Filozoficzne podstawy edukacji wczesnoszkolnej ukierunkowanej na rozwój kompetencji 4C w kontekście sztucznej inteligencji
Abstrakt
Celem artykułu jest omówienie filozoficznych podstaw koncepcji edukacji wczesnoszkolnej opartej na rozwijaniu kompetencji 4C – komunikacji, współpracy, krytycznego myślenia i kreatywności – jako fundamentu przygotowującego ucznia do funkcjonowania w świecie zdeterminowanym przez sztuczną inteligencję. Artykuł ma charakter teoretyczno-koncepcyjny i wykorzystuje metodologię i idee wywodzące się z różnych subdyscyplin filozofii. Problematyka badawcza koncentruje się na pytaniu, w jaki sposób filozofia może dostarczać podstaw i wspomagać edukację wczesnoszkolną w obliczu wyzwań związanych z rozwojem technologii, zwłaszcza w zakresie nadmiernego polegania przez uczniów na sztucznej inteligencji. Artykuł wskazuje na potencjał filozofii jako narzędzia kształtowania postaw oraz prezentuje przykłady praktycznego zastosowania idei filozoficznych w dydaktyce wczesnoszkolnej. Rozważania pozwalają stwierdzić, że filozofia wprowadzona w zabawowy sposób, odpowiednio dostosowana do etapu rozwojowego dziecka, może stymulować budowanie kompetencji 4C, a zarazem uwrażliwiać uczniów na konieczność ich rozwijania w kontekście postępu technologii sztucznej inteligencji. Analiza prowadzi do wniosku, że filozofia traktowana jako ćwiczenie myślenia i dialogu może odegrać kluczową rolę w odniesieniu do kwestii nadmiernego polegania uczniów na narzędziach sztucznej inteligencji, które prowadzi do osłabienia kompetencji poznawczych. Natomiast wykorzystanie filozofii jako metody wzmacniania kompetencji 4C przyczynia się do kształtowania w dzieciach racjonalności i krytycznego stosunku do technologii. Filozofia staje się w ten sposób intrygującą alternatywą dla systemów sztucznej inteligencji.
Bibliografia
American Management Association. (2010). Critical skills survey. https://www.amanet.org/articles/ama-critical-skills-survey-workers-need-higher-level-skills-to-succeed-in-the-21st-century
Aristotle. (2015). Rhetoric (W. Rhys Roberts, Trans.). Createspace Independent Publishing Platform.
Aristotle. (2020). The Nicomachean ethics. Penguin Books.
Austin, J. L. (1962). How to do things with words: The William James lectures delivered at Harvard University in 1955 (J. O. Urmson, Ed.). Clarendon Press.
Bruner, J. (1977). The process of education. Harvard University Press.
Commission of the European Communities. (2008). Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions. Improving competences for the 21st century: An agenda for European cooperation on schools. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex:52008DC0425
Dere, Z. (2019). Investigating the creativity of children in early childhood education institutions. Universal Journal of Educational Research, 7(3), 652–658.
Descartes, R. (1960). Discourse on method and meditations (L.J. Lafleur, Trans.). The Liberal Arts Press.
Dewey, J. (1916). Democracy and education: An introduction to the philosophy of education. Macmillan.
Dewey, J. (1934). Art as experience. Perigee Book.
Dewey, J. (2011). The child and the curriculum. Martino Fine Books.
Erikson, E. (1950). Childhood and society. W. W. Norton and Company.
Funston, J. (2017). Toward a critical philosophy for children. PSU McNair Scholars Online Journal, 11(1), 1–17.
Gadamer, H.-G. (1989). Truth and method. Continuum.
Gerlich, M. (2025). AI tools in society: Impacts on cognitive offloading and the future of critical thinking. Societies, 15(1), 6. https://doi.org/10.3390/soc15010006
Habermas, J. (1984). The theory of communicative action – reason and the rationalisation of society, vol. 1. Beacon Press.
Harold, K.J. (2024). The importance of creative thought in young children. Open Journal of Social Sciences, 12, 120–130.
Hohenstein, J., Kizilcec, R.F., DiFranzo, D., Aghajari, Z., Mieczkowski, H., Levy, K., Naaman, M., Hancock, J., & Jung, M.F. (2023). Artificial intelligence in communication impacts language and social relationships. Scientific Reports, 13, 5487. https://doi.org/10.1038/s41598-023-30938-9
Kant, I. (1999). Critique of pure reason (P. Guyer & A.W. Wood, Trans. & Eds.). Cambridge University Press.
Keyton, J. (2017). Collaboration. In C.R. Scott & L. Lewis (Eds.), The international encyclopedia of organizational communication. John Wiley & Sons.
