Edukacja ku twórczości w trylogii Brzechwy o Panu Kleksie
Abstrakt
Celem artykułu jest wzbogacenie literatury traktującej o powieści Jana Brzechwy o punkt widzenia pedagoga twórczości. Trylogia o Panu Kleksie przeanalizowana została przez pryzmat pedagogicznych koncepcji twórczości, posłużyła jako przykład nauczania ku twórczości i nauczania o twórczości. Dokonano przeglądu badań dotyczących relacji między aktywnościami czytelniczymi a rozwojem kreatywności dzieci, czytaniem literatury fikcyjnej a potencjałem twórczym człowieka. Przeanalizowano koncepcje „twórczego czytania”, zarazem zwracając uwagę na myślenie twórcze i krytyczne, oraz dywergencyjne i konwergencyjne. Podkreślono międzypokoleniowy wymiar zakorzenionej w świadomości kulturowej książki. Z jednej strony powieść przedstawiono jako inspirację do podejmowania aktywności twórczych z dziećmi, z drugiej – nakreślony w niej fikcyjny szkolny świat na opak ukazano jako znamienny ich przykład. Analizie poddany został erudycyjny tytułowy bohater tj. nauczyciel będący twórcą – mistrzem oraz pomysłodawcą edukacji alternatywnej. Lekcje w akademii, jak i fabuła trylogii, są zbudowana na idei kreacji, co było asumptem do stworzenia autorskich propozycji metodycznych – przykładów zadań ukierunkowanych na rozwój operacji myślenia twórczego.
Bibliografia
Baluch, A. (2010). Homo magicus, czyli pan Kleks. W: J. Malicki i J. Papuzińska (red.), Nie bój Brzechwy. Studia i szkice kleksologiczne (s. 101–106). Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
Beghetto, R.A. (2017). Creativity in teaching. W: J.C. Kaufman, V.P. Glăveanu I J. Baer, (red.), Cambridge handbook of creativity across different domains (s. 549–564). Cambridge University Press.
Brzechwa, J. (2003). Pan Kleks. Oficyna Wydawnicza G&P.
Brzezińska, A. (1987). Czytanie i pisanie - nowy język dziecka. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Djikic, M., Oatley, K. i Moldoveanu, M.C. (2013). Opening the closed mind: The effect of exposure to literature on the need for closure. Creativity Research Journal, 25(2), 149–154. https://doi.org/10.1080/10400419.2013.783735
Doron, E. (2017). Fostering creativity in school aged children through perspective taking and visual media based short term intervention program. Thinking Skills and Creativity, 23, 150–160. https://doi.org/10.1016/j.tsc.2016.12.003
Esmaeeli, S. (2024). A model of the home literacy environment and family risk of reading difficulty in relation to children’s preschool emergent literacy. Journal of Learning Disabilities, 57(3), 181–196. https://doi.org/10.1177/00222194231195623
Flack, Z.M., Field, A.P. i Horst, J.S. (2018). The effects of shared storybook reading on word learning: A meta-analysis. Developmental Psychology, 54(7), 1334–1346. https://doi.org/10.1037/dev0000512
Góralski, A. (2003). Teoria twórczości. Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej.
Gralewski, J. (2022). Niedostrzegana kreatywność. Trafność ocen kreatywności uczniów dokonywanych przez nauczycieli liceów i jej uwarunkowania. Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej.
Gralewski, J. i Wiśniewska, E. (2025). Aktywność twórcza młodzieży licealnej. W: M. Janota-Bzowska (red.), Współczesne perspektywy edukacji artystycznej (s. 41–55). Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej.
Eco, U. (2008). Dzieło otwarte. Forma i nieokreśloność w poetykach współczesnych (L. Eustachiewicz i in., tłum.). Wydawnictwo WAB.
Jędrych, K. (2018). Gry fikcja – rzeczywistość w cyklu Pan Kleks Jana Brzechwy. W: A. Guzy, D. Krzyżyk, M. Ochwat i M. Wójcik-Dudek (red.), W krajobraz literacko-kulturowy i językowy wpisane… Księga jubileuszowa dedykowana profesor Bernadecie Niesporek-Szamburskiej w czterdziestolecie pracy naukowej i dydaktycznej (s. 125–137). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Johnson, D.R., Cushman, G.K., Borden, L.A. i McCune, M.S. (2013). Potentiating empathic growth: Generating imagery while reading fiction increases empathy and prosocial behavior. Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, 7(3), 306–312. https://doi.org/10.1037/a0033261
Kaufman, J.C. i Beghetto, R.A. (2009). Beyond big and little: The Four C model of creativity. Review of General Psychology, 13(1), 1–12. https://doi.org/10.1037/a0013688
Karwowski, M. (2009). Identyfikacja potencjału twórczego. Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej.
