“A Secret Sin”. The Issue of Children’s Sexuality, Considered in the Light of Handbooks from the Second Half of the 19th Century and the Early 20th Century
Abstract
The issue of childhood masturbation, rarely addressed up to now in historical and pedagogical studies, is the subject of the research presented here. The demarcatory timelines for the analysis carried out encompass the second half of the 19th century and the early 20th century. Our source material is educational handbooks (including religious ones), as well as those related to hygiene and health care, published in printed form on Polish territory in the period under consideration. The aim of the research is to systematize the views on this issue offered by the authors of those works (teachers and educators, doctors, priests), and to present their evolution. As those findings indicate, in most of the guides, masturbation was treated as a form of sexual self-abuse, leading to serious diseases and, consequently, to death. In religious and educational handbooks it was placed in the category of being a mortal sin. The contents of the advice given focused on how to recognize the symptoms of masturbation in children, and how to prevent it effectively. Parents were to play a special role in the courses of action recommended. It should be emphasized that it was only at the beginning of the 20th century that works (developed mainly in medical circles) began to appear, aimed at making people aware that masturbation was not as dangerous as it had been thought to be over the preceding centuries, and that, when practised in moderation, it did not affect the health of the person practising it in any way. It was still suggested, however, that children be protected from falling victim to what was considered a morally offensive activity.
References
Babik M., Polskie koncepcje wychowania seksualnego w latach 1900-1939, WAM, Kraków 2010.
Biehler M., Higiena dziecka, nakł. Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1905.
Bilz F. E., Nowe lecznictwo przyrodne. Książka do nauczania i podręcznik leczenia przyrodnego i ochrony zdrowia, Księgarnia i Instytut Sztuk Pięknych Spółka Akcyjna, Poznań 1910.
Bock K., Budowa, życie i pielęgnowanie ciała ludzkiego, tłum. H. Parasiewicz, Tow. Pedagogiczne, Lwów 1884.
Bołdyrew A., Matka i dziecko w rodzinie polskiej. Ewolucja modelu życia rodzinnego w latach 1795-1918, Wyd. Neriton, Warszawa 2008.
Brucke E., Jak ochraniać życie i zdrowie dzieci?, tłum. M. Flauma, S. Lewental, Warszawa 1892.
Co zdrowo? Co niezdrowo? Powszechny katechizm zdrowia ułożył Dr Gold, Warszawa 1887.
Cozel F. (T. J.), Rodzina chrześcijańska, Wyd. Księży Jezuitów, Kraków 1908.
Czego nie wiemy o naszych synach. Fakta i cyfry dla użytku rodziców, oświetliła I. Moszczeńska, Księgarnia Naukowa, Warszawa 1904.
Dietetyka dzieci oparta na wskazówkach przyrody. Przewodnik w zdrowym pielęgnowaniu dzieci od przyjścia na świat aż do dojrzenia, skreślony przez przyjaciela dzieci, lekarza (prof. E. Madeyskiego), Gubrynowicz i Schmidt, Lwów 1893.
Dobre i złe wychowanie dzieci w przykładach, opr. I. Moszczeńska, M. Arct, Warszawa 1904.
Domowa pomoc, czyli książka dla dobra chorej ludzkości, L. Schmidt, Hanower 1910.
Dziecko nerwowe, opr. W. Sterling, M. Arct, Warszawa 1903.
Dziegiecki B. X., Dziesięcioro przykazań wychowania katolickiego, nakł. autora, Poznań 1904.
Egidy M., Wychowanie dzisiejsze, tłum. Z. Sennewald, M. Arct, Warszawa 1902.
Ernst E., Obowiązek rodzicielski. Przyczynek do kwestii wychowania młodzieży w czystości obyczajów, tłum. S. K., Drukarnia i Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1907.
Fischer-Duckelmann A., Kobieta lekarką domową. Podręcznik lekarski do pielęgnowania zdrowia i lecznictwa w rodzinie, ze szczególnym uwzględnieniem chorób kobiecych i dziecięcych, położnictwa i pielęgnowania dzieci, tłum. T. Jaroszewska z współudziałem Dra A. Czarnowskiego, nakł. Karola Miarki, Mikołów – Warszawa 1908.
