Rola uważności, ciszy i refleksji w rozwijaniu kompetencji 4K w edukacji małego dziecka
Abstrakt
Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie edukacyjnego potencjału praktyk kontemplacyjnych – uważności, ciszy i refleksji – we wspieraniu rozwoju kompetencji XXI wieku, powszechnie określanych jako 4C: kreatywność, krytyczne myślenie, komunikacja i współpraca. Punktem wyjścia jest założenie, że rozwijanie tych kompetencji w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej wymaga narzędzi wspierających nie tylko poznawcze, lecz także emocjonalne i społeczne aspekty rozwoju dziecka. Na podstawie analizy literatury przedmiotu omówiono zarówno teoretyczne podstawy modelu 4C, jak i znaczenie pedagogiki ciszy, uważności i refleksyjności w procesie nauczania. Wyniki badań wskazują, że regularne angażowanie się w praktyki kontemplacyjne sprzyja elastyczności poznawczej, podnosi świadomość emocjonalną oraz rozwija umiejętności komunikacyjne i współpracy w grupie. W artykule podkreślono także znaczenie tworzenia przestrzeni edukacyjnej, w której momenty ciszy, uważnej obecności i refleksyjnego dialogu stają się elementem codziennej praktyki pedagogicznej. Artykuł kończy się wnioskiem, że integracja praktyk kontemplacyjnych w edukacji wczesnej stanowi ważne wsparcie dla holistycznego kształtowania kompetencji 4C oraz może przyczynić się do budowania bardziej świadomego i empatycznego środowiska uczenia się.
Bibliografia
Blair, C., & Raver, C. (2015). School readiness and self-regulation: A developmental psychobiological approach. Annual Review of Psychology, 66, 711–731. https://doi.org/10.1146/annurev-psych-010814-015221
Brata, D.P.N., Utomo, E.S., & Farhan, A. (2023). Developing students’ 4C skills (communication, collaboration, creativity, critical thinking): Psychomotor assessment techniques in visionary schools. QALAMUNA: Jurnal Pendidikan, Sosial, Dan Agama, 15(2), 1127–1138. https://doi.org/10.37680/qalamuna.v15i2.3900
Craft, A. (2005). Creativity in schools: Tensions and dilemmas. Routledge.
Darmuki, A., Andayani, A., Nurkamto, J., & Saddhono, K. (2017). Cooperative, synectics, and CTL learning models toward speaking ability viewed from students’ motivation. Proceeding International Conference on Intellectuals’ Global Responsibility (ASSEHR), 125, 75–79. https://doi.org/10.2991/icigr-17.2018.18
Diamond, A., & Lee, K. (2011). Interventions shown to aid executive function development in children 4 to 12 years old. Science, 333(6045), 959–964. https://doi.org/10.1126/science.1204529
Facione, P. (2010). Critical thinking: What it is and why it counts. Insight Assessment.
Flook, L., Smalley, S.L., Kitil, M.J., Galla, B.M., Kaiser-Greenland, S., Locke, J., Ishijima, E., & Kasari, C. (2010). Effects of mindful awareness practices on executive functions in elementary school children. Journal of Applied School Psychology, 26(1), 70–95. https://doi.org/10.1080/15377900903379125
Fullan, M. (2013). Stratosphere: Integrating technology, pedagogy, and change knowledge. Pearson.
Gabora, L., & Unrau, M. (2018). The role of engagement, honing, and mindfulness in creativity. In C. Mullen (Ed.), Creativity theory and action in education. Vol. 3: Creativity under duress in education? Resistive theories, practices, and actions (pp. 137–154). https://doi.org/10.48550/arXiv.1812.02870
Gajda, M. (2023). Przejmij kierownicę, czyli o znaczeniu samoregulacji i jej uwarunkowaniach. Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu Warszawskiego. https://www.pedagog.uw.edu.pl/wp-content/uploads/sites/19/2023/09/przejmij-kierownice-czyli-o-znaczeniu-samoregulacji.pdf
Hölzel, B.K., Carmody, J., Vangel, M., Congleton, Ch., Yerramsetti, S.M., Gard, T., & Lazar, S.W. (2011). Mindfulness practice leads to increases in regional brain gray matter density. Psychiatry Research: Neuroimaging, 191(1), 36–43. https://doi.org/10.1016/j.pscychresns.2010.08.006
Jennings, P.A., Frank, J.L., Snowberg, K.E., Coccia, M.A., & Greenberg, M.T. (2013). Improving classroom learning environments by cultivating awareness and resilience in education (CARE): Results of a randomized controlled trial. School Psychology Quarterly, 28(4), 374–390. https://doi.org/10.1037/spq0000035
Kaufman, S.B., & Gregoire, C. (2016). Wired to create: Unraveling the mysteries of the creative mind. Penguin.
Keng, S.-L., Smoski, M.J., & Robins, C. J. (2011). Effects of mindfulness on psychological health: A review of empirical studies. Clinical Psychology Review, 31(6), 1041–1056. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2011.04.006
Koopman, E. (2015). Empathic reactions after reading: The role of genre, personal factors and affective responses. Poetics, 50, 62–79. https://doi.org/10.1016/j.poetic.2015.02.008
Kosz-Szumska, J. (2022). Praktykowanie mindfulness jako przestrzeń dla kształtowania wartości witalnych i hedonistycznych u dzieci w młodszym wieku szkolnym. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 17(67/4), 109–126. https://doi.org/10.35765/eetp.2022.1767.08
Lang, D. (2000). Critical thinking in web courses: An oxymoron? Syllabus, 14(2), 20–24.
