Koncepcja kompetencji 4K w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej – wyzwania, szanse i rekomendacje pedagogiczne
Abstrakt
W artykule przeanalizowano koncepcję kompetencji 4K: krytyczne myślenie, kreatywność, komunikacja, kooperacja, jako istotnego elementu nowoczesnej edukacji dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Główny cel opracowania stanowiła synteza i uporządkowanie istniejącej wiedzy na temat tych kompetencji oraz zaproponowanie praktycznych wskazań aplikacyjnych dostosowanych do specyfiki edukacji najmłodszych dzieci. Ramę metodologiczną stanowiło podejście analitycznego badania przeglądowego, obejmującego systematyczną identyfikację, selekcję i analizę tematyczną publikacji z naukowych baz danych, z pierwszych dwóch dekad XXI w. Wyniki analizy przedstawiono według głównych obszarów tematycznych: podstaw teoretycznych, wyzwań implementacyjnych, metod dydaktycznych oraz rekomendacji pedagogicznych. Z analizy wynika, że skuteczny rozwój kompetencji 4K wymaga świadomych strategii dydaktycznych, refleksyjnych i odpowiednio przygotowanych oraz doskonalących się nauczycieli, aktywnego zaangażowania rodziców i środowiska lokalnego, co podkreśla społeczny kontekst rozwijania kompetencji przyszłości oraz zdecydowanego wsparcia systemowego. Artykuł wnosi istotny wkład do literatury edukacyjnej, wypełniając zauważalną lukę między teorią a praktycznym wdrożeniem kompetencji 4K w edukacji wczesnodziecięcej. Jego nowatorski charakter polega na kompleksowym ujęciu specyfiki koncepcji kompetencji 4K w edukacji wczesnoszkolnej oraz prezentacji rekomendacji pedagogicznych opartych na współczesnych badaniach edukacyjnych. W odróżnieniu od większości dotychczasowych opracowań, artykuł łączy perspektywę teoretyczną z konkretnymi rozwiązaniami możliwymi do bezpośredniego zastosowania w praktyce. Ponadto opracowanie wskazuje kierunki dalszych badań empirycznych, mogących zweryfikować skuteczność przedstawionych rekomendacji pedagogicznych.
Bibliografia
Abrami, P.C., Bernard, R.M., Borokhovski, E., Waddington, D.I., Wade, C.A., & Persson, T. (2015). Strategies for teaching students to think critically: A meta-analysis. Review of Educational Research, 85(2), 275–314.
Alexander, R. (2008). Towards dialogic teaching: Rethinking classroom talk. Dialogos.
Banks, J.A. (2015). Cultural diversity and education: Foundations, curriculum, and teaching. Routledge.
Beetham, H., & Sharpe, R. (Eds.). (2013). Rethinking pedagogy for a digital age: Designing for 21st century learning (2nd ed.). Routledge.
Bell, S. (2010). Project-Based learning for the 21st century: Skills for the future. The Clearing House: A Journal of Educational Strategies, Issues and Ideas, 83(2), 39–43. https://doi.org/10.1080/00098650903505415
Biesta, G. (2010). Good education in an age of measurement: Ethics, politics, democracy. Routledge.
Bodrova, E., & Leong, D.J. (2007). Tools of the mind: The Vygotskian approach to early childhood education (2nd ed.). Pearson.
Broadfoot, P., Daugherty, R., Gardner, J., Harlen, W., James, M., & Stobart, G. (2002). Assessment for learning: 10 Principles. Assessment Reform Group. Nuffield Foundation and University of Cambridge. http://assessmentreformgroup.files.wordpress.com/2012/01/10principles_english.pdf
Bruner, J. (1996). The culture of education. Harvard University Press.
Care, E., Anderson, K., & Kim, H. (2016). Visualizing the breadth of skills movement across education systems. Brookings Institution.
Carr, M., & Lee, W. (2012). Learning stories: Constructing learner identities in early education. SAGE Publications.