Forel A., Zagadnienia seksualne w świetle nauk przyrodniczych, psychologii, higieny i socjologii, t. I, Księgarnia Polska B. Połoniecki, Lwów 1906.
Gruber M., Życie płciowe, tłum. L. Feuerstein, [w:] Księga zdrowia, czyli nauka pielęgnowania zdrowia, red. W. Hojnacki, t. IV, Księg. Polska B. Połoniecki, Lwów 1909.
Handelsman B., Wskazówki dla rodziców i wychowawców dotyczące pielęgnowania zdrowia uczącej się młodzieży, M. Arct, Warszawa 1907.
Harvey M., Tajemnice powodzenia w życiu. Wskazówki dla młodzieży i dorosłych, „Więcej Światła”, Kraków 1908.
Heller T., Pedagogika lecznicza, M. Arct, Warszawa 1906.
Higiena wieku szkolnego według J. Trumppa, opr. W. Sterling, M. Arct, Warszawa 1908.
Historia ciała, tom 1. Od renesansu do oświecenia, red. G. Vigarello, Wyd. Neriton, Gdańsk 2011.
Hojnacki W., Higiena kobiety, E. Wende, Warszawa 1904.
Jaerschky P., Gimnastyka, światło i powietrze jako czynniki pielęgnujące zdrowie, tłum. K. Hojnacka, B. Połaniecki, Lwów 1907.
Jak pielęgnować dzieci zdrowe i jak leczyć chore podług Ks. S. Kneippa, skreślił Przyjaciel Zdrowia, M. Arct, Warszawa 1914.
Jaskulski A., O wychowaniu. Nauki dla matek chrześcijańskich. Z papierów pośmiertnych zebrał i słowem wstępnym opatrzył S. Okoniewski, Drukarnia i Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1909.
Kneipp S., Dziecko zdrowe i chore. Poradnik dla matek i ojców troskliwych, J. Guranowski, Warszawa 1895.
Kneipp S., Poradnik dla zdrowych i chorych, Księgarnia Katolicka, Poznań 1891.
Kowerska Z., O wychowaniu macierzyńskim, Michał Glucksberg, Warszawa 1894.
Koźmian D., Wychowanie moralne dziecka i jego zadania w poglądach twórcy chrześcijańskiej myśli wychowawczej Fryderyka Wilhelma Foerstera (1869-1966), [w:] Dziecko w rodzinie i społeczeństwie. Dzieje nowożytne, red. K. Jakubiak, W. Jamrożek, Wyd. Uczelniane Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2002.
Lagrange F., Higiena ruchu dzieci i młodzieży, z oryginału streściła W. M., M. Arct, Warszawa 1910.
Laqueur T. W., Samotny seks. Kulturowa historia masturbacji, red. nauk. A. Bielik-Robson, przedmowa M. P. Markowski, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2006.
Listy pedagogiczne brata do siostry. Pisma Andrzeja Józefczyka, Towarzystwo Pedagogiczne, Lwów 1880.
Marnopłcenie – onanizm (samogwałt, samienie się, nijactwo). Objawy, przyczyny, następstwa, zapobieganie, leczenie. Wedle najnowszych postępów naukowych, red. A. Czarnowski, wyd. drugie dopełnione wskazówkami wybitnych lekarzy higienistów, „Hygiea”, Berlin 1914.
Mason C. M., Wychowanie domowe. Wychowanie dzieci do lat dziewięciu, E. Wende, Warszawa 1908.
Matka chrześcijańska ukochanym dziatkom. Według najcelniejszych mistrzów ułożył A. Morawski, [s.n.], Kraków 1882.
Matka chrześcijańska. Przewodnik dla Arcy-Bractwa Matek Chrześcijańskich, Drukarnia Kuriera Poznańskiego, Poznań 1900.
Matka i dziecko. Wychowanie fizyczne i moralne dzieci do lat 7-miu (w okresie przedszkolnym) z J. v Wedella, tłum. St. S., Gebethner i Wolff, Warszawa 1902.
Męczkowska T., Wychowanie seksualne dzieci i młodzieży, Nasza Księgarnia, Warszawa 1924.
