Mądrze i taktownie, przystępnie i zrozumiale – czyli o śmierci w literaturze dziecięcej; Wisely and tactfully, accessibly and clearly: that is, about death in children's literature
Abstrakt
Śmierć, mimo że obecna i widoczna w życiu, uznawana jest za społeczne tabu. Dorośli często chronią dzieci przed tym tematem. Z jednej strony myślą, że dzięki takiemu postępowaniu unikną trudnych tematów, z drugiej nie wiedzą, jak rozpocząć rozmowę. Oprócz wytłumaczenia, czym jest śmierć, boją się też odczuć i emocji temu towarzyszących – rozpaczy, smutku, żalu, tęsknoty, żałoby. Ich obawy, a może i niewiedza, spychają ten temat na margines życia rodzinnego. A przecież śmierć występuje nie tylko w świecie ludzi, ale też zwierząt i roślin. Trzeba o niej mówić i zaspokajać naturalną dziecięcą ciekawość. Do takiej rozmowy należy się przygotować. Pierwszym krokiem jest wybranie właściwej literatury dziecięcej. Dobór powinien być podyktowany wiekiem dziecka i sytuacją, jaką chcemy przedstawić. Do wyboru mamy książki dotyczące śmierci jednego z rodziców, śmierci dziadka, śmierci kogoś z dalszego otoczenia (śmierć rodziców kolegi z przedszkola), śmierci zwierząt i roślin. Historie zawarte w książkach powinny przedstawiać śmierć w sposób łagodny ale zgodny z rzeczywistością. Kolejnym krokiem jest stworzenie odpowiedniej atmosfery i dobranie właściwych słów. A zatem, na sposób zrozumienia śmierci przez dzieci w wieku od 3 do 10 lat mają wpływ osoby z ich najbliższego otoczenia. Wspólne rozmowy, poparte odpowiednią literaturą, pomogą najmłodszym oswoić się ze zjawiskiem śmierci i właściwie przejść przez etapy żałoby. Artykuł, po koniecznym rozbudowanym wprowadzeniu na temat zjawiska śmierci, jej miejsca w obecnym świecie i rozumienia jej przez dzieci, wskazuje i omawia właściwą literaturę dziecięcą. Zaprezentowane pozycje książkowe poruszające zagadnienie śmierci, są tylko wskazówką i wyznaczają tor dalszych poszukiwań wartościowych książek dla dzieci.
Bibliografia
Aakeson K. F., Esben i duch dziadka, Media Rodzina, Poznań 2006. Andersen H. Ch., Baśnie, Media Rodzina, Poznań 2005.
Antoszewska B., Binnebesel J. red. Porozmawiajmy o śmierci..., UWM, Olsztyn 2014.
Antropologia śmierci. Myśl francuska, WN PWN, Warszawa 1993, przekł. S. Cichowicz.
Ariés P., Człowiek i śmierć, PIW, Warszawa 1992.
Bettelheim B., Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, W.A.B., Warszawa 2010.
Binnebesel J., Tanatopedagogika w doświadczeniu wielowymiarowości człowieka i śmierci, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2013.
Binnebesel J., Janowicz A., Krakowiak P., Jak rozmawiać z uczniami o końcu życia i wolontariacie hospicyjnym, Fundacja Hospicyjna, Gdańsk 2009.
Borecka I., Biblioterapia formą terapii pedagogicznej, Wydawnictwo PWSZW, Wałbrzych 2001.
Borkowski J., Dzisiaj oswoimy śmierć: tanatopedagogiczna literatura adresowana do dzieci na współczesnym polskim rynku książki, „Śląski Kwartalnik Naukowy”, 2016, nr 1.
Buscaglia L., Jesień liścia Jasia. Opowieść o życiu, dla małych i dużych, GWP, Gdańsk 2011.
Dąbrowski Z., Pedagogika opiekuńcza w zarysie, Wydawnictwo UWMO, Olsztyn 2006, t. 1.
Dymel-Trzebiatowska H., W poszukiwaniu odrobiny pocieszenia. Biblioterapeutyczny potencjał utworów Astrid Lindgren z perspektywy narratologii i psychoanalizy literackiej, Wydawnictwo UG, Gdańsk 2014.
Dzieciństwo i sacrum. studia i szkice literackie, red. J. Papuzińska, G. Leszczyński, SPKdM Warszawa 1998.
Dzieciństwo i sacrum 2. studia i szkice literackie, red. J. Papuzińska, G. Leszczyński, SPKdM Warszawa 2000.
Erlbruch W., Gęś, śmierć i tulipan, Hokus-Pokus, Warszawa 2008.
Gałuszka M., Potoczna interpretacja śmierci, [w:] Umierać bez lęku. Wstęp do bioetyki kulturowej, red. M. Gałuszka, K. Szewczyk, WN PWN, Warszawa‒Łódź 1996.
Goldman L., Jak rozmawiać z dziećmi, kiedy ktoś umiera: odpowiedzi na pytania dzieci o śmierć w rodzinie, gronie przyjaciół, szkole, Wydawnictwo JK, Łódź 2012.
Gray P., Wolne dzieci. Jak zabawa sprawia, że dzieci są szczęśliwsze, bardziej pewne siebie i lepiej się uczą? Wydawnictwo MiND, Podkowa Leśna 2015.
Gwadera M., „Śmierć dla początkujących”. Kres życia w literaturze popularnonaukowej dla młodego odbiorcy, [w:] Problemy współczesnej tanatologii, red. J. Kolbuszewski, Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław 2009.