Lawson, G.M., McKenzie, M.E., Becker, K.D., Selby, L., & Hoover, S.A. (2019). The core components of evidence-based social emotional learning programs. Prevention Science, 20(4), 457–467. https://doi.org/10.1007/s11121-018-0953-y
Mezirow, J. (2000). Learning to think like an adult: Core concepts of transformation theory. In J. Mezirow & Associates (Eds.), Learning as transformation: Critical perspectives on a theory in progress (pp. 3–33). Jossey-Bass.
Miśkowiec, E. (2012). Kształtowanie umiejętności kontaktów społecznych dziecka w rodzinie i przedszkolu. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 25/3, 23–31. https://czasopisma.ignatianum.edu.pl/eetp/article/view/336
Musiał, E. (2024). Doskonalenie umiejętności pracy grupowej uczniów edukacji wczesnoszkolnej. Społeczeństwo. Edukacja. Język, 19, 73–87. https://doi.org/10.19251/sej/2024.19(6)
Nitecka-Walerych, A. (2021). Cisza w edukacji. Colloquium Pedagogika – Nauki o Polityce i Administracji, 4(44), 123–143. https://doi.org/10.34813/41coll2021
Olearczyk, T. (2021). Między hałasem a ciszą. Wartość ciszy we współczesnej edukacji wczesnoszkolnej. Societas Vistulana.
Palmer, J.A. (1998). Environmental education in the 21st century: Theory, practice, progress, and promise. Routledge.
Ritchhart, R., Church, M., & Morrison, K. (2011). Making thinking visible: How to promote engagement, understanding, and independence for all learners. Jossey-Bass
Roskos, K.A., & Christie, J.F. (2011). Mindbrain and play-literacy connections. In S.B. Neuman & D.K. Dickinson (Eds.), Handbook of early literacy research (Vol. 3, pp. 95–103). Guilford Press.
Saavedra, A., & Opfer, V. (2012). Teaching and learning 21st century skills: Lessons from the learning sciences. Asia Society.
Schmidt, K. (2017). Edukacyjne uwarunkowania rozwoju kreatywności. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Schonert-Reichl, K.A., & Lawlor, M.S. (2010). The effects of a mindfulness-based education program on pre- and early adolescents’ well-being and social and emotional competence. Mindfulness, 1(3), 137–151. https://doi.org/10.1007/s12671-010-0011-8
Schonert-Reichl, K.A., & Roeser, R.W. (Eds.). (2016). Handbook of mindfulness in education: Integrating theory and research into practice. Springer.
Schuman-Olivier, Z., Trombka, M., Lovas, D.A., Brewer, J. A., Vago, D. R., Gawande, R., Dunne, J.P., Lazar, S.W., Loucks, E.B., & Fulwiler, C. (2020). Mindfulness and behavior change. Harvard Review of Psychiatry, 28(6), 371–394. https://doi.org/10.1097/HRP.0000000000000277
Siegel, D.J., & Bryson, T.P. (2012). The whole‐brain child: 12 proven strategies to nurture your child’s developing mind. Constable & Robinson.
Smółka, L. (2004). Kompetencja komunikacyjna dzieci 6-7 letnich [Unpublished doctoral dissertation]. Akademia Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie.
Supena, I., Darmuki, A., & Hariyadi, A. (2021). Influence of 4C (constructive, critical, creativity, collaborative) learning model on students’ learning outcomes. International Journal of Instruction, 14(3), 873–892. https://doi.org/10.29333/iji.2021.14351a
Trilling, B., & Fadel, C. (2009). 21st century skills: Learning for life in our times. Jossey-Bass.
Vygotsky, L.S. (1978). Mind in society: The development of higher psychological processes. Harvard University Press.
Wieczór, E. (2021). Kompetencje językowe i komunikacyjne dzieci/uczniów na poziomie przedszkolnym i wczesnoszkolnym w diagnozie nauczycielskiej-pedagogicznej. Rozwijanie funkcji językowych w sytuacji nauki zdalnej. Zbliżenia Cywilizacyjne, 17(4), 10–50. https://doi.org/10.21784/ZC.2021.019
Zajonc, A. (2006). Love and knowledge: Recovering the heart of learning through contemplation. Teachers College Record: The Voice of Scholarship in Education, 108(9), 1742–1759. https://doi.org/10.1111/j.1467-9620.2006.00758.x
Zelazo, P.D., & Lyons, K. (2012). The potential benefits of mindfulness training in early childhood: A developmental social cognitive neuroscience perspective. Child Development Perspectives, 6(2), 154–160. https://doi.org/10.1111/j.1750-8606.2012.00241.x
Zelazo, P. D., Forston, J.L., Masten, A.S., & Carlson, S.M. (2018). Mindfulness plus reflection training: Effects on executive function in early childhood. Frontiers in Psychology, 9, 208. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.00208
Copyright (c) 2025 Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Oświadcza, że nie narusza praw autorskich osób trzecich i praw prawnych.
Oświadcza, że nie występuje żaden konflikt interesów.
2. Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