Muller J. P., Mój system. 15 minut dziennie dla zdrowia, Gebethner i Wolff, Warszawa 1910.
Na drogę życia. Rady i wskazówki dla panien, tłum. Janina K., [s.n.], Poznań 1908.
Natanson L., Higiena praktyczna, cz. II, nakł. i druk S. Lewental, Warszawa 1891.
Nawrot-Borowska M., Sprawy tajemne i nieczyste. Rola rodziny w wychowaniu seksualnym dzieci w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku w świetle poradników. Zarys problematyki, „Wychowanie w Rodzinie”, 7(2013)1.
Penzig R., Jak odpowiadać na pytania dziecięce, tłum. Z. Rotszajnowa, M. Lipska, Warszawa 1905.
Rady i wskazówki. Czytania dla rodzin katolickich, opr. M. Nassalski, [s.n.], Włocławek 1908.
Restorfowa P., Wychowujcie dobrze dzieci! Rady dla matek, przydatne i ojcom dla pożytku wszystkich, Księgarnia Krajowa K. Prószyńskiego, Warszawa 1916.
Roudinesco E., Nasza mroczna strona. Z dziejów perwersji, tłum. B. Baran, Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, Warszawa 2009.
Salge B., Zarys współczesnej nauki o chorobach dzieci, tłum. S. Starkiewicz, E. Wende, Warszawa 1918.
Samieństwo (onania). Określenie, istota, znaczenie, skutki itp. wiadomości dla osób dojrzałych w krótkości, opr. S. Kurkiewicz, nakł. autora, Kraków 1917.
Samogwałt (onanizm). Przyczyny, niebezpieczeństwa dla jednostek, rodziny i społeczeństwa. Leczenie. Z dzieła Dra H. Fouriera skreślił dr J. St., Nakł. Maurycego Orgelbranda, Warszawa 1892.
Scholtz F., Wady charakteru dziecięcego i ich leczenie, tłum. J. W. Dawid, M. Arct, Warszawa 1892.
Sennewald Z., Dusza dziecka podług dra Fleury, M. Arct, Warszawa 1904.
Sikorska-Kulesza J., „Skąd się wziął twój braciszek?” Początki dyskusji o wychowaniu seksualnym dzieci i młodzieży na ziemiach polskich, [w:] Kobieta i małżeństwo. Społeczno-kulturowe aspekty seksualności. Wiek XIX i XX, t. VIII, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Wyd. DiG, Warszawa 2004.
Simon A., Medycyna ludowa, czyli treściwy pogląd na środki ochronne, poznawanie i leczenie chorób. Poradnik lekarski dla wszystkich stanów według najnowszych źródeł, M. Glücksberg, Warszawa 1860.
Springer J., Lekarka domowa. Złota księga kobieca ku oświetlaniu i pouczeniu dla zdrowych i chorych o najważniejszych kwestiach nauki zdrowia i lecznictwa, Księgarnia Wydawnicza Polska, Wiedeń po 1900.
Starkman J., Choroby nerwowe, przyczyny, zapobieganie i leczenie, S. Orgelbrand, Warszawa 1888.
Stella-Sawicki J., Rady dla młodych mężatek, Gebethner i Wolff, Warszawa 1882.
Szanujmy zdrowie! Główne zasady higieny przystępnie zebrane przez dra S. Urbana, „Ziarno”, Warszawa 1902.
Szkice pedagogiczne, skreślił Ksawery Pałuczanin, J. I. Kraszewski, Poznań 1881.
Trentowski B. F., Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej jako umiejętności wychowania, nauki i oświaty, słowem wykształcenia naszej młodzieży, J. Łukaszewicz, Poznań 1842.
Tripplin T., Higiena polska, czyli sztuka zachowania zdrowia, przedłużania życia i uchronienia się od chorób, zastosowana do użytku popularnego z szczególnym poglądem na okoliczności w naszym kraju i klimacie wpłynąć mogące na tworzenie się słabości, cierpień i chorób, t. I, S. Orgelbrand, Warszawa 1857.
Trumpp J., Wiek dziecięcy, tłum. W. Hojnacki, [w:] Księga zdrowia, czyli nauka pielęgnowania zdrowia, red. W. Hojnacki, t. IV, Księgarnia Polska B. Połoniecki, Lwów 1909.
