Przez gryzmolenie do kultury wizualnej. Książka Jana Bajtlika Typogryzmol jako narzędzie wspierania kompetencji wizualnych dziecka
Abstrakt
Obrazkowy charakter współczesnej kultury zainicjował sygnalizowany przez coraz większą liczbę badaczy postulat pilnej potrzeby kształcenia kompetencji wizualnych już od najmłodszych lat. Do otoczenia dziecka trafia ogromna ilość bodźców wizualnych, wśród których mieszają się różne jakości wizualne: infantylne wzorce i wartościowe artefakty. Celem artykułu jest próba interpretacji formalno-treściowej książki Jana Bajtlika Typogryzmol jako przykładu sztuki dla dzieci wprowadzającej odbiorcę w świat kultury wizualnej. Jakościowa analiza wybranych cech książki aktywnościowej przeprowadzona została metodą interpretacji kompozycyjnej wywodzącej się z krytycznej metodologii badań nad wizualnością. Na podstawie koncepcji Gilian Rose odniesiono się do wybranych zagadnień z obszaru samej książki jako obiektu sztuki, a także niektórych aspektów z obszaru jej wytwarzania (w szczególności kontekst autora) oraz odbiorczości (potencjalne znaczenie). Wnioski przeprowadzonej interpretacji odwołują się do waloryzacji książki aktywnościowej w kontekście jej doświadczania przez dziecko.
Bibliografia
Arnheim R. (2011). Myślenie wzrokowe, tłum. M. Chojnacki, Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/Obraz/Terytoria.
Bajtlik J. (2014). Typogryzmol, Warszawa: Wydawnictwo Dwie Siostry.
Bajtlik J. (2016). Psucie tęczy. O warsztatach plastycznych dla dzieci, których kreatywność bywa tłumiona na kolejnych szczeblach edukacji, „2+3 D. Grafika Plus Produkt”, nr 1, s. 24-31.
Banks M. (2013). Materiały wizualne w badaniach jakościowych, tłum. P. Tomanek, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Bogucka K., Tomiło S. (2014). Wytwórnik Kulinarny, Warszawa: Wydawnictwo Wytwórnia.
Boguszewska A. (2015). Forma książki wychowuje. O twórczości polskich artystów książki dla dzieci w świetle nagród Konkursu Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek (1989-2010), [w:] A. Boguszewska, B. Niścior (red.), Sztuka i edukacja. Muzyka i sztuki plastyczne, Lublin: Wydział Artystyczny, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej.
Cackowska M. (2014). Wzrastać radośnie w przedszkolnym i szkolnym kiczu. Pytania o współczesną alfabetyzację wizualną dzieci, [w:] D. Klus-Stańska (red.), (Anty)edukacja wczesnoszkolna, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Centner-Guz M. (2017). Wartości ilustracji w książce obrazkowej i ilustrowanej w perspektywie porządku jej udostępniania dzieciom, „Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce”, vol. 12, nr 3 (45), s. 69-87.
Czerniak-Chojnacka D. (2017). Gotujemy, Warszawa: Babaryba.
Iwanicka K. (2009). Habent sua fata libelli, [w:] G. Leszczyński, D. Świerczyńska-Jelonek, M. Zając (red.), Ocalone królestwo. Twórczość dla dzieci – perspektywy badawcze – problemy animacji, Warszawa: Wydawnictwo SBP.
Karpowicz A. (2013). Świat liter. Typografia dla dzieci w perspektywie antropologii słowa, [w:] G. Leszczyński (red.), Słowo na terytorium sztuki dla dziecka, Poznań: Centrum Sztuki Dziecka w Poznaniu.
Klus-Stańska D. (2007). Między wiedzą a władzą. Dziecięce uczenie się w dyskursach pedagogicznych, „Problemy Wczesnej Edukacji”, Gdańsk: Uniwersytet Gdański, R. 3, nr 1/2, s. 92-106.
Lange G. (2007). Świat jest dziwny, Warszawa: Wydawnictwo Dwie Siostry.
Marciniak T. (1979). Plastyka zwierciadłem i wizją świata w życiu dziecka, [w:] M. Tyszkowa (red.), Sztuka dla dzieci szkolnych. Teoria – recepcja – oddziaływanie. Warszawa–Poznań: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 254-265.
Matoso M. (2015). Wytwórnik górą, tłum. J. Jankowski, Warszawa: Wydawnictwo Wytwórnia.
Mazepa-Domaga B., Wilk T. (2015). Edukacja w zakresie sztuk wizualnych, czyli o przygotowaniu dzieci w młodszym wieku szkolnym do odbioru i kreowania otaczającej je ikonosfery, „Chowanna”, t. 2(45), s. 89-104.
Pater-Ejgierd N. (2010). Kultura wizualna a edukacja, Poznań: Fundacja Tranzyt.
Rose G. (2010). Interpretacja materiałów wizualnych. Krytyczna metodologia badań nad wizualnością, tłum. E. Klekot, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sendak M. (2014). Tam, gdzie żyją dzikie stwory, tłum. J. Jędryas, Warszawa: Wydawnictwo Dwie Siostry.
Silverman D. (2008). Prowadzenie badań jakościowych, tłum. J. Ostrowska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Styszyńska J., Koziński M. (2015). Bieguny i ich zwykli – niezwykli mieszkańcy, Warszawa: Wodnokrąg.
Sztobryn S. (2007). Sztuka i jej przeżywanie w filozofii Johna Deweya, [w:] M. Zalewska-Pawlak (red.), Samotność oswojona przez sztukę, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Sztompka P. (2012). Wyobraźnia wizualna i socjologia, [w:] M. Bogunia-Borowska, P. Sztompka (red.), Fotospołeczeństwo. Antologia tekstów z socjologii wizualnej, Kraków: Wydawnictwo Znak.
Szuman S. (1951). Ilustracje w książkach dla dzieci i młodzieży. Zagadnienia estetyczne i wychowawcze, Kraków: Wiedza – Zawód – Kultura.
Uberman M. (2005), Alfabetyzacja kulturalna wprowadzeniem dziecka przedszkolnego w świat sztuki, [w:] R. Pęczkowski (red.), Polski system edukacji po reformie 1999 roku. Stan, perspektywy, zagrożenia, Poznań – Warszawa: Elipsa, s. 362-365.
Ungeheuer-Gołąb A. (2015). Obrazek na całe życie. O roli pierwszych obrazków/ilustracji w życiu dziecka na przykładzie autodoświadczania, „Chowanna”, t. 2 (45), Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 105-117.
Bajtlik J. (2019). Portfolio, http://www.janbajtlik.com/?fbclid=IwAR19dY4oSsjE_ChyH7JQwZfetHzcCq2CYB5KJzn_J50JKc-A1RtOSaDYUvI (dostęp: 10.01.2019).
Dylak S. (2012). Alfabetyzacja wizualna jako kompetencja współczesnego człowieka, https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/6035/1/Visual-literacy-M-E-K-2012.pdf (dostęp:12.12.2018).
Narodowe Centrum Kultury/GfK Polonia (2017). Między zabawą a sztuką. Wybory kulturalne opiekunów dzieci, https://www.nck.pl/badania/projekty-badawcze/raport-miedzy-zabawa-a-sztuka-wybory-kulturalne-opiekunow-dzieci (dostęp: 16.09.2018).
http://www.bolognachildrensbookfair.com/en/home/878.html (dostęp: 30.10.2018).
Copyright (c) 2019 Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Oświadcza, że nie narusza praw autorskich osób trzecich i praw prawnych.
Oświadcza, że nie występuje żaden konflikt interesów.
2. Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
