J. Piekarski i D. Urbaniak-Zając (red.), Innowacje w edukacji akademickiej (s. 105–123). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Hoover, S.M. (1994). Scientific problem finding in gifted fifth-grade students. Roeper Review, 16(3), 156–159. https://doi.org/10.1080/02783199409553563
Jaskuła, S. (2012). Mutualizm ewaluacji i diagnozy edukacyjnej. Hejnał Oświatowy, 11, 5–9.
Kalinowska, A. (2018). Matematyczne kompetencje przyszłych nauczycieli wczesnej edukacji jako potencjalne źródło realizowanej przez nich metodyki. Perspektywa konstruktywistyczna. Forum Oświatowe, 30(2), 51–66. https://forumoswiatowe.pl/index.php/czasopismo/article/view/579
Kolb, D.A. (1984). Experiential learning: Experience as the source of learning and development. Prentice-Hall.
Kotusiewicz, A.A. (2008). O niezbywalności autorefleksji w praktyce edukacyjnej nauczyciela akademickiego. W: A.A. Kotusiewicz i E. Koć-Seniuch (red.), Nauczyciel akademicki w refleksji nad własną praktyką edukacyjną (s. 13–26). Żak.
Korporowicz, L. (2011). Ewaluacja jako animacja. W kierunku ewaluacji piątej generacji. W: G. Mazurkiewicz (red.), Ewaluacja w nadzorze pedagogicznym. Refleksje (s. 35–53). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Łukasik, B. (2014). O potrzebie refleksji w zawodzie nauczyciela. Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Pedagogika, 23, 209–217. http://dx.doi.org/10.16926/p.2014.23.15
Mann, S. i Walsh, S. (2013). RP or ‘RIP’: A critical perspective on reflective practice. Applied Linguistics Review, 4(2), 291–315. https://doi.org/10.1515/applirev-2013-0013
Mizerek, H. (2010). Efektywna autoewaluacja w szkole – jak ją sensownie zaprojektować i przeprowadzić? W: G. Mazurkiewicz (red.), Ewaluacja w nadzorze pedagogicznym. Autonomia (s. 19–62). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Moon, J.A. (2004). Reflection in learning and professional development: Theory and practice. RoutledgeFalmer.
Mróz, A. (2022). Wspieranie nauczycieli jako kategoria znacząca w dyskursie pedeutologicznym. W: K. Jagielska (red.), Ważne obszary badawcze w pedagogice (s. 55–69). Wydawnictwo Scriptum.
Paris, S.G. i Ayres, L. R. (1997). Stawanie się refleksyjnym uczniem i nauczycielem (M. Janowski i M. Micińska, tłum.). Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Perkowska-Klejman, A. (2012). Czy twoi studenci są refleksyjni? Studia Edukacyjne, 21, 211–232.
Perkowska-Klejman, A. (2013). Modele refleksyjnego uczenia się. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 1, 75–90.
Perkowska-Klejman, A. (2016). Refleksyjność studentów pedagogiki. Studia Edukacyjne, 39, 141–153.
Perkowska-Klejman, A. (2018). Refleksyjność w kontekście uczenia się. Poszukiwanie pojęć, modeli i metod. Centrum Edukacji Obywatelskiej, Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności.
Perkowska-Klejman, A. (2019). Poszukiwanie refleksyjności w edukacji. Studium teoretyczno-empiryczne. Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
Riordan, E., i Murray, L. (2010). A corpus-based analysis of online synchronous and asynchronous modes of communication within language teacher education. Classroom Discourse, 1(2), 181–198. https://doi.org/10.1080/19463014.2010.514728
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 25 lipca 2019 r. w sprawie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela. (2019). Dz. U. 2019, poz. 1450. https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20190001450/O/D20191450.pdf
Schön, D.A. (1983). The reflective practitioner. Basic Books.
Schön, D.A. (1987). Educating the reflective practitioner. Jossey-Bass.
Sury, Z. (2019). Ewaluacja w pracy nauczycieli. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Szplit, A., Zbróg, Z. i Olechowska, A. (2024). Kompetencje społeczno-emocjonalne przyszłych nauczycieli wczesnej edukacji. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 19(2/73), 105–117. https://doi.org/10.35765/eetp.2024.1973.08
Thorpe, K. (2004). Reflective learning journals. From concept to practice. Reflective Practice, 5(3), 328–343. https://doi.org/10.1080/1462394042000270655
Uniwersytet Jagielloński. (b.d.). Spersonalizowany tutoring rozwoju. https://sylabus.uj.edu.pl/pl/document/9427d412-ea3a-4e78-8678-54f4eb03494e.pdf
Voinea, M., Cioloca, A.M., i Şiţoiu, A. (2025). Pre-service teachers’ perception regarding reflective competence. Revista Romaneasca Pentru Educatie Multidimensionala, 17(3), 50–83. https://doi.org/10.18662/rrem/17.3/1013
Walkowiak, T. (2016). Modele kwalifikacyjno-kompetencyjne kształcenia przyszłych nauczycieli. Szkoła – Zawód – Praca, 11, 86–103. https://doi.org/10.34767/SZP.2016.01.06
Wei, X., Wang, Y., Koszalka, T., Lee, J. i Liu, S. (2025). Enhancing pre-service teachers' reflective thinking skills through generative AI-assisted digital storytelling creation: A three-dimensional framework analysis. Computers & Education, 235, 105356. https://doi.org/10.1016/j.compedu.2025.105356
Wiścicka, E. (2009). Początkujący nauczyciel języka obcego. Analiza zachowań oraz próba ich modyfikacji z uwzględnieniem samoobserwacji i samorefleksji. W: M. Pawlak, A. Mystkowska-Wiertelak i A. Pietrzykowska (red.), Nauczyciel języków obcych dziś i jutro (s. 107–115). Wydział Pedagogiczno-Artystyczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Witkowska, M. (2014). Refleksyjność u nauczycieli i kandydatów na nauczycieli języków obcych. [Praca doktorska]. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza. https://repozytorium.amu.edu.pl/items/91a8329e-60d3-43e5-9f0c-13dbdb09cff9
WriteOnline. (b.d.). Reflective essay. Sample paper format. https://writeonline.ca/media/documents/ReflectiveEssay-Sample.pdf
Zhang, Ch., Schießl, J., Plößl, L., Hofmann, F. i Gläser-Zikuda, M. (2023). Evaluating reflective writing in pre-service teachers: The potential of a mixed-methods approach. Education Sciences, 13(12), 1213. https://doi.org/10.3390/educsci13121213
Zespół przy MNiSzW. (2018). Propozycja nowego modelu kształcenia nauczycieli przedszkoli i edukacji wczesnoszkolnej. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. https://www.gov.pl/attachment/9bf517dc-c2dd-460f-a322-6bcad6f2700d
Copyright (c) 2025 Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Oświadcza, że nie narusza praw autorskich osób trzecich i praw prawnych.
Oświadcza, że nie występuje żaden konflikt interesów.
2. Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
