Wartość literatury w procesie przygotowywania dziecka na odejście bliskiej osoby w kontekście koncepcji odporności psychicznej Edith Grotberg

Słowa kluczowe: żałoba, śmierć, literatura dziecięca, rodzic, resielience, odporność psychiczna, relacja, nauczyciel, pedagog, analiza treści

Abstrakt

Celem badania zaprezentowanego w artykule było poznanie sposobów przedstawienia śmierci w literaturze dziecięcej. Przeprowadzono analizę treści dwudziestu dostępnych na polskim rynku wydawniczym książek o problematyce śmierci bliskiej osoby w życiu dziecka. Wyniki badań wskazują na zjawisko „detabuizacji” śmierci w literaturze dziecięcej. Cechą charakterystyczną przeanalizowanych książek jest przedstawianie odchodzenia jako naturalnego etapu życia oraz eksponowanie relacji z osobą umierającą i ze znaczącymi dla dziecka dorosłymi jako wartości. Wyniki badania zostały zinterpretowane w świetle koncepcji odporności psychicznej Edith Grotberg. Pozwalają wnioskować, że analizowane książki mogą być wykorzystywane jako środki kształtujące odporność psychiczną dzieci doświadczających żałoby we wszystkich trzech wymiarach: „Ja mam”, „Ja jestem”, „Ja potrafię”. Śmierć w książkach jest w analizowanej literaturze wpisana w kontekst choroby, a miejsca, do których udają się zmarli, przybierają różne formy, np. niebo, tajemnicza wyspa, serca bliskich. Lektura książek może przyczynić się przede wszystkim do rozwijania kompetencji rozpoznawania i komunikowania przez dzieci własnych stanów emocjonalnych. Czynnikiem wpływającym na odporność psychiczną, obecnym niemal we wszystkich przeanalizowanych książkach, jest relacja z dorosłym opiekunem.

Bibliografia

Bednarek, J. i Pawlak, P. (2019). Pan Stanisław odlatuje. Wydawnictwo Nasza Księgarnia.

Chapman, J. (2022). Żegnaj, niedźwiadku (M. Rusinek, tłum.). Wilga.

Cohen, J.A., Mannarino, A.P. i Knudsen, K. (2004). Treating childhood traumatic grief: A pilot study. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 43(10), 1225–1233.

Davies, B. (2018). Cudowna wyspa dziadka (M. Pietrzyk, tłum.). Znak Emotikon.

Dmitruk-Sierocińska, K.I. (2017). Mądrze i taktownie, przystępnie i zrozumiale – czyli o śmierci w literaturze dziecięcej. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 12(3), 36–67.

Gibbs, G. (2015). Analizowanie danych jakościowych (M. Brzozowska-Brywczyńska, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.

Grotberg, E.H. (2000). Zwiększanie odporności psychicznej – wzmacnianie sił duchowych (M. Karwowska-Struczyk, tłum.). Żak.

Gwadera, M. (2008). Z mroku ku jasności. Cierpienie i śmierć we współczesnej literaturze dla dzieci i młodzieży. W: K. Heska-Kwaśniewicz (red.), Literatura dla dzieci i młodzieży (po roku 1980. T. 1 (s. 113–135). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Herbert, M. (2005). Żałoba w rodzinie. Jak pomóc cierpiącym dzieciom i ich rodzinom (M. Gajdzińska, tłum.). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Hest, P. van i De Bruyn, S. (2019). Wszędzie i we wszystkim (M. Stonawska, tłum.). CoJaNaTo Blanka Łyszkowska.

Jackowska-Enemuo, K. (2021). Tkaczka chmur. Wydawnictwo Albus.

Kielar-Turska, M. (2008). Poznawcza reprezentacja śmierci u dzieci i wiedza ich rodziców w tym zakresie. Rola rodzinnego dyskursu. W: H. Wrona-Polańska (red.), Zdrowie – stres – choroba. W wymiarze psychologicznym (s. 323–337). Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Kosmowska, B. (2021). Dziewczynka z parku. Grupa Wydawnicza Foksal.

Kübler-Ross, E. (1979). Życiodajna śmierć. O życiu, śmierci i życiu po życiu (M. Stahre-Godycka, tłum.). Księgarnia Św. Wojciecha.

Leist, M. (2009). Dzieci poznają tajemnicę śmierci (A. Kucharska, tłum.). Wydawnictwo Święty Wojciech.

Makselon, J. (1985). Z psychologicznej problematyki żałoby. W: A. Biela i T. Witkowski (red.), Wykłady z psychologii KUL w roku akademickim 1985/86 (s. 487–505). Redakcja Wydawnictw KUL.

Małkowska, M. (2017). Za siódmą górą. Fundacja Hospicyjna.

Nieroba, E., Zawłocki, I. i Niewiadomski, K. (2010). Tanatopedagogika w procesie kształcenia nauczycieli. Edukacja – Technika – Informatyka, 1(1), 250–256.

Ryś, M. i Trzęsowska-Greszta, E. (2018). Kształtowanie się i rozwój odporności psychicznej. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 34(2), 164–196.

Saldaña, J. (2009). The coding manual for qualitative researchers. Sage Publications.

Sikorska, I. (2016). Odporność psychiczna w okresie dzieciństwa. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Sikorska, I., Adamczyk-Banach, M. i Polak, M. (2019). Zasoby odporności psychicznej dziecka – co wiedzą o nich rodzice i nauczyciele. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 14(2), 23–39.

Sochańska, B. i Czechowska, J. (2012). Tabu w literaturze i sztuce dla dzieci. Media Rodzina i Duński Instytut Kultury.

Stachnik, K. i Kotlińska-Lemieszek, A. (2018). A child after the death of a parent or another important person. Medycyna Paliatywna, 10(4), 184–190.

Stalfelt, P. (2020). Mała książka o śmierci (I. Jędrzejewska, tłum.). Wydawnictwo Czarna Owca.

Sztobryn-Bochomulska, J. (2020). Tanatos w literaturze dzieciecej i jego pedagogiczny wymiar. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Szulyovszky, S. (2011). Wdzięczny kwiat (S. Stachowski, tłum.). Wydawnictwo Namas.

Szwinta-Dyrda, A. (2021). Ostatni dżem babci. Natuli dzieci są ważne.

Widmark, M. i Dziubak, E. (2018). Długa wędrówka (M. Dybula, tłum.). Mamania.

Zaremba, M. (2019). 45 naprawdę niezwykłych słoni. Fundacja Hospicyjna.

Żłobicki, W. (2018). Parentyfikacja jako proces odwrócenia ról w rodzinie. Wychowanie w Rodzinie, 19(3), 341–353.

Opublikowane
2023-06-30
Jak cytować
Sury, Z., Włodek, W., & Flis, K. (2023). Wartość literatury w procesie przygotowywania dziecka na odejście bliskiej osoby w kontekście koncepcji odporności psychicznej Edith Grotberg. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 18(2(69), 124-136. https://doi.org/10.35765/eetp.2023.1869.10