„Grzech tajemny”. Problematyka seksualności dzieci w świetle poradników z II połowy XIX i początku XX wieku
Abstrakt
Przedmiotem badań uczyniono rzadko dotąd poruszany w badaniach historyczno-pedagogicznych problem masturbacji dziecięcej. Cezury czasowe podjętych analiz obejmują II połowę XIX i początek XX wieku. Podstawę źródłową dokonanych ustaleń stanowią poradniki wychowawcze (w tym religijne), a także z zakresu higieny i lecznictwa, wydane drukiem na terenie ziem polskich w badanym okresie. Celem badań jest próba systematyki poglądów poświęconych kluczowemu zagadnieniu, prezentowanych przez autorów poradników (pedagogów i wychowawców, lekarzy, księży) oraz ukazanie ich ewolucji. Jak wynika z dokonanych ustaleń, w większości badanych poradników onania traktowana była w kategoriach nadużycia płciowego, prowadzącego do poważnych chorób, a w konsekwencji śmierci. W ujęciu poradników religijno-wychowawczych rozumiano ją w kategorii grzechu śmiertelnego. Treści porad skupiły się na tym, jak rozpoznawać symptomy onanii u dzieci i jak jej skutecznie zapobiegać. Szczególną rolę we wskazanych zakresach działań odgrywali rodzice. Podkreślić należy, że na początku XX wieku zaczęły się pojawiać prace (głównie autorstwa osób ze środowiska medycznego) uświadamiające, że masturbacja nie jest aż tak niebezpieczną praktyką, za jaką ją przez wieki uznawano, zaś uprawiana z umiarem w żaden sposób nie wpływa na stan zdrowia osoby ją praktykującej, jednak nadal sugerowano strzec dzieci przed tym niemoralnym występkiem.
Bibliografia
Babik M., Polskie koncepcje wychowania seksualnego w latach 1900-1939, WAM, Kraków 2010.
Biehler M., Higiena dziecka, nakł. Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1905.
Bilz F. E., Nowe lecznictwo przyrodne. Książka do nauczania i podręcznik leczenia przyrodnego i ochrony zdrowia, Księgarnia i Instytut Sztuk Pięknych Spółka Akcyjna, Poznań 1910.
Bock K., Budowa, życie i pielęgnowanie ciała ludzkiego, tłum. H. Parasiewicz, Tow. Pedagogiczne, Lwów 1884.
Bołdyrew A., Matka i dziecko w rodzinie polskiej. Ewolucja modelu życia rodzinnego w latach 1795-1918, Wyd. Neriton, Warszawa 2008.
Brucke E., Jak ochraniać życie i zdrowie dzieci?, tłum. M. Flauma, S. Lewental, Warszawa 1892.
Co zdrowo? Co niezdrowo? Powszechny katechizm zdrowia ułożył Dr Gold, Warszawa 1887.
Cozel F. (T. J.), Rodzina chrześcijańska, Wyd. Księży Jezuitów, Kraków 1908.
Czego nie wiemy o naszych synach. Fakta i cyfry dla użytku rodziców, oświetliła I. Moszczeńska, Księgarnia Naukowa, Warszawa 1904.
Dietetyka dzieci oparta na wskazówkach przyrody. Przewodnik w zdrowym pielęgnowaniu dzieci od przyjścia na świat aż do dojrzenia, skreślony przez przyjaciela dzieci, lekarza (prof. E. Madeyskiego), Gubrynowicz i Schmidt, Lwów 1893.
Dobre i złe wychowanie dzieci w przykładach, opr. I. Moszczeńska, M. Arct, Warszawa 1904.
Domowa pomoc, czyli książka dla dobra chorej ludzkości, L. Schmidt, Hanower 1910.
Dziecko nerwowe, opr. W. Sterling, M. Arct, Warszawa 1903.
Dziegiecki B. X., Dziesięcioro przykazań wychowania katolickiego, nakł. autora, Poznań 1904.