Carr, M., & May, H. (2000). TeWhāriki: Curriculum voices. In H. Penn (Ed.), Early childhood services: Theory, policy and practice. Open University Press.
Chappell, K., Craft, A., Burnard, P., & Cremin, T. (2008). Question-posing and question-responding: The heart of ‘possibility thinking’ in the early years. Early Years, 28(3), 267–286.
Cohen, E.G., & Lotan, R.A. (2014). Designing groupwork: Strategies for the heterogeneous Classroom. Teachers College Press.
Craft, A. (2005). Creativity in schools: Tensions and dilemmas. Routledge.
Cremin, T., Burnard, P., & Craft, A. (2006). Pedagogy and possibility thinking in the early years. Thinking Skills and Creativity, 1(2), 108–119. https://doi.org/10.1016/j.tsc.2006.07.001
Darling-Hammond, L., Hyler, M.E., & Gardner, M. (2017). Effective teacher professional development. Learning Policy Institute. https://learningpolicyinstitute.org/product/effective-teacher-professional-development-report
Denham, S.A., Bassett, H.H., Zinsser, K., & Wyatt, T. (2014). How preschoolers’ social-emotional learning predicts their early school success: Developing theory-promoting, competency-based assessments. Infant and Child Development, 23(6), 426-454. https://doi.org/10.1002/icd.1840
Ennis, R.H. (1985). A logical basis for measuring critical thinking skills. Educational Leadership, 43(2), 44–48.
Facione, P.A. (1990). Critical thinking: A statement of expert consensus for purposes of educational assessment and instruction (The Delphi Report). California Academic Press.
Fisher, R. (2007). Dialogic teaching: Developing thinking and metacognition through philosophical discussion. Early Child Development and Care, 177(6–7), 615–631.
Fullan, M. (2007). The new meaning of educational change. Teachers College Press.
Gillies, R.M. (2016). Cooperative learning: Review of research and practice. Australian Journal of Teacher Education, 41(3). https://doi.org/10.14221/ajte.2016v41n3.3
Gillies, R.M., & Boyle, M. (2010). Teachers’ reflections on cooperative learning: Issues of implementation. Teaching and Teacher Education, 26(4), 933–940.
Guilford, J.P. (1967). Creativity: Yesterday, today and tomorrow. The Journal of Creative Behavior, 1(1) 3–14.
Halpern, D.F. (2003). Thought and knowledge: An introduction to critical thinking (4th ed.). Lawrence Erlbaum Associates.
Hargie, O. (2011). Skilled interpersonal communication: Research, theory and practice (5th ed.). Routledge.
Hargreaves, A., & Fullan, M. (2012). Professional capital: Transforming teaching in every school. Teachers College Press.
Harari, Y.N. (2018/2021). 21 lekcji na XXI wiek (M. Romanek, Trans.). Wydawnictwo Literackie. (Original work published in 2018)
Hmelo-Silver, C.E., Duncan, R.G., & Chinn, C.A. (2007). Scaffolding and achievement in problem-based and inquiry learning. Educational Psychologist, 42(2), 99–107. https://doi.org/10.1080/00461520701263368
Holm, M. (2011). Project-based instruction: A review of the literature on effectiveness in prekindergarten through 12th grade classrooms. River Academic Journal, 7(2), 1–13.
Jagiełło-Rusiłowski, A. (2011). Fiński model kształcenia i oceniania kompetencji społecznych – inspiracje dla polskich interesariuszy szkolnictwa wyższego. Instytut Badań Edukacyjnych.
Johnson, D.W., & Johnson, R.T. (2009). An educational psychology success story: Social interdependence theory and cooperative learning. Educational Researcher, 38(5), 365–379.
Karbowniczek, J., Kwaśniewska, M., & Surma, B. (2011). Podstawy pedagogiki przedszkolnej z metodyką. Wydawnictwo WAM.
