Rozważania na temat aksjologii w wychowaniu literackim na przykładzie toposu królewny

Słowa kluczowe: literatura dla dzieci, topos królewny, wychowanie literackie, wartości

Abstrakt

Tematem przedłożonego artykułu są rozważania dotyczące aksjologicznego aspektu wychowania literackiego na przykładzie toposu królewny. Przedmiotem badań uczyniono postać królewny ‒ bohaterki literatury dziecięcej w jej aspekcie archetypowym, pojmowanej jako topos literatury dziecięcej. W omówieniu zwrócono uwagę na istotę podejmowania problematyki wartości w wychowaniu literackim dziecka. Nawiązano do różnych koncepcji wychowania (C. Freinet, M. Montessori, H. Read, J. Korczak, S. Szuman), wskazując, że w praktycznym zastosowaniu istnieją trudności w egzekwowaniu ich podstawowych zasad. Autorka zaakcentowała funkcję nośnika wartości jako istotną w wychowaniu literackim. Wskazała na ważną rolę archetypów oraz toposów literatury dziecięcej. Istotne znaczenie aksjologicznej funkcji literatury dla dzieci zaprezentowano na przykładzie archetypowego wzorca bohaterki utworów literatury dla dzieci – królewny, jako nośnika wartości rozumianych przez dzieci najmłodsze. Autorka odniosła się do kategorii literatury dla dzieci Jerzego Cieślikowskiego, teorii archetypów literatury dziecięcej Alicji Baluch, zjawisk antropologii kultury (J.G. Frazer, W. Propp), elementów psychoanalizy (B. Bettelheim, C.P. Estés, P. Péju). Tekst ma charakter teoretyczny i stanowi wprowadzenie do szerszych rozważań.

Biogram autora

Alicja Anna Ungeheuer-Gołąb, Uniwersytet Rzeszowski. Wydział Pedagogiczny
Alicja Ungeheuer-Gołąb – dr hab., prof. nadzw. Uniwersytetu Rzeszowskiego, pedagog, instruktorka tańca, literaturoznawczyni, poetka pracuje na Wydziale Pedagogicznym UR. Należy do stowarzyszeń naukowych, jak: Międzynarodowe Stowarzyszenie Badań nad Literaturą Dziecięcą – IRSCL (International Research Society for Children’s Literature); Polska Sekcja Stowarzyszenia Przyjaciół Książki dla Młodych – IBBY (International Board on Books for Young People – (członkini od 2010 r.). Należy do Komitetu Redakcyjnego serii wydawniczej „Biblioteki – Dzieci – Młodzież” Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich w Warszawie, jest członkinią Rady Naukowej czasopisma „Studia Biblioteczne UR”, oraz Rady Programowej serii Kultura – Przemiany – Edukacja wydawanej na Uniwersytecie Rzeszowskim, należy do Rady Programowej Polskiego Centrum Literatury Dziecięcej z siedzibą w Oświęcimu.

Jest autorką kilkudziesięciu artykułów oraz kilku książek z zakresu badań nad literaturą dziecięcą, jak: Poezja dzieciństwa, czyli droga ku wrażliwości, Rzeszów 1999;Tekst poetycki w edukacji estetycznej dziecka, Rzeszów 2007;Wzorce ruchowe utworów dla dzieci. O literaturze dziecięcej jako wędrówce, walce, tajemnicy, bezpiecznym miejscu i zabawie, Rzeszów 2009;Rozwój kontaktów małego dziecka z literaturą, Warszawa 2011;Literackie inspiracje przedszkolaka, Warszawa 2012;

Bibliografia

Baluch A., Archetypy literatury dziecięcej, Wydawnictwo Wacław Bagiński i Synowie, Wrocław 1993.

Baluch A., Autoanaliza baśni i Białośnieżce i Różyczce, [w:] tejże, Od form prostych do arcydzieła, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2008.

Baluch A., Książka jest światem. O literaturze dla dzieci małych oraz dla dzieci starszych i nastolatków, Universitas, Kraków 2005.

