Rola placówki edukacyjnej w kształtowaniu się dominacji stronnej u dzieci
Abstrakt
Ustalenie się dominacji stronnej ręki, oka, ucha i nogi, zwanej również lateralizacją funkcji w korze mózgowej to jeden z kluczowych procesów w rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym. Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na znaczenie placówki przedszkolnej w ustalaniu się asymetrii funkcjonalnej dziecka. Jako metodę wykorzystano przegląd literatury i aktualnego stanu badań. Dominacja stronna powinna się ukształtować najpóźniej w trzecim roku życia. Na podstawie analizy literatury przedmiotu ustalono, że typ lateralizacji może być skorelowany z innymi cechami tj. z kompetencjami językowymi czy ruchowymi, a okres przedszkolny to czas, w którym wspierany przez placówkę edukacyjną wychowanek osiąga nowe umiejętności, rozwija własny potencjał i realizuje zadania rozwojowe wynikające z danego etapu ontogenetycznego. Ostatecznie dziecko objęte opieką i wsparciem środowiska, zdobywa kompetencje do podjęcia nauki szkolnej. Intensywny czas w zakresie rozwoju fizycznego i psychicznego, wymaga szczególnej troski i wnikliwej obserwacji ze strony zaangażowanych nauczycieli. Powstałe w wyniku zakłóceń rozwojowych zaburzenia mogą skutkować np. trudnościami szkolnymi, a nawet nieprawidłowym kształtowaniem się mowy czy zdolności motorycznych. Niniejszy artykuł dotyczy zadań jakie placówka przedszkolna może realizować, by wspierać dziecko w osiągnięciu optymalnej asymetrii funkcjonalnej ciała. Podkreślenie roli przedszkola w kształtowaniu się dominacji stronnej jest ważne ze względu na rozwój potencjału intelektualnego dziecka.
Bibliografia
Allen, J.S. (2011). Życie mózgu. Ewolucja człowieka i umysłu (K. Dzięcioł, tłum.). Prószyński i S-ka.
Banasik, K. (2021). Znaczenie symetrii i asymetrii ludzkiego ciała w rozwoju mowy i motoryki dziecka. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 16(5/63), 137–146. https://doi.org/10.35765/eetp.2021.1663.10
Becker, Y., Phelipon, R., Marie, D., Bouziane, S., Marchetti, R., Sein, J., Velly, L., Renaud, L., Cermolacce, A., Anton, J.-L., Nazarian, B., Coulon O. i Meguerditchiani A. (2024). Planum temporale asymmetry in newborn monkeys predicts the future development of gestural communication’s handedness. Nature Communications, 15(4791), 1–6. https://doi.org/10.1038/s41467-024-47277-6
Bee, H. i Boyd, D. (2004). Psychologia rozwoju człowieka (A. Wojciechowski, tłum.) Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Bishop, D.V. (2013). Cerebral asymmetry and language development: Cause, correlate, or consequence? Science, 340(6138), 1230531. https://doi.org/10.1126/science.1230531
Bogdanowicz, M. (1992). Leworęczność dzieci. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Chance, S.A. i Crow, T.J. (2007). Distinctively human: Cerebral lateralisation and language in Homo sapiens. Journal of Anthropological Sciences, 85, 83–100.
Cholewińska-Dacka, M. (2019). Lateralizacja w rozwoju dziecka. Bliżej Przedszkola, 12, 19–21.
Cieszyńska, J. (2010). Diagnoza funkcji lewej półkuli mózgu i jej wpływ na programowanie terapii dziecka w wieku przedszkolnym. Nowa Logopedia, 1, 23–30.
Cieszyńska-Rożek, J. (2020). Neurobiologiczne podstawy rozwoju poznawczego. Cz. 3. Ruch. Centrum Metody Krakowskiej.
Cieszyńska-Rożek, J. (2022). Neurobiologiczne podstawy rozwoju poznawczego. Cz. 4. Język. Centrum Metody Krakowskiej.
Cieszyńska, J. i Korendo, M. (2007). Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6. roku życia. Wydawnictwo Edukacyjne.
Dehaene, S. (2021). Jak się uczymy? Dlaczego mózgi uczą się lepiej niż komputery (A. Binder, tłum.). Copernicus Center Press.