Kim, K.H. (2006). Can we trust creativity tests? A review of the Torrance tests of creative thinking (TTCT). Creativity Research Journal, 18(1), 3–14. https://doi.org/10.1207/s15326934crj1801_2
Kulesza, M., & Michalak, M. (2018). Kompetencje kluczowe uczniów i nauczycieli. Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Kutnick, P., Ota, C., & Berdondini, L. (2008). Improving the effects of group working in classrooms with young school-aged children: Facilitating attainment, interaction and classroom activity. Learning and Instruction, 18(1), 83–95. https://doi.org/10.1016/j.learninstruc.2006.12.002
Kwatera, A., & Dzięglewski, M. (2023). The implementation of the good behavior game in Polish elementary schools under COVID-19 restrictions. Multidisciplinary Journal of School Education, 12(2/24), 79–103.
Kwiatkowski, S.M. (2018). Kompetencje przyszłości. In S.M. Kwiatkowski (Ed.), Kompetencje przyszłości (p. 14–29). Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji.
Laevers, F. (2005). The curriculum as means to raise the quality of early childhood education. Implications for Policy. European Early Childhood Education Research Journal, 13(1), 17–29. https://doi.org/10.1080/13502930585209531
Lamri, J. (2018/2021). Kompetencje XXI wieku. Kreatywność, komunikacja, krytyczne myślenie, kooperacja (A. Zręda, Trans.). Wolters Kluwer. (Original work published 2018)
Laurillard, D. (2012). Teaching as a design science: Building pedagogical patterns for learning and technology. Routledge.
Lin, Y. (2011). Fostering creativity through education – a conceptual framework of creative pedagogy. Creative Education, 2(3), 149–155.
Lipman, M. (2003). Thinking in education (2nd ed.). Cambridge University Press.
Livingstone, S., & Haddon, L. (2009). EU kids online: Final report. LSE. EU Kids Online.
Lucas, B., Claxton, G., & Spencer, E. (2013). Progression in student creativity in school: First steps towards new forms of formative assessments. OECD.
Menezes, C.C.N., & De Bortolli, R. (2016). Potential of gamification as assessment tool. Creative Education, 7(4), 604–612. https://doi.org/10.4236/ce.2016.74058
Mercer, N. (2000). Words and minds: How we use language to think together. Routledge.
Niemi, H., Multisilta, J., Lipponen, L., & Vivitsou, M. (2014). Digital Storytelling for 21st-century Skills in Virtual Learning Environments. Creative Education, 5(6), 657–671. https://doi.org/10.4236/ce.2014.58078
OECD. (2017). PISA 2015 results (volume V): Collaborative problem solving. OECD Publishing. https://www.oecd.org/content/dam/oecd/en/publications/reports/2017/11/pisa-2015-results-volume-v_g1g83e07/9789264285521-en.pdf
OECD. (2018). The future of education and skills: Education 2030. https://www.oecd.org/content/dam/oecd/en/publications/reports/2018/06/the-future-of-education-and-skills_5424dd26/54ac7020-en.pdf
OECD. (2019), TALIS 2018 results (Volume I): Teachers and school leaders as lifelong learners. TALIS, OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/1d0bc92a-en
OECD. (2020). Early learning and child well-being: A study of five-year-olds in England, Estonia and the United States. https://doi.org/10.1787/3990407f-en
Partnership for 21st Century Learning (2019). Framework for 21st Century Learning Definitions. http://static.battelleforkids.org/documents/p21/P21_Framework_DefinitionsBFK.pdf
Paul, R., & Elder, L. (2002). Critical thinking: Tools for taking charge of your professional and personal life. Financial Times Prentice Hall.
Pianta, R.C., Barnett, W.S., Burchinal, M., & Thornburg, K.R. (2009). The effects of preschool education: What we know, how public policy is or is not aligned with the evidence base, and what we need to know. Psychological Science in the Public Interest, 10(2), 49–88. https://doi.org/10.1177/1529100610381908
van de Pol, J., Volman, M., & Beishuizen, J. (2010). Scaffolding in teacher–student interaction: A decade of research. Educational Psychology Review, 22(3), 271–296. https://doi.org/10.1007/s10648-010-9127-6
Redecker, Ch. (2017). European framework for the digital competence of educators: DigCompEdu. Joing Research Centre. https://doi.org/10.2760/159770
Roseth, C.J., Johnson, D.W., & Johnson, R.T. (2008). Promoting early adolescents’ achievement and peer relationships: The effects of cooperative, competitive, and individualistic goal structures. Psychological Bulletin, 134(2), 223–246.
Runco, M.A., & Jaeger, G.J. (2012). The standard definition of creativity. Creativity Research Journal, 24(1), 92–96.
Sahlberg, P. (2014). Finnish lessons 2.0: What can the world learn from educational change in Finland? Teachers College Press.
Sawyer, R.K. (2011). Explaining creativity: The science of human innovation (2nd ed.). Oxford University Press.
Scardamalia, M., & Bereiter, C. (2006). Knowledge building: Theory, pedagogy and technology. In K. Sawyer (Ed.), The Cambridge handbook of the learning sciences (pp. 97–118). Cambridge University Press.
Schleicher, A. (2018). World class: How to build a 21st-century school system. OECD Publishing.
Sheridan, S., Edwards, C., Marvin, C., & Knoche, L. (2009). Professional development in early childhood programs: Process issues and research needs. Early Education and Development, 20(3), 377–401. https://doi.org/10.1080/10409280802582795
Skałbania, B. (2020). Rozwijanie kompetencji kluczowych w świetle teorii uczenia się – perspektywa nauczyciela i ucznia edukacji wczesnoszkolnej. Lubelski Rocznik Pedagogiczny, 39(3), 119–132.
Slavin, R.E. (2014). Cooperative learning and academic achievement: Why does groupwork work? Anales de Psicología, 30(3), 785–791.
Snow, C.E., Burns, M.S., & Griffin, P. (Eds.). (1998). Preventing reading difficulties in young children. National Academy Press.
Thomas, J.W. (2000). A review of research on project-based learning. https://tecfa.unige.ch/proj/eteach-net/Thomas_researchreview_PBL.pdf
Trilling, B., & Fadel, C. (2009). 21st century skills: Learning for life in our times. Jossey-Bass.
Torrance, E.P. (1974). Torrance tests of creative thinking. Scholastic Testing Service.
UNESCO. (2015). Education 2030: Incheon declaration and framework for action. https://uis.unesco.org/sites/default/files/documents/education-2030-incheon-framework-for-action-implementation-of-sdg4-2016-en_2.pdf
Wells, G. (1999). Dialogic inquiry: Towards a sociocultural practice and theory of education. Cambridge University Press.
Wentzel, K.R., & Watkins, D.E. (2002). Peer relationships and collaborative learning as contexts for academic enablers. School Psychology Review, 31(3), 366–377.
Wright, S. (2007). Young children’s meaning making through drawing and ‘telling’: Analogies to filmic textual features. Australian Journal of Early Childhood, 32(4), 37–48.
Voogt, J., & Roblin, N. P. (2012). A comparative analysis of international frameworks for 21st century competences: Implications for national curriculum policies. Journal of Curriculum Studies, 44(3), 299–321. https://doi.org/10.1080/00220272.2012.668938
Vygotsky, L.S. (1978). Mind in society: The development of higher psychological processes. Harvard University Press.
Vygotsky, L.S. (2004). Imagination and creativity in childhood. Journal of Russian and East European Psychology, 42(1), 7–97.
Copyright (c) 2025 Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Oświadcza, że nie narusza praw autorskich osób trzecich i praw prawnych.
Oświadcza, że nie występuje żaden konflikt interesów.
2. Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
