Inny Ja. O zabawkach jako bohaterach utworów literackich dla dzieci
Abstrakt
W artykule podjęto zagadnienie występowania bohatera-zabawki w utworach literackich dla dzieci w Polsce. Autorka, wychodząc od teorii Jerzego Cieślikowskiego, który rozumiał literaturę dziecięcą jako „wielką zabawę”, przedstawia rozmaite typy bohatera-zabawki: od przedmiotu codziennego użytku, po postacie człekokształtne. Odnosi się do bohaterów literackich utworów polskich oraz należących do światowej klasyki, a zarazem ważnych dla polskiego czytelnika dziecięcego, takich jak: Dziadek do Orzechów, Pinokio, Kubuś Puchatek, Bohaterski Miś, Kichuś, Plastuś, Miś Uszatek i in. Powołując się na koncepcję Richarda Schechnera oraz myśl Rolanda Barthesa, zwraca uwagę na specyficzną rolę bohatera-zabawki w procesie identyfikowania się dziecka-odbiorcy z postacią literacką. W wyniku podświadomych procesów identyfikowania się z losem bohatera literackiego powstaje konstrukcja nazwana przez autorkę Innym Ja. Pojawia się ona zdaniem badaczki w procesie przeniesienia świadomości odbiorcy dziecięcego podczas odbioru dzieła, podobnie jak się to dzieje w przypadku uczestnictwa w przedstawieniu teatralnym. Koncepcja, choć nie zawiera danych z badań empirycznych, wpisuje się w studia nad odbiorem czytelniczym dzieła literackiego przez dziecko.
Bibliografia
Adamczykowa Z., Literatura dla dzieci. Funkcje. Kategorie. Gatunki, Wydawnictwo WSP TWP, Warszawa 2001.
Andersen H.Ch., Baśnie, t. I i II, przeł. S. Beylin, J. Iwaszkiewicz, PWN, Warszawa 1959.
Bachelard G., Wstęp do „poetyki przestrzeni”, przeł. W. Błońska, [w:] Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia, red. H. Markiewicz, t. 2, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1976.
Bahdaj A., Przygody srebrnej piłki, il. J. Makowski, Nasza Księgarnia, Warszawa 1958.
Baluch A., Bohater literacki w funkcji pośrednika, „Wychowanie w Przedszkolu”, 1989, nr 4.
Baluch A., Od form prostych do arcydzieła. Wykłady, prezentacje, notatki, przemyślenia o literaturze dla dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej w Krakowie, Kraków 2008.
Barthes R., Mitologie, przeł. A. Dziadek, wstęp K. Kłosiński, KR, Warszawa 2000.
Bednarek J., Niesamowite przygody dziesięciu skarpetek (czterech prawych i sześciu lewych), il. D. de Latour, Poradnia K, Warszawa 2015.
Broniewska J., Historia gałgankowej Balbisi, il. K.M. Sopoćko, Czytelnik, Warszawa 1975.
Buczek R., Miś, il. A. Rybicka, Wydawnictwo Skrzat, Kraków 2008.
Bunio J., Miś – zabawka – bohater literacki – wzór wychowawczy, Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, Warszawa 2013.
Caillois R., Gry i ludzie, przeł. A. Tatarkiewicz, M. Żurowska, Oficyna Wydawnicza Wolumen, Warszawa 1997.
Chrobak M., Książka czy zabawka, czyli o nowym rozdziale literatury dla dzieci, [w:] Sezamie, otwórz się! Z nowszych badań nad literaturą dla dzieci i młodzieży w Polsce i za granicą, red. A. Baluch, K. Gajda, Kraków 2001.
Cieślikowski J., Literatura i podkultura dziecięca (Folklor dziecięcy), [w:] Literatura i podkultura dzieci i młodzieży. Antologia opracowań, red. J. Cieślikowski, R. Waksmund, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1983.
Cieślikowski J., Wielka zabawa. Folklor dziecięcy. Wyobraźnia dziecka. Wiersze dla dzieci, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1985.