Kitchen, J., Berry, M., & Russell, T. (2019). The power of collaboration. Studying Teacher Education, 15(2), 93–97.
Kosmyna, N., Hauptmann, E., Yuan, Y.T., Situ, J., Liao, X.-H., Beresnitzky, A.V., Braunstein, I., & Maes, P. (2025). Your brain on ChatGPT: Accumulation of cognitive debt when using an AI assistant for essay writing task. arXiv, 2506.08872. https://doi.org/10.48550/arXiv.2506.08872
Lévinas, E. (1969). Totality and infinity: An essay on exteriority (A. Lingis, Trans.). Duquesne University Press.
Lewis, L.K. (2006). Collaborative interaction: Review of communication scholarship and a research agenda. Communication Yearbook, 30(1), 197–247.
Lipman, M. (1973). Philosophy for children. U.S. Department of Health, Education & Welfare, National Institute of Education.
Mahlmann, J.J. (1994). National standards for arts education: What every young American should know and be able to do in the arts. Consortium of National Arts Education Associations. https://eric.ed.gov/?id=ED365622
Malfacini, K. (2025, April 16). The impacts of companion AI on human relationships: Risks, benefits, and design considerations. AI & Society. https://doi.org/10.1007/s00146-025-02318-6
Marini, G. (2020). An introduction to everyday aesthetics in education. Studies in Philosophy and Education, 40(1), 39–50.
Matthews, G. (1980). Philosophy and the young child. Harvard University Press.
Mazeh, Y. (2020). What is creativity and why is it so important? Open Access Library Journal, 7, 1–11.
Misnawati, D., Citrawijaya, O.R., Farida, F., & Arlusi, R.D. (2025). The impact of artificial intelligence on human interaction: Redefining communication norms. The Journal of Academic Science, 2(1), 435–443.
Montessori, M. (1912). The Montessori method: Scientific pedagogy as applied to child education in the Children’s Houses (A.E. George, Trans.). Frederick A. Stokes.
OECD. (2010). The definition and selection of key competencies: Executive summary. https://one.oecd.org/document/EDU/EDPC/ECEC/RD(2010)26/en/pdf
Oktaviani, I., Adi, E.P., Anisa, N., Astuti, W., Gonadi, L., Sutama, I.W., & Pradana, I.M.P. (2023). Collaborative learning for early childhood education. KnE Social Sciences, 8(10), 329–337.
Oppert, M.L., O’Keeffe, V., Bensnes, M.S., Grecu, A.L., Cropley, D.H. (2023). The value of creativity: A scoping review. Journal of Creativity, 33(2), 1–9.
Partnership for 21st Century Skills (P21). (2019). Framework for 21st century learning. Battelle for Kids. https://www.battelleforkids.org/insights/p21-resources
Pathan, A., & Kanth, A.A. (2023). Impact of artificial intelligence (AI) on the education and cognitive development of young children. International Journal of Innovative Science and Research Technology, 8(12), 1711–1716.
Peters, M.A., & Tesar, M. (2017). The philosophy of early childhood: Examining the cradle of the evil, rational and free child. In M.A. Peters & M. Tesar (Eds.), Troubling the changing paradigms: An Philosophy and Theory Early Childhood Reader (pp. 2–15). Routledge.
Piaget, J. (1977). The development of thought: Equilibration of cognitive structures. University of California.
Plato. (1961). Collected dialogues of Plato (C. Lane, Trans.). University Press Group Ltd.
Plato. (2021). The republic. HarperCollins Publishers.
Rousseau, J.‑J. (1762). Émile ou de l’éducation. Néaulme.
Szmyd, K., & Mitera, E. (2024). The impact of artificial intelligence on the development of critical thinking skills in students. European Research Studies Journal, 27(2), 1022–1039.
Thornhill-Miller, B., Camarda, A., Mercier, M., Burkhardt, J.-M., Morisseau, T., Bourgeois-Bougrine, S., Vinchon, F., El Hayek, S., Augereau-Landais, M., Mourey, F., Feybesse, C., Sundquist, D., & Lubart, T. (2023). Creativity, critical thinking, communication, and collaboration: Assessment, certification, and promotion of 21st century skills for the future of work and education. Journal of Intelligence, 11(3), 54. https://doi.org/10.3390/jintelligence11030054
Vygotskiy, L.S. (1934). Myshleniye i rech’. Gosudarstvennoye sotsial’no-ekonomicheskoye izdatel’stvo.
Wittgenstein, L. (1958). Philosophical investigations. Basil Blackwell.
Copyright (c) 2025 Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Oświadcza, że nie narusza praw autorskich osób trzecich i praw prawnych.
Oświadcza, że nie występuje żaden konflikt interesów.
2. Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych: