Kształtowanie podmiotowości ucznia w relacji do jego tożsamości

Słowa kluczowe: edukacja, uczeń, nauczyciel, tożsamość, podmiotowość

Abstrakt

Poczucie podmiotowości ściśle wiąże się z podstawową zasadą dydaktyczną świadomego i aktywnego udziału najmłodszych w procesie edukacji. Dla ucznia motywujące jest postrzeganie i przeżywanie siebie jako podmiotu – jednostki mającej poczucie własnej odrębności wobec innych osób i otaczającego ją świata. Szczególnym obszarem zainteresowania pedagogów jest zatem z jednej strony istota podmiotowości, z drugiej zaś relacje zachodzące pomiędzy podmiotowością osób uczestniczących w interakcjach edukacyjnych. Dwupodmiotowość tych relacji powinna polegać na świadomym redukowaniu własnej podmiotowości nauczyciela na rzecz rozbudowywania i wspierania podmiotowości ucznia. Proces upodmiotowienia ma dwa wymiary, które opierają się na pozornie sprzecznych i wykluczających się zasadach: indywidualizacji i socjalizacji. Przenikanie się i integracja tych dwóch obszarów na gruncie edukacji prowadzi do kształtowania się działań wspierających indywidualny rozwój dziecka. Upodmiotowienie jest więc powiązane z jednej strony z tworzeniem obrazu samego siebie (tożsamości), a z drugiej pozostaje od tego obrazu zależne. Jest źródłem poczucia własnej wartości, która konstruuje tożsamość ucznia i ją wspiera. To wzajemne sprzężenie zwrotne oddziaływań między tożsamością i upodmiotowieniem kształtuje psychiczną dyspozycję statyczną (kim jestem?) i psychiczną dyspozycję dynamiczną (co mogę?). Podmiotowość w tej relacji to swoista nadbudowa tożsamości. Jest z nią powiązana wyznacznikami, które ją dynamizują w procesie upodmiotowienia ucznia. Są to: wiedza o sobie, własne preferencje ucznia, jego aktywność sprawcza oraz odpowiedzialność za własne działania. Kształtowanie podmiotowości ucznia należy zatem powiązać z pedagogicznymi działaniami, które będą rozbudowywać przede wszystkim jego indywidualną tożsamość.

Bibliografia

Bałachowicz J., Indywidualizacja jako postulat i konieczność współczesnej edukacji początkowej, [w:] Dziecko-uczeń a wczesna edukacja, red. I. Adamek, Z. Zbróg, Wyd. Libron and Authors, Kraków 2011.

Bałachowicz J., Podmiotowość dziecka – teoria czy potrzeba dnia codziennego?, „Życie Szkoły” (2008)7.

Bokszański Z., Tożsamość, biografia i system działania – perspektywa Floriana Znanieckiego, „Kultura i Społeczeństwo” (1988)3.

Bruner J., Kultura edukacji, Wyd. Universitas, Kraków 2006.

Chałas K., Wychowanie ku wartościom. Elementy teorii i praktyki. Godność, wolność, odpowiedzialność, tolerancja, t. I, Wyd. Jedność, Kielce 2006.

Czerepaniak-Walczak M., Podmiotowość w perspektywie pedagogiki, Wyd. WOM Gorzów Wlkp., Szczecin – Gorzów Wielkopolski 1994.

Debesse M., Etapy wychowania, tłum. I. Wojnar, Wyd. Akademickie Żak, Warszawa 2007.

Gęsicki J., Sytuacja ucznia w szkole, Wyd. Instytutu Badań Edukacyjnych, Warszawa 1990.

Karnat-Napieracz A., Tożsamość, czyli świadomość redivivus, Wyd. Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Kraków 2009.

Kobyłecka E., Nauczyciel wobec współczesnych zadań edukacyjnych, Impuls, Kraków 2005.

Korzeniowski K., Edukacja – podmiotowość – demokracja. O przebiegłości demokratycznego rozumu, [w:] Podmiotowość w wychowaniu. Między ideą a realnością, red. E. Kubiak-Szymborska, Wyd. Wers, Bydgoszcz 1999.

Kościelniak M., Zrozumieć Rogersa. Studium koncepcji pedagogicznych Carla R. Rogersa, Impuls, Kraków 2004.

Kozłowska A., Oddziaływanie mass mediów, Wyd. SGH, Warszawa 2006.

Kubiak-Szymborska E., Podmiotowość młodzieży akademickiej. Studium statusu podmiotowego studentów okresu transformacji, Wyd. Akademii Bydgoskiej, Bydgoszcz 2003.

Lipiec J., Wolność i podmiotowość człowieka, Wyd. Fall, Kraków 1997.

Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Wyd. Akademickie Żak, Warszawa 2001.

Ostrowska U., Doświadczanie wartości samego siebie przez podmioty edukacyjne szkoły wyższej w toku badań jakościowych, [w:] Doświadczanie wartości samego siebie w procesach edukacyjnych, red. A.M. de Tchorzewski, Wyd. Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Bydgoszcz 1997.

Puślecki W., Pełnomocność ucznia, Impuls, Kraków 2002.

Semków J., Świat wartości koniecznym punktem kształcącego się człowieka, „Kultura i Edukacja” (2000)3-4.

Shugar G.W., Małe dziecko w sytuacji dwupodmiotowej: Jak powstaje i na czym polega struktura Działania Wspólnego?, [w:] Wychowanek jako podmiot działań, cz. 1, red. M. Kof­ta, A. Gurycka, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1989.

Słaboń A., Pacholski M., Słownik pojęć socjologicznych, Wyd. Akademia Ekonomiczna, Kraków 2010.

Szacka B., Wprowadzenie do socjologii, Wyd. Oficyna Naukowa, Warszawa 2003.

Śliwerski B., Współczesne teorie i nurty wychowania, Impuls, Kraków 2005.

Tyszkowa M., Aktywność i działalność dzieci i młodzieży, Wyd. WSiP, Warszawa 1990.

Opublikowane
2016-07-19
Jak cytować
Juszczyk-Rygałło, J. (2016). Kształtowanie podmiotowości ucznia w relacji do jego tożsamości. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 11(2(40), 13-24. https://doi.org/10.35765/eetp.2016.11.40.13