Ufer Chr., Nerwowość i wychowanie dziewcząt w domu i w szkole, tłum. M. Goldbaum, T. Paprocki, Warszawa 1897.
Wagner C., Nauczycielstwo i pedagogia. Spostrzeżenia i wskazówki naukowo-pedagogiczne, M. Arct, Warszawa 1902.
Wagner C., Podstawy życia rodzinnego, tłum. K. Białecka, A. G. Dubowski, Warszawa 1900.
Wątorek J., Egzorty niedzielne i świąteczne do młodzieży szkolnej, nakł. autora, Tarnów 1912.
Wernic L., Zasady anatomii, fizjologii i higieny, M. Arct, Warszawa 1909.
Wokół problemów uświadamiania seksualnego młodzieży szkolnej w Polsce w latach 1918-1939, red. K. Czekaj, K. Dziurzyński, t. 1 i 2, nakł. K. Czekaja i K. Dziurzyńskiego, Warszawa 1991.
Woźniakowska M., Praca wychowawcza matki, Sekcja Wydawnicza Sodalicyi Maryańskiej w Starej Wsi, Koło Piotra Skargi; R. 6, nr 1, Przemyśl 1914.
Zasady higieny. Wskazówki popularne pielęgnowania zdrowia. Z oryginału wydanego przez Berliński Urząd Zdrowia tłum. I. Świętochowski, Gebethner i Wolff, Warszawa 1902.
Zasady higieny szkolnej. Podręcznik przeznaczony do użytku nauczycieli, kierowników szkół i lekarzy szkolnych, opr. O. Janke, tłum. S. Kopczyński, B. Hanselsman, M. Arct, Warszawa 1906.
Żeby nie chorować. Poradnik dla tych, którzy chcą żyć długo a zdrowo, „Biesiada Literacka”, Warszawa 1893.
Żukowski J., W krainę dziecka. Rzecz o uroku dziecięctwa młodym i starym ku rozwadze i rozrywce, [s.n.], Lwów 1911.
Żychliński B., O dobrym wychowaniu dzieci, Czcionkami Drukarni i Księgarni Św. Wojciecha, Poznań 1906.
Żychliński B., Rodzice chrześcijańscy a młodzież dorastająca, Księg. św. Wojciecha, Poznań 1916.
Copyright (c) 2016 Elementary Education in Theory and Practice
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
- When submitting a text, the author declares that he/she is the Author of the article (hereinafter referred to as the “Work”) and:
- he/she owns the exclusive and unlimited copyright to the Work,
- is entitled to dispose of the copyright to the Work.
Declares that it does not infringe any third party copyrights or legal rights.
Declares that there is no conflict of interest.
2. At the same time, the Author grants the Ignatianum University in Cracowa royalty-free, non-exclusive and territorially unlimited licence to use the Work in the following fields of exploitation:
- recording the Work in a hard copy, as well as on a digital or magnetic medium;
- reproduction of the Work using any technique, without limitation of the number of editions or copies;
- distribution of the Work and its copies on any medium, including marketing, sale, lending, and rental;
- introduction of the Work into a computer memory;
- disseminating the Work in information networks, including in the Internet;
- public performance, exhibition, display, reproduction, broadcasting and re-broadcasting, as well as making the Work available to the public in such a way that everyone can have access to it at a time and place of their own choosing;
- within the scope of dependent rights to the Work, including in particular the right to make necessary changes to the Work resulting from editorial and methodical development, as well as to translate the Work into foreign languages;
The licence is granted from the moment of the transfer of the Work to the Ignatianum University in Cracow. The Ignatianum University in Cracow is entitled to grant further sub-licences to the Work within the scope of the right granted. The licence is time-limited and it is granted for a period of 15 years, starting from the date of its granting.
Authors are permitted and encouraged to publish their text online (e.g. in their institution’s repository or on the institution’s website) before or during the submission process as this may lead to beneficial exchanges, as well as earlier and greater citation of the published text (See The Effect of Open Access). We recommend using any of the following portals of research associations:
- ResearchGate
- SSRN
- Academia.edu
- Selected Works
- Academic Search