Egidy M., Wychowanie dzisiejsze, tłum. Z. Sennewald, M. Arct, Warszawa 1902.
Ernst E., Obowiązek rodzicielski. Przyczynek do kwestii wychowania młodzieży w czystości obyczajów, tłum. S. K., Drukarnia i Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1907.
Fischer-Duckelmann A., Kobieta lekarką domową. Podręcznik lekarski do pielęgnowania zdrowia i lecznictwa w rodzinie, ze szczególnym uwzględnieniem chorób kobiecych i dziecięcych, położnictwa i pielęgnowania dzieci, tłum. T. Jaroszewska z współudziałem Dra A. Czarnowskiego, nakł. Karola Miarki, Mikołów – Warszawa 1908.
Forel A., Zagadnienia seksualne w świetle nauk przyrodniczych, psychologii, higieny i socjologii, t. I, Księgarnia Polska B. Połoniecki, Lwów 1906.
Gruber M., Życie płciowe, tłum. L. Feuerstein, [w:] Księga zdrowia, czyli nauka pielęgnowania zdrowia, red. W. Hojnacki, t. IV, Księg. Polska B. Połoniecki, Lwów 1909.
Handelsman B., Wskazówki dla rodziców i wychowawców dotyczące pielęgnowania zdrowia uczącej się młodzieży, M. Arct, Warszawa 1907.
Harvey M., Tajemnice powodzenia w życiu. Wskazówki dla młodzieży i dorosłych, „Więcej Światła”, Kraków 1908.
Heller T., Pedagogika lecznicza, M. Arct, Warszawa 1906.
Higiena wieku szkolnego według J. Trumppa, opr. W. Sterling, M. Arct, Warszawa 1908.
Historia ciała, tom 1. Od renesansu do oświecenia, red. G. Vigarello, Wyd. Neriton, Gdańsk 2011.
Hojnacki W., Higiena kobiety, E. Wende, Warszawa 1904.
Jaerschky P., Gimnastyka, światło i powietrze jako czynniki pielęgnujące zdrowie, tłum. K. Hojnacka, B. Połaniecki, Lwów 1907.
Jak pielęgnować dzieci zdrowe i jak leczyć chore podług Ks. S. Kneippa, skreślił Przyjaciel Zdrowia, M. Arct, Warszawa 1914.
Jaskulski A., O wychowaniu. Nauki dla matek chrześcijańskich. Z papierów pośmiertnych zebrał i słowem wstępnym opatrzył S. Okoniewski, Drukarnia i Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1909.
Kneipp S., Dziecko zdrowe i chore. Poradnik dla matek i ojców troskliwych, J. Guranowski, Warszawa 1895.
Kneipp S., Poradnik dla zdrowych i chorych, Księgarnia Katolicka, Poznań 1891.
Kowerska Z., O wychowaniu macierzyńskim, Michał Glucksberg, Warszawa 1894.
Koźmian D., Wychowanie moralne dziecka i jego zadania w poglądach twórcy chrześcijańskiej myśli wychowawczej Fryderyka Wilhelma Foerstera (1869-1966), [w:] Dziecko w rodzinie i społeczeństwie. Dzieje nowożytne, red. K. Jakubiak, W. Jamrożek, Wyd. Uczelniane Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2002.
Lagrange F., Higiena ruchu dzieci i młodzieży, z oryginału streściła W. M., M. Arct, Warszawa 1910.
Laqueur T. W., Samotny seks. Kulturowa historia masturbacji, red. nauk. A. Bielik-Robson, przedmowa M. P. Markowski, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2006.
Listy pedagogiczne brata do siostry. Pisma Andrzeja Józefczyka, Towarzystwo Pedagogiczne, Lwów 1880.