Czechowicz J., Sny szczęśliwe, il. J. Wilkoń, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1984.
Czernow A.M., Świat na opak. Karnawalizacja w literaturze dla dzieci jako kategoria poznawcza, [w:] Noosfera literacka. Problemy wychowania i terapii poprzez literaturę dla dzieci, red. A. Ungeheuer-Gołąb, M. Chrobak, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2012.
Czukowski K., Od dwóch do pięciu, Nasza Księgarnia, Warszawa 1962.
Heska-Kwaśniewicz K., O „Pamiętniku Czarnego Noska” Janiny Porazińskiej, „Guliwer”, 1993, nr 6.
Hoffman E.T.A., Dziadek do Orzechów, przeł. J. Kramsztyk, oprac. K. Kuliczkowska, il. J.M. Szancer, Nasza Księgarnia, Warszawa 1987.
Krasoń K., Baśniowe odkrywanie znaczeń jako wspomaganie rozwoju dziecka, [w:] Kultura literacka dzieci i młodzieży u progu XXI stulecia, red. J. Papuzińska, G. Leszczyński, CEBID, Warszawa 2002.
Kruszyńska E., Zabawki i miniaturki jako przewodnicy po świecie dziecka, [w:] tejże, Między zabawą a dydaktyką. Literacka twórczość Adama Bahdaja dla dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2017.
Leszczyński G., Lalki w teatrze świata, [w:] tegoż, Kulturowy obraz dziecka i dzieciństwa w literaturze 2. połowy XIX w. i w XX w., Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2006.
Lewandowicz-Nosal G., Książki zabawki, „Guliwer”, 2007, nr 1.
Maroń A., Harmonijki, tarcze, klapki i żaluzje – książka zabawka na przestrzeni dziejów, „Bibliotheca Nostra”, 2011, nr 4 (26).
Mizera A., Książka-zabawka jako nowe zjawisko na rynku księgarskim, „Bytomskie Zeszyty Pedagogiczne”, 2003, nr 7.
Ostrowicka B., Mój kochany Kotopies, il. I. Cała, Wydawnictwo Literatura, Łódź 2008.
Skowera M., Oz – kraina dzieciństwa czy imperium dorosłych? Dokąd prowadzi droga z żółtej kostki w utworach L. Franka Bauma i Gregory’ego Maguire’a, [w:] W. Kostecka, M. Skowera, W kręgu baśni i fantastyki. Studia o literaturze dziecięcej i młodzieżowej, Wydawnictwo SBP, Warszawa 2017.
Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, red. B. Tylicka, G. Leszczyński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław – Warszawa – Kraków 2002.
Smallman S., Brzuchatek, przeł. Z. Naczyńska, il. T. Warners, Egmont, Warszawa 2007.
Sołtysiewicz A., Książki zabawki – definicje i podział gatunkowy, [w:] Książka, biblioteka, informacja: między podziałami a wspólnotą IV, red. J. Dzieniakowska, M. Olczak-Kardas, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, Kielce 2015.
Sołtysiewicz A., Książki zabawki jako typ książki dla dzieci, https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/36158/soltysiewicz_ksiazki_zabawki_jako_typ_ksiazki_dla_dzieci_2015.pdf?sequence=1&isAllowed=y (dostęp: 7.05.2018).
Sosnowska-Hartwig J., Kubuś Puchatek – wyjście z raju dzieciństwa, [w:] tejże, Wyobraźnia bez granic, Młodzieżowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1987.
Steiner M., Geneza teatru w świetle antropologii kulturowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2003.
Szancerowa Z., Przygody Jelonka pyszałka, il. J.M. Szancer, Biuro Wydawnicze „Ruch”, Warszawa 1961.
Ungeheuer-Gołąb A., Wzorce ruchowe utworów dla dzieci. O literaturze dziecięcej jako wędrówce, walce, tajemnicy, bezpiecznym miejscu i zabawie, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2009.
Ungerer T., Otto. Autobiