Wisely and Tactfully, Accessibly and Clearly: About Death in Children’s Literature
Abstract
Death, although present and visible in life, is considered a social taboo and adults often protect their children from this topic. On the one hand, they think that by doing so they will avoid difficult topics, on the other hand, they do not know how to start a conversation. Besides explanation of what death is, they are also afraid of the feelings and emotions which accompany it: despair, sadness, grief, longing, mourning. Their fears and perhaps also their lack of knowledge push this topic to the margins of family life. And yet, death occurs not only in the world of humans but also of animals and plants. It should be talked about and the children’s natural curiosity should be satisfied. Such conversations should be prepared. The first step is to choose the right children’s literature. The choice should be based on the age of
a child and the situation we want to present. We have books about the death of a parent, the death of a grandfather, death of someone from a distant environment (death of a parent of a kindergarten friend), death of animals and plants. The stories in books should describe death in a gentle but consistent way. The next step is the creation of the right atmosphere and the selection of the right words. The understanding of death by children between the ages of 3 to 10 is influenced by those in their immediate surroundings. Conversations, supported by the appropriate literature, will help the youngest to get used to the phenomenon and to go through the stages of mourning.The article, after the necessary extensive introduction to the phenomenon of death, its place in the present world and its understanding by children, indicates and presents the appropriate children’s literature. The presented books about death are only indications and set the course for further exploration of valuable books for children.
References
Aakeson K. F., Esben i duch dziadka, Media Rodzina, Poznań 2006. Andersen H. Ch., Baśnie, Media Rodzina, Poznań 2005.
Antoszewska B., Binnebesel J. red. Porozmawiajmy o śmierci..., UWM, Olsztyn 2014.
Antropologia śmierci. Myśl francuska, WN PWN, Warszawa 1993, przekł. S. Cichowicz.
Ariés P., Człowiek i śmierć, PIW, Warszawa 1992.
Bettelheim B., Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, W.A.B., Warszawa 2010.
Binnebesel J., Tanatopedagogika w doświadczeniu wielowymiarowości człowieka i śmierci, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2013.
Binnebesel J., Janowicz A., Krakowiak P., Jak rozmawiać z uczniami o końcu życia i wolontariacie hospicyjnym, Fundacja Hospicyjna, Gdańsk 2009.
Borecka I., Biblioterapia formą terapii pedagogicznej, Wydawnictwo PWSZW, Wałbrzych 2001.
Borkowski J., Dzisiaj oswoimy śmierć: tanatopedagogiczna literatura adresowana do dzieci na współczesnym polskim rynku książki, „Śląski Kwartalnik Naukowy”, 2016, nr 1.
Buscaglia L., Jesień liścia Jasia. Opowieść o życiu, dla małych i dużych, GWP, Gdańsk 2011.
Dąbrowski Z., Pedagogika opiekuńcza w zarysie, Wydawnictwo UWMO, Olsztyn 2006, t. 1.
Dymel-Trzebiatowska H., W poszukiwaniu odrobiny pocieszenia. Biblioterapeutyczny potencjał utworów Astrid Lindgren z perspektywy narratologii i psychoanalizy literackiej, Wydawnictwo UG, Gdańsk 2014.
Dzieciństwo i sacrum. studia i szkice literackie, red. J. Papuzińska, G. Leszczyński, SPKdM Warszawa 1998.
Dzieciństwo i sacrum 2. studia i szkice literackie, red. J. Papuzińska, G. Leszczyński, SPKdM Warszawa 2000.
Erlbruch W., Gęś, śmierć i tulipan, Hokus-Pokus, Warszawa 2008.
Gałuszka M., Potoczna interpretacja śmierci, [w:] Umierać bez lęku. Wstęp do bioetyki kulturowej, red. M. Gałuszka, K. Szewczyk, WN PWN, Warszawa‒Łódź 1996.
Goldman L., Jak rozmawiać z dziećmi, kiedy ktoś umiera: odpowiedzi na pytania dzieci o śmierć w rodzinie, gronie przyjaciół, szkole, Wydawnictwo JK, Łódź 2012.
Gray P., Wolne dzieci. Jak zabawa sprawia, że dzieci są szczęśliwsze, bardziej pewne siebie i lepiej się uczą? Wydawnictwo MiND, Podkowa Leśna 2015.
Gwadera M., „Śmierć dla początkujących”. Kres życia w literaturze popularnonaukowej dla młodego odbiorcy, [w:] Problemy współczesnej tanatologii, red. J. Kolbuszewski, Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław 2009.
Izdebska H., szczęście dziecka, Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1979.
Jalonen R., Dziewczynka i drzewo kawek, Wydawnictwo Tatarak, Warszawa 2008.
Jansson T., Bezpieczeństwo i strach w książkach dla dzieci, „Literatura na świecie” 1978, nr 6.
Kergoraly-Soubrier M.M., Śmierć oczami dziecka. Jak pomagać w żałobie?, Salwator, Kraków 2011.
Kommedal H.R., Czy tata płacze?, FISO, Gdańsk 2008.
Korczak J., Dzieła, tom 7, Jak kochać dziecko. Dziecko w rodzinie, Oficyna Wydawnicza Latona, Warszawa 1993.
Korczak J., Wybór pism, Nasza Księgarnia, Warszawa 1958, t. 3.
Kübler-Ross E., Rozmowy o śmierci i umieraniu, Media Rodzina, Poznań 1998.
Leist M., Dzieci poznają tajemnice śmierci, Wydawnictwo Święty Wojciech, Poznań 2009.
Lind A., Chusta babci, Wydawnictwo Zakamarki, Poznań 2013.
Lindgren A., Bracia Lwie serce, Nasza Księgarnia, Warszawa 1985.
Lindgren A., Mio, mój Mio, Nasza Księgarnia, Warszawa 1968.
Mikołajewski J., Kiedy kiedyś, czyli Kasia, Panjan i Pangór, Literacki Egmont, Warszawa 2011. Molicka M., Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii, Media Rodzina, Poznań 2002.
Niesporek-Szamburska B., Oswoić ze śmiercią ‒ o jednej z ról literatury dziecięcej, [w:] |Noosfera literacka. Problemy wychowania i terapii poprzez literaturę dla dzieci, red. A. Ungeheuer-Gołąb, M. Chrobak, Wydawnictwo UR, Rzeszów 2012.
Nilsson U., Żegnaj, panie Muffinie!, Wydawnictwo EneDueRabe, Gdańsk 2008.
Nilsson U., Rozmowa na tematy tabu może pomóc dzieciom, [w:] Tabu w literaturze i sztuce dla dzieci, red. B. Sochańska, J. Czechowska, Media Rodzina, Warszawa 2012.
Nowak M., Rozmowy z dzieckiem o śmierci [w:] Problemy współczesnej tanatologii, red. J. Kolbuszewski, Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław 2010.
Ostrowska A., Śmierć w doświadczaniu jednostki i społeczeństwa, PAN, Warszawa 1991; Ossolineum, Wrocław 2002.
Problemy współczesnej tanatologii, red. J. Kolbuszewski, Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław 1997‒2012, tom 1‒16.
Skowera M., „Mała syrenka nie czuła wcale śmierci”. O tanatologicznych aspektach baśni Hansa Christiana Andersena, [w:] Śmierć w zwierciadle humanistyki, Stowarzyszenie „Nowa Humanistyka”, Poznań 2013, tom pokonferencyjny.
Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, red. B. Tylicka, G. Leszczyński, Ossolineum, Wrocław 2002.
Stalfelt P., Mała książka o śmierci, Jacek Santorski & Co, Warszawa 2008.
Stanecka Z., Basia i dziadkowie, Literacki Egmont, Warszawa 2011.
Stanecka Z., Basia kolega z Haiti, Literacki Egmont, Warszawa 2011.
Szczepański J., Elementarne pojęcia socjologii, PWN, Warszawa 1966.
Szewczyk K., Lęk, nicość i respirator. Wzorzec śmierci w nowożytnej cywilizacji Zachodu, [w:] Umierać bez lęku. Wstęp do bioetyki kulturowej, red. M. Gałuszka, K.
Szewczyk, WN PWN, Warszawa‒Łódź 1996.
Szuman S., Dzieła wybrane. studia nad rozwojem psychicznym dziecka, WSiP, Warszawa 1985, t. 1.
Wojciechowska D., Po co komu smutne baśnie ‒ o problemach dziecięcej tanatologii, [w:] Baśnie nasze współczesne, red. J. Ługowska, Biblioteka Literatury Ludowej, Wrocław 2005.
Young B., Papadatou D., Dziecięca śmierć i żałoba w kulturach, [w:] C.M. Parkes, P. Laungani, B., young (red.), Przemijanie w kulturach: obyczaje żałobne, pocieszenie i wsparcie, Wydawnictwo Astrum, Wrocław 2001.
Zabawa K., Literatura dla dzieci w kontekstach edukacyjnych, WAM, Kraków 2017.
Zabawa K., Rozpoczęta opowieść. Polska literatura dziecięca po 1989 roku wobec kultury współczesnej, WAM, Kraków 2013.
Ziemiński I., Metafizyka śmierci. Myśl filozoficzna, WAM, Kraków 2010.
tvnmeteo.tvn24.pl/archiwum-2017-09-14,1/irma-zabila-81-osob-jose-oslabl-ale-mozeprzybrac-na-sile,240727,0.html [dostęp: 16.09.2017].
wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/7,114883,22381644,kierowca-bmw-smiertelnie-potracil-rowerzyste-sila-byla-tak.html#MTstream [dostęp: 16.09.2017].
- Fot 1 Dziewczynka i drzewo kawek (Język Polski)
- Fot 2 Esben i duch dziadka (Język Polski)
- Fot 3 Basia i kolega z Haiti (Język Polski)
- Fot 4 Żegnaj, panie Muffinie (Język Polski)
- Fot 5 Gęś, śmierć i tulipan (Język Polski)
- Fot 6 Wybrane fragmenty z programu spektaklu Gęś, śmierć i tulipan (Język Polski)
Copyright (c) 2017 Elementary Education in Theory and Practice
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
- When submitting a text, the author declares that he/she is the Author of the article (hereinafter referred to as the “Work”) and:
- he/she owns the exclusive and unlimited copyright to the Work,
- is entitled to dispose of the copyright to the Work.
Declares that it does not infringe any third party copyrights or legal rights.
Declares that there is no conflict of interest.
2. At the same time, the Author grants the Ignatianum University in Cracowa royalty-free, non-exclusive and territorially unlimited licence to use the Work in the following fields of exploitation:
- recording the Work in a hard copy, as well as on a digital or magnetic medium;
- reproduction of the Work using any technique, without limitation of the number of editions or copies;
- distribution of the Work and its copies on any medium, including marketing, sale, lending, and rental;
- introduction of the Work into a computer memory;
- disseminating the Work in information networks, including in the Internet;
- public performance, exhibition, display, reproduction, broadcasting and re-broadcasting, as well as making the Work available to the public in such a way that everyone can have access to it at a time and place of their own choosing;
- within the scope of dependent rights to the Work, including in particular the right to make necessary changes to the Work resulting from editorial and methodical development, as well as to translate the Work into foreign languages;
The licence is granted from the moment of the transfer of the Work to the Ignatianum University in Cracow. The Ignatianum University in Cracow is entitled to grant further sub-licences to the Work within the scope of the right granted. The licence is time-limited and it is granted for a period of 15 years, starting from the date of its granting.
Authors are permitted and encouraged to publish their text online (e.g. in their institution’s repository or on the institution’s website) before or during the submission process as this may lead to beneficial exchanges, as well as earlier and greater citation of the published text (See The Effect of Open Access). We recommend using any of the following portals of research associations:
- ResearchGate
- SSRN
- Academia.edu
- Selected Works
- Academic Search