Marnopłcenie – onanizm (samogwałt, samienie się, nijactwo). Objawy, przyczyny, następstwa, zapobieganie, leczenie. Wedle najnowszych postępów naukowych, red. A. Czarnowski, wyd. drugie dopełnione wskazówkami wybitnych lekarzy higienistów, „Hygiea”, Berlin 1914.
Mason C. M., Wychowanie domowe. Wychowanie dzieci do lat dziewięciu, E. Wende, Warszawa 1908.
Matka chrześcijańska ukochanym dziatkom. Według najcelniejszych mistrzów ułożył A. Morawski, [s.n.], Kraków 1882.
Matka chrześcijańska. Przewodnik dla Arcy-Bractwa Matek Chrześcijańskich, Drukarnia Kuriera Poznańskiego, Poznań 1900.
Matka i dziecko. Wychowanie fizyczne i moralne dzieci do lat 7-miu (w okresie przedszkolnym) z J. v Wedella, tłum. St. S., Gebethner i Wolff, Warszawa 1902.
Męczkowska T., Wychowanie seksualne dzieci i młodzieży, Nasza Księgarnia, Warszawa 1924.
Muller J. P., Mój system. 15 minut dziennie dla zdrowia, Gebethner i Wolff, Warszawa 1910.
Na drogę życia. Rady i wskazówki dla panien, tłum. Janina K., [s.n.], Poznań 1908.
Natanson L., Higiena praktyczna, cz. II, nakł. i druk S. Lewental, Warszawa 1891.
Nawrot-Borowska M., Sprawy tajemne i nieczyste. Rola rodziny w wychowaniu seksualnym dzieci w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku w świetle poradników. Zarys problematyki, „Wychowanie w Rodzinie”, 7(2013)1.
Penzig R., Jak odpowiadać na pytania dziecięce, tłum. Z. Rotszajnowa, M. Lipska, Warszawa 1905.
Rady i wskazówki. Czytania dla rodzin katolickich, opr. M. Nassalski, [s.n.], Włocławek 1908.
Restorfowa P., Wychowujcie dobrze dzieci! Rady dla matek, przydatne i ojcom dla pożytku wszystkich, Księgarnia Krajowa K. Prószyńskiego, Warszawa 1916.
Roudinesco E., Nasza mroczna strona. Z dziejów perwersji, tłum. B. Baran, Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, Warszawa 2009.
Salge B., Zarys współczesnej nauki o chorobach dzieci, tłum. S. Starkiewicz, E. Wende, Warszawa 1918.
Samieństwo (onania). Określenie, istota, znaczenie, skutki itp. wiadomości dla osób dojrzałych w krótkości, opr. S. Kurkiewicz, nakł. autora, Kraków 1917.
Samogwałt (onanizm). Przyczyny, niebezpieczeństwa dla jednostek, rodziny i społeczeństwa. Leczenie. Z dzieła Dra H. Fouriera skreślił dr J. St., Nakł. Maurycego Orgelbranda, Warszawa 1892.
Scholtz F., Wady charakteru dziecięcego i ich leczenie, tłum. J. W. Dawid, M. Arct, Warszawa 1892.
Sennewald Z., Dusza dziecka podług dra Fleury, M. Arct, Warszawa 1904.
Sikorska-Kulesza J., „Skąd się wziął twój braciszek?” Początki dyskusji o wychowaniu seksualnym dzieci i młodzieży na ziemiach polskich, [w:] Kobieta i małżeństwo. Społeczno-kulturowe aspekty seksualności. Wiek XIX i XX, t. VIII, red. A. Żarnowska, A. Szwarc, Wyd. DiG, Warszawa 2004.
Simon A., Medycyna ludowa, czyli treściwy pogląd na środki ochronne, poznawanie i leczenie chorób. Poradnik lekarski dla wszystkich stanów według najnowszych źródeł, M. Glücksberg, Warszawa 1860.
Springer J., Lekarka domowa. Złota księga kobieca ku oświetlaniu i pouczeniu dla zdrowych i chorych o najważniejszych kwestiach nauki zdrowia i lecznictwa, Księgarnia Wydawnicza Polska, Wiedeń po 1900.