Klus-Stańska, D. i Nowicka, M. (2005). Sensy i bezsensy edukacji wczesnoszkolnej. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Kopińska, V., Przyborowska, B. i Solarczyk-Szwec, H. (2021). Podstawy programowe kształcenia ogólnego (od)nowa? Raport z badania kompetencji społecznych i obywatelskich. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Kostecka, W., Leszczyński, G. i Skowera, M. (2021). Kamienie milowe w dziejach polskiej literatury dziecięcej i młodzieżowej. Leśmian − Korczak – Brzechwa. Prace Filologiczne. Literaturoznawstwo, 11(14), 203–222. https://doi.org/10.32798/pflit.544
Koziołek, K. (2017). Czas lektury. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Lubart, T. (2018). Introduction. W: T. Lubart (red.), The creative process: Perspectives from multiple domains (s. 1–18). Palgrave Macmillan.
Mourgues, C.V., Preiss, D.D. i Grigorenko, E.L. (2014). Reading skills, creativity, and insight: Exploring the connections. The Spanish Journal of Psychology, 17, E58.
Mumper, M.L. i Gerrig, R.J. (2017). Leisure reading and social cognition: A meta-analysis. Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, 11(1), 109–120. https://doi.org/10.1037/aca0000089
Nadurska, K. (1973). Onomastyka humorystyczna w powieści Pan Kleks Jana Brzechwy, Rocznik Naukowo Dydaktyczny WSP w Krakowie. Prace Językoznawcze 2, 47, 91–97.
Nęcka, E. (1995). Proces twórczy i jego ograniczenia. Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Nikolajeva, M. (2014). Reading for learning: Cognitive approaches to children’s literature. John Benjamins Publishing Company.
Pillinger, C. i Vardy, E.J. (2022). The story so far: A systematic review of the dialogic reading literature. Journal of Research in Reading, 45(4), 533–548. https://doi.org/10.1111/1467-9817.12407
Rada Unii Europejskiej. (2018). Zalecenie Rady z dnia 22 maja 2018 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie (2018/C 189/01). Dz. Urz. UE C 189. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32018H0604(01)
Ritchie, S.J., Luciano, M., Hansell, N.K., Wright, M.J. i Bates, T.C. (2013). The relationship of reading ability to creativity: Positive, not negative associations. Learning and Individual Differences, 26, 171–176. https://doi.org/10.1016/j.lindif.2013.02.009
Runco, M.A. i Jaeger, G.J. (2012). The standard definition of creativity. Creativity Research Journal, 24(1), 92–96. https://doi.org/10.1080/10400419.2012.650092
Saeed, K., Reza, Z. i Momene, G. (2012). Bridging theory and practice: How creative ideas flourish through personal and academic literacy practices. International Journal of Research Studies in Psychology, 2(2), 61–70. https://doi.org/10.5861/ijrsp.2012.182
Samsel, K. (2022). „Akademia Pana Kleksa” z innej perspektywy. U źródeł koncepcji filmu dziecięcego Krzysztofa Gradowskiego. Pleograf. Historyczno-Filmowy Kwartalnik Filmoteki Narodowej, 4, 131–139. https://pleograf.pl/wp-content/uploads/2022/12/Akademia-Pana-Kleksa-z-innej-perspektywy.pdf
Sawyer, R.K. (2011) (red.). Structure and improvisation in creative teaching. Cambridge University Press.
Stróżewski, W. (2007). Dialektyka twórczości. Wydawnictwo Znak.
Sukhram, D.P., Hsu, A. (2012). Developing reading partnerships between parents and children: A reflection on the reading together program. Early Childhood Education Journal, 40, 115–121. https://doi.org/10.1007/s10643-011-0500-y
Swędrowska, M. (2021). 777 pomysłów na zabawy z książką. Dla rodziców, bibliotekarzy i edukatorów, którzy chcą rozkochać dzieci w książkach. Wydawnictwo Mamania.
Szmidt, K.J. (2013). Pedagogika twórczości. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Tatarkiewicz, W. (2005). Dzieje sześciu pojęć. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Tokarz, A. (2005). Dynamika procesu twórczego. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
van de Ven, I. (2019). Creative reading in the information age: Paradoxes of close and distant reading. Journal of Creative Behavior, 53(2), 156–164. https://doi.org/10.1002/jocb.186
Wang, A.Y. (2012). Exploring the relationship of creative thinking to reading and writing. Thinking Skills and Creativity, 7, 38–47. https://doi.org/10.1016/j.tsc.2011.09.001
WEF. (2025). The future of jobs report 2025. World Economic Forum. https://www.weforum.org/publications/the-future-of-jobs-report-2025/
Wiśniewska, E. (2021). Efektywność treningu kreatywności dzieci i młodzieży. Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej.
Copyright (c) 2025 Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Oświadcza, że nie narusza praw autorskich osób trzecich i praw prawnych.
Oświadcza, że nie występuje żaden konflikt interesów.
2. Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