Izdebska H., szczęście dziecka, Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1979.
Jalonen R., Dziewczynka i drzewo kawek, Wydawnictwo Tatarak, Warszawa 2008.
Jansson T., Bezpieczeństwo i strach w książkach dla dzieci, „Literatura na świecie” 1978, nr 6.
Kergoraly-Soubrier M.M., Śmierć oczami dziecka. Jak pomagać w żałobie?, Salwator, Kraków 2011.
Kommedal H.R., Czy tata płacze?, FISO, Gdańsk 2008.
Korczak J., Dzieła, tom 7, Jak kochać dziecko. Dziecko w rodzinie, Oficyna Wydawnicza Latona, Warszawa 1993.
Korczak J., Wybór pism, Nasza Księgarnia, Warszawa 1958, t. 3.
Kübler-Ross E., Rozmowy o śmierci i umieraniu, Media Rodzina, Poznań 1998.
Leist M., Dzieci poznają tajemnice śmierci, Wydawnictwo Święty Wojciech, Poznań 2009.
Lind A., Chusta babci, Wydawnictwo Zakamarki, Poznań 2013.
Lindgren A., Bracia Lwie serce, Nasza Księgarnia, Warszawa 1985.
Lindgren A., Mio, mój Mio, Nasza Księgarnia, Warszawa 1968.
Mikołajewski J., Kiedy kiedyś, czyli Kasia, Panjan i Pangór, Literacki Egmont, Warszawa 2011. Molicka M., Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Media Rodzina, Poznań 2002.
Niesporek-Szamburska B., Oswoić ze śmiercią ‒ o jednej z ról literatury dziecięcej, [w:] |Noosfera literacka. Problemy wychowania i terapii poprzez literaturę dla dzieci, red. A. Ungeheuer-Gołąb, M. Chrobak, Wydawnictwo UR, Rzeszów 2012.
Nilsson U., Żegnaj, panie Muffinie!, Wydawnictwo EneDueRabe, Gdańsk 2008.
Nilsson U., Rozmowa na tematy tabu może pomóc dzieciom, [w:] Tabu w literaturze i sztuce dla dzieci, red. B. Sochańska, J. Czechowska, Media Rodzina, Warszawa 2012.
Nowak M., Rozmowy z dzieckiem o śmierci [w:] Problemy współczesnej tanatologii, red. J. Kolbuszewski, Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław 2010.
Ostrowska A., Śmierć w doświadczaniu jednostki i społeczeństwa, PAN, Warszawa 1991; Ossolineum, Wrocław 2002.
Problemy współczesnej tanatologii, red. J. Kolbuszewski, Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław 1997‒2012, tom 1‒16.
Skowera M., „Mała syrenka nie czuła wcale śmierci”. O tanatologicznych aspektach baśni Hansa Christiana Andersena, [w:] Śmierć w zwierciadle humanistyki, Stowarzyszenie „Nowa Humanistyka”, Poznań 2013, tom pokonferencyjny.
Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, red. B. Tylicka, G. Leszczyński, Ossolineum, Wrocław 2002.
Stalfelt P., Mała książka o śmierci, Jacek Santorski & Co, Warszawa 2008.
Stanecka Z., Basia i dziadkowie, Literacki Egmont, Warszawa 2011.
Stanecka Z., Basia kolega z Haiti, Literacki Egmont, Warszawa 2011.
Szczepański J., Elementarne pojęcia socjologii, PWN, Warszawa 1966.
Szewczyk K., Lęk, nicość i respirator. Wzorzec śmierci w nowożytnej cywilizacji Zachodu, [w:] Umierać bez lęku. Wstęp do bioetyki kulturowej, red. M. Gałuszka, K.
Szewczyk, WN PWN, Warszawa‒Łódź 1996.
Szuman S., Dzieła wybrane. studia nad rozwojem psychicznym dziecka, WSiP, Warszawa 1985, t. 1.
Wojciechowska D., Po co komu smutne baśnie ‒ o problemach dziecięcej tanatologii, [w:] Baśnie nasze współczesne, red. J. Ługowska, Biblioteka Literatury Ludowej, Wrocław 2005.
Young B., Papadatou D., Dziecięca śmierć i żałoba w kulturach, [w:] C.M. Parkes, P. Laungani, B., young (red.), Przemijanie w kulturach: obyczaje żałobne, pocieszenie i wsparcie, Wydawnictwo Astrum, Wrocław 2001.
Zabawa K., Literatura dla dzieci w kontekstach edukacyjnych, WAM, Kraków 2017.
Zabawa K., Rozpoczęta opowieść. Polska literatura dziecięca po 1989 roku wobec kultury współczesnej, WAM, Kraków 2013.
Ziemiński I., Metafizyka śmierci. Myśl filozoficzna, WAM, Kraków 2010.
tvnmeteo.tvn24.pl/archiwum-2017-09-14,1/irma-zabila-81-osob-jose-oslabl-ale-mozeprzybrac-na-sile,240727,0.html [dostęp: 16.09.2017].
wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/7,114883,22381644,kierowca-bmw-smiertelnie-potracil-rowerzyste-sila-byla-tak.html#MTstream [dostęp: 16.09.2017].
Copyright (c) 2017 Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Oświadcza, że nie narusza praw autorskich osób trzecich i praw prawnych.
Oświadcza, że nie występuje żaden konflikt interesów.
2. Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