Starkman J., Choroby nerwowe, przyczyny, zapobieganie i leczenie, S. Orgelbrand, Warszawa 1888.
Stella-Sawicki J., Rady dla młodych mężatek, Gebethner i Wolff, Warszawa 1882.
Szanujmy zdrowie! Główne zasady higieny przystępnie zebrane przez dra S. Urbana, „Ziarno”, Warszawa 1902.
Szkice pedagogiczne, skreślił Ksawery Pałuczanin, J. I. Kraszewski, Poznań 1881.
Trentowski B. F., Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej jako umiejętności wychowania, nauki i oświaty, słowem wykształcenia naszej młodzieży, J. Łukaszewicz, Poznań 1842.
Tripplin T., Higiena polska, czyli sztuka zachowania zdrowia, przedłużania życia i uchronienia się od chorób, zastosowana do użytku popularnego z szczególnym poglądem na okoliczności w naszym kraju i klimacie wpłynąć mogące na tworzenie się słabości, cierpień i chorób, t. I, S. Orgelbrand, Warszawa 1857.
Trumpp J., Wiek dziecięcy, tłum. W. Hojnacki, [w:] Księga zdrowia, czyli nauka pielęgnowania zdrowia, red. W. Hojnacki, t. IV, Księgarnia Polska B. Połoniecki, Lwów 1909.
Ufer Chr., Nerwowość i wychowanie dziewcząt w domu i w szkole, tłum. M. Goldbaum, T. Paprocki, Warszawa 1897.
Wagner C., Nauczycielstwo i pedagogia. Spostrzeżenia i wskazówki naukowo-pedagogiczne, M. Arct, Warszawa 1902.
Wagner C., Podstawy życia rodzinnego, tłum. K. Białecka, A. G. Dubowski, Warszawa 1900.
Wątorek J., Egzorty niedzielne i świąteczne do młodzieży szkolnej, nakł. autora, Tarnów 1912.
Wernic L., Zasady anatomii, fizjologii i higieny, M. Arct, Warszawa 1909.
Wokół problemów uświadamiania seksualnego młodzieży szkolnej w Polsce w latach 1918-1939, red. K. Czekaj, K. Dziurzyński, t. 1 i 2, nakł. K. Czekaja i K. Dziurzyńskiego, Warszawa 1991.
Woźniakowska M., Praca wychowawcza matki, Sekcja Wydawnicza Sodalicyi Maryańskiej w Starej Wsi, Koło Piotra Skargi; R. 6, nr 1, Przemyśl 1914.
Zasady higieny. Wskazówki popularne pielęgnowania zdrowia. Z oryginału wydanego przez Berliński Urząd Zdrowia tłum. I. Świętochowski, Gebethner i Wolff, Warszawa 1902.
Zasady higieny szkolnej. Podręcznik przeznaczony do użytku nauczycieli, kierowników szkół i lekarzy szkolnych, opr. O. Janke, tłum. S. Kopczyński, B. Hanselsman, M. Arct, Warszawa 1906.
Żeby nie chorować. Poradnik dla tych, którzy chcą żyć długo a zdrowo, „Biesiada Literacka”, Warszawa 1893.
Żukowski J., W krainę dziecka. Rzecz o uroku dziecięctwa młodym i starym ku rozwadze i rozrywce, [s.n.], Lwów 1911.
Żychliński B., O dobrym wychowaniu dzieci, Czcionkami Drukarni i Księgarni Św. Wojciecha, Poznań 1906.
Żychliński B., Rodzice chrześcijańscy a młodzież dorastająca, Księg. św. Wojciecha, Poznań 1916.
Copyright (c) 2016 Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Oświadcza, że nie narusza praw autorskich osób trzecich i praw prawnych.
Oświadcza, że nie występuje żaden konflikt interesów.
2. Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
