Literackie teksty edukacji wczesnoszkolnej wobec wyzwań antropocenu
Abstrakt
Współczesny kryzys społeczny wymaga głębokiego namysłu oraz podjęcia właściwych decyzji zmierzających do przeciwdziałania skutkom zmian, które zaszły. Antropocen, jako czas, w którym człowiek stał się siłą odpowiadającą za przekształcenia zachodzące na Ziemi, stawia konkretne wyzwania nam – współcześnie żyjącym. Celem artykułu jest wskazanie uzasadnienia dla podejmowanych działań mających na celu zapobieganie zmianom klimatycznym poprzez przedstawienie konkretnych tekstów literackich spełniających to zadanie. Na potrzebę analiz zastosowano metodę analizy dokumentów. Rozważania rozpoczęto od zdefiniowania pojęcia społecznego kryzysu. W dalszej części wskazano na kryzys klimatyczny jako współczesne zagrożenie egzystencjalne. Przywołano stanowisko Unii Europejskiej w tym zakresie. Podkreślono rolę edukacji jako gwaranta zmian w procesie przekształcenia ekologicznej świadomości współczesnego człowieka. W wyniku analizy dokumentów wskazano rangę edukacji polonistycznej w tym obszarze: z pełnym przekonaniem i odpowiedzialnością ustanowiono tekst literacki jako modulator postaw świadomościowych; przedstawiono metody wspierające kształcenie ekologicznych postaw w procesie edukacji. Podkreślono również istotę twórczej pracy z tekstem literackim. Zarekomendowano konkretne, wybrane teksty literackie z proponowanej listy lektur dla klas 1-3 szkoły podstawowej, których treść kształci kompetencje proekologiczne i poznawcze z uwzględnieniem wyzwań antropocenu.
Bibliografia
Bińczyk, E. (2018). Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Đurđević, G., Marjanić, S. i Pieniążek-Marković K. (2022). Eko, eko... ekopoetyka,
ekopsychologia: światy literackie i psyche. Poznańskie Studia Slawistyczne, 22, 9–16.
Domańska, E. (2012). Historia egzystencjalna. Krytyczne studium narratywizmu i humanistyki zaangażowanej. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Gajda, S. (2021). Lingwoekologia – ochrona języka przed człowiekiem i człowieka przed językiem. Poradnik Językowy, 782(3), 85–98.
Giddens, A. (2009). Klimatyczna katastrofa (M. Głowacka-Grajper, tłum.). Wydawnictwo Prószyński i S-ka.
Górczyńska-Sady, K. i Sady W. (2023). Antropocen. Szanse i zagrożenia. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Guzy, A. i Ochwat M. (2022). Uczniowie wobec zmian klimatu. Raport z badań. Interdyscyplinarne Centrum Badań nad Edukacją Humanistyczną. https://www.prosilesia.pl/resources/upload/PDF/Uczniowie%20wobiec%20zmian%20klimatu.pdf?_t=1641542636
Janus-Sitarz, A. (2023). Książki zadające pytania. Pogranicza literatury dla dorosłych i niedorosłych. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.
Kramsch, C. (2008). Ecological perspectives on foreign language education. Language Teaching, 41(3), 389–408.
MEiN. (2020, 22 czerwca). Treści dotyczące edukacji ekologicznej obecne w polskich szkołach, Ministerstwo Edukacji i Nauki. https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/tresci-dotyczace-edukacji-ekologicznej-obecne-w-polskich-szkolach
Michalski, M. (2021). Edukacja literacka wobec wyzwań współczesności – próba diagnozy i
propozycje rozwiązań. Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego, 30, 21–44. https://doi.org/10.31261/TPDJP.2021.30.03
Michalski, M. (2022). Polonistyka końca świata. Edukacja literacka wobec wyzwań współczesności. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Niesporek-Szamburska, B. i Przybyla, O. (2021). Edukacja ekologiczna/klimatyczna w podstawie programowej i w seriach podręczników szkolnych do nauczania języka polskiego (jako ojczystego). Postscriptum Polonistyczne, 28(2), 1–30. https://doi.org/10.31261/PS_P.2021.28.02
Nowak, D., Sordyl-Lipnicka, B. i Wojtanowicz, K. (2023). Wprowadzenie. W: D. Nowak, B. Sordyl-Lipnicka i K. Wojtanowicz (red.), Kryzys jako wyzwanie XXI wieku (s. 5–7). Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Jana Pawła II w Krakowie. https://doi.org/10.15633/9788363241926.00
Nycz, R. (1993). Tekstowy świat. Poststrukturalizm a wiedza o literaturze. Wydawnictwo IBL PAN.
Nycz, R. (2010). Tekstowe doświadczenia. Teksty Drugie, 1–2, 6–12.
Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej. (2017). https://podstawaprogramowa.pl/Szkola-podstawowa-I-III
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1119 z dnia 30 czerwca 2021 r. w sprawie ustanowienia ram na potrzeby osiągnięcia neutralności klimatycznej i zmiany rozporządzeń (WE) nr 401/2009 i (UE) 2018/1999 (Europejskie prawo o klimacie). (2021). Dz. Urz. UE, 9.07.2021. https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2021/1119/oj
Skubała, P. (2010). Dekalog kompetentnego nauczyciela i ucznia – edukacja środowiskowa we współczesnej szkole. W: P. Skubała i I. Kukowka, Zrozumieć przyrodę na nowo. 10 zasad, jak uczyć o przyrodzie, by budować motywację do działań ekologicznych (s. 5–40). Pracownia na Rzecz Wszystkich Istot.
Steciąg, M. (2021). Glottodyaktyka w ujęciu ekolingwistycznym. Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców, 21, 51-62.
Suchańska, A. (2021). Komiks w perspektywie edukacyjnej, czyli o formalnej budowie komiksu. Edukacja Elementarna w Teorii i w Praktyce, 16(62), 93–106. https://doi.org/10.35765/eetp.2021.1662.07
Szaj, P. (2021). Czas, który wypadł z ram. Antropocen i ekokrytyczna lektura tekstów literackich. Forum Poetyki, 24, s. 6–25.
Uniwersytet Śląski. (2022, 10 stycznia). Uczniowie wobec klimatu. Konieczne systemowe zmiany w edukacji. Raport badaczy z UŚ. Uniwersytet Śląski. https://us.edu.pl/uczniowie-wobec-klimatu-konieczne-systemowe-zmiany-w-edukacji-raport-badaczy-z-us/
Wójcik-Dudek, M. (2021). Horror i troska w antropocenie, W: M. Wójcik-Dudek M., Po lekcjach (s. 83–100). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Copyright (c) 2023 Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Oświadcza, że nie narusza praw autorskich osób trzecich i praw prawnych.
Oświadcza, że nie występuje żaden konflikt interesów.
2. Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