Dehaene-Lambertz, G., Dehaene, S. i Hertz-Pannier, L. (2002). Functional neuroimaging of speech perception in infants. Science, 298(5600), 2013–2015. https://doi.org/10.1126/science.1077066
Dubois, J., Benders, M., Lazeyras, F., Borradori-Tolsa, C., Leuchter, R.H., Mangin, J.F. i Hüppi, P.S. (2010). Structural asymmetries of perisylvian regions in the preterm newborn. NeuroImage, 52(1), 32–42. https://doi.org/10.1016/j.neuroimage.2010.03.054
Gołyszny, M. (2021). Mózgowe (neuronalne) korelaty leworęczności: przyczyny i manifestacje z perspektywy neuronauk i nauk pedagogicznych. Konteksty Pedagogiczne, 17(2), 87–109. https://doi.org/10.19265/kp.2021.2.17.322
Główny Urząd Statystyczny. (2023, 4 grudnia). Raport SDG 2023. https://raportsdg.stat.gov.pl/2023
Hałaczkiewicz, K. (2018) Znaczenie przedszkola w rozwoju i procesie wychowania dziecka. Dyskursy, 10, 29–40.
Hickok, G. i Poeppel, D. (2007). The cortical organization of speech processing. Nature Reviews. Neuroscience, 8, 393–402. https://doi.org/10.1038/nrn2113
Kielar-Turska M. (2011). Średnie dzieciństwo. Wiek przedszkolny. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki (s. 202–233). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Knapek, M. (2013). Lateralizacja a zaburzenia przetwarzania porządków linearnych w języku dzieci pięcio- i sześcioletnich. Nowa Logopedia, 4, 281–291.
Knapek, M. (2017). Zaburzenia mowy a asymetria funkcjonalna mózgu w kontekście uczenia się – doniesienia z badań. Neurolingwistyka Praktyczna, 3, 47–66. https://doi.org/10.24917/24505072.3.4
Korendo, M. (2010). Zaburzenia lewopółkulowe u dzieci z zespołem Aspergera. W: M. Michalik i A. Siudak (red.), Zagadnienia mowy i myślenia (s. 95–104). Collegium Columbinum.
Korendo, M. (2024). Dymensjonalne podejście w diagnozie dysleksji. Poradnik Językowy, 2, 26–34. https://doi.org/10.33896/PorJ.2024.2.3
Króliczak, G., Buchwald, M., Potok, W. i Przybylski, Ł. (2018). Ręczność, praksja i język: nowe spojrzenie na delikatną triadę. Polskie Forum Psychologiczne, 23(1). https://doi.org/10.14656/PFP20180102
Kwieciński Z. i Śliwerski B. (red.). (2019). Pedagogika. Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Mikler-Chwastek, A. (2017). Wychowanie i wspieranie rozwoju małych dzieci w domu, żłobku i przedszkolu. Difin SA.
Paczkowska, A., Szmalec, J. i Zielonka, D. (2014). Wykrywanie problemów związanych z nieustaloną lateralizacją i możliwości im przeciwdziałania dla prawidłowego rozwoju dziecka. Hygeia Public Health, 49/3, 531–535.
Parma, V., Brasselet, R., Zoia, S., Bulgheroni, M., i Castiello, U. (2017). The origin of human handedness and its role in pre-birth motor control. Scientific Reports, 7, 16804. https://doi.org/10.1038/s41598-017-16827-y
Piotrowska-Madej, K. i Żychowicz, A. (2017). Smart Hand Model. Diagnoza i terapia ręki u dzieci. Wydawnictwo Harmonia.
Spionek-Pelc, H. (1965). Zaburzenia psychoruchowego rozwoju dziecka. Zagadnienia wybrane. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Szeląg, E. i Szymaszek, A. (2006). Test do badania słuchu fonematycznego u dzieci i dorosłych. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Szymankiewicz, I. (2014). Lateralizacja i jej zaburzenia. https://www.zssjarocin.pl/publikacje-pliki/Lateralizacja-i-jej-zaburzenia.pdf
Tomasello, M. (2015). Historia naturalna ludzkiego myślenia (B. Kucharczyk i R. Ociepa, tłum.), Copernicus Center Press.
Waloszek, D. (2003). Edukacja przedszkolna. W: T. Pilch (red.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku (t. 1). Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Wieczorek, M. i Świerczek, R. (2012). Ocena zmian zlateralizowania ciała dzieci w młodszym wieku szkolnym (7-10 lat). Problemy Higieny i Epidemiologii, 93/2, 304–308.
Wigan, A.L. (1844). Duality of the mind. The Lancet, 43(1078), 154.
Wolski, P. i Tuchowska, J.A. (2016). Asymetria mózgu i lateralizacja w jąkaniu. Konteksty Pedagogiczne, 2(7), 47–64. https://doi.org/10.19265/kp.2016.2.7.117
Zazzo, R. (1974). Metody psychologicznego badania dziecka. 1 (M. Manicka i E. Lewicka, tłum.). Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.
Copyright (c) 2025 Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Oświadcza, że nie narusza praw autorskich osób trzecich i praw prawnych.
Oświadcza, że nie występuje żaden konflikt interesów.
2. Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