Bettelheim B., Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, przeł. D. Danek, t. 1, 2, PIW, Warszawa 1985.

Błasiak A., Aksjologiczne aspekty procesu wychowania. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo WAM, Kraków 2009.

Borecka I., Metodyka pracy z czytelnikiem chorym i niepełnosprawnym. Wstęp do biblioterapii, Wydawnictwo WSP w Olsztynie, Olsztyn 1991.

Chałas K., Maj A., Encyklopedia aksjologii pedagogicznej, PWE Polwen, Radom 2016.

Cieślikowski J., Literatura i podkultura dziecięca, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław–Kraków–Warszawa–Gdańsk 1975.

Darowski R., Filozofia człowieka, Wydawnictwo WAM, Kraków 2008.

Dunin K., Karoca z dyni, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2000.

Estés C.P., Biegnąca z wilkami. Archetyp Dzikiej Kobiety w mitach i legendach, przeł. A. Cioch, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2001.

Filipiak E., Smolińska-Rębas H., Od Celestyna Freineta do edukacji zintegrowanej: w poszukiwaniu modelu wczesnej edukacji, czyli o tym jak organizować sytuacje edukacyjne wyzwalające aktywność własną dziecka, Wydawnictwo WSP w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2000.

Frazer J. G., Złota gałąź, przeł. H. Krzeczkowski, PIW, Warszawa 1978

Frye N., Mit, fikcja i przemieszczenie, „Pamiętnik Literacki” 1969, z. 2.

Gołaszewska M., Internalizacja wartości, „Etyka” (1978)16.

Graban-Pomirska M., Mała dziewczynka we współczesnej baśni literackiej, [w:] W poszukiwaniu małej dziewczynki, red. I. Kowalczyk, E. Zierkiewicz, Poznań 2003.

Homplewicz J., Etyka pedagogiczna, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 2000.

https://en.wikipedia.org/wiki/Lewis_Carroll#/media/File:Alice_Liddell_2.jpg [dostęp: 17.04.2017].

Jedliński R., Edukacja polonistyczna w ujęciu aksjologicznym, [w:] Problemy integracji i zagadnienia aksjologiczne w edukacji polonistycznej, red. E. Mazur i D. Hejdy, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2012.

Jędrzejewska-Wróbel R.., Maleńkie królestwo królewny Aurelki, il. J. Jung, Wydawnictwo Bajka, Warszawa 2009.

Jung C. G., Archetypy i symbole. Pisma wybrane, przeł. J. Prokopiuk, Czytelnik, Warszawa 1976.

Konarzewski K., Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych, PWN, Warszawa 1982.

Konstańczak S., Problemy aksjologiczne w filozofii Maksa schelera, „Słupskie Studia Filozoficzne” 6(2007).

Korczak J., Prawo dziecka do szacunku, Towarzystwo Wydawnicze w Warszawie, Warszawa 1929.

Krasoń K., Baśniowe odkrywanie znaczeń jako wspomaganie rozwoju dziecka, [w:] Kultura literacka dzieci i młodzieży u progu XXI wieku, red. J. Papuzińska, G. Leszczyński, Wydawnictwo CEBiD, Warszawa 2002.

Krąpiec M.A., Filozofia bytu a zagadnienie wartości, „Znak” 17(1965)9.

Lasoń-Kochańska G., Gender w literaturze dla dzieci i młodzieży. Wzorce płciowe i kobiecy repertuar topiczny, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej w Słupsku, Słupsk 2012.

Leszczyński G., Wielkie małe książki. Lektury dzieci i nie tylko, Media Rodzina, Warszawa 2015.

Matusewicz C., Psychologia wartości, PWN, Warszawa 1975.

Montessori M., Odkrycie dziecka, przeł. A. Pluta, Wydawnictwo Palatum, Łódź 2014.

Nussbaum M. C., nie dla zysku. Dlaczego demokracja potrzebuje humanistów, przeł. Ł. Pawłowski, Biblioteka Kultury Liberalnej, Warszawa 2016.

Olszewska B., Postać literacka jako nośnik wartości na przykładzie wybranych lektur szkolnych, [w:] Problemy wartości i wartościowania dzieła literackiego w szkole. Etyka – estetyka – język aksjologii, pod red. T. Świętosławskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2007.

Papuzińska J., Dziecko w świecie emocji literackich, SBP, Warszawa 1996.

Papuzińska J., Żurakowski B. (red.), Wartości w literaturze dla dzieci i młodzieży. Wybrane problemy, PWN, Warszawa 1985.

Péju P., Dziewczynka w baśniowym lesie. O poetykę baśni w odpowiedzi na interpretacje psychoanalityczne i formalistyczne, przeł. M. Pluta, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2008.

Piaget J., Mowa i myślenie dziecka, Książnica – Atlas, Lwów–Warszawa 1929.

Piaget J., Rozwój ocen moralnych dziecka, przeł. T. Kołakowska, PWN, Warszawa 1967.

Propp W., Historyczne korzenie bajki magicznej, przeł. J. Chmielewski, Wydawnictwo KR, Warszawa 2003.

Puzynina J., Język wartości, PWN, Warszawa 1992.

Puzynina J., słowo – wartość – kultura, TN KUL, Lublin 1997.

Read H., Wychowanie przez sztukę, przeł. A. Trojanowska-Kaczmarska, wstęp I. Wojnar, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1976.

Świtała S.W., Dziewczynki i kobiety na drodze do samorealizacji, [w:] Dziecko i baśnie świata w kontekście wczesnej edukacji, red. U. Chęcińska, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2016.

Starzec H., Wychowane literackie, PWN, Warszawa 1980.

Szuman S., Wpływ bajki na psychikę dziecka, „Szkoła Powszechna” 1928, nr 1, 2.

Świętosławska T., Sensy i wartości. W kręgu literatury i dydaktyki, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2005.

Tatarkiewicz W., Pojęcie wartości, czyli co historyk filozofii ma do zakomunikowania historykowi sztuki, [w:] tegoż, Dobro i oczywistość, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1989.

Ungeheuer-Gołąb A., O dobrej dziewczynie (w przestrzeni wybranych baśni ludowych), „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria”, t. XIV, 2014.

Ungeheuer-Gołąb A., siedząca na drzewie… W poszukiwaniu żeńskich wzorców osobowych w literaturze dla dzieci, [w:] nowe opisanie świata. Literatura i sztuka dla dzieci i młodzieży w kręgach oddziaływań, red. B. Niesporek-Szamburska i M. Wójcik-Dudek, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013.

Ungeheuer-Gołąb A., O królewnach – bohaterkach literackich utworów dla dzieci Roksany Jędrzejewskiej-Wróbel, [w:] Evropska dimerze ceske a polske literatury/Europejski wymiar literatury czeskiej i polskiej, red. L. Martinek, Slezska Univerzita w Opavie, Opava 2011.

Ungeheuer-Gołąb A., Wzorce ruchowe utworów dla dzieci. O literaturze dziecięcej jako wędrówce, walce, tajemnicy, bezpiecznym miejscu i zabawie, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2009.

Woźniak P., Wychowanie do wartości – kilka uwag teleologicznych, [w:] Problemy wartości i wartościowania dzieła literackiego w szkole. Etyka – estetyka – język aksjologii, red. T. Świętosławska, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2007.

Zabawa K., Rozpoczęta opowieść. Polska literatura dziecięca po 1989 roku wobec kultury współczesnej, Wydawnictwo WAM, Kraków 2013.

Opublikowane
2017-11-20
Jak cytować
Ungeheuer-Gołąb, A. A. (2017). Rozważania na temat aksjologii w wychowaniu literackim na przykładzie toposu królewny. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 12(3(45), 23-37. https://doi.org/10.35765/eetp.2016.1245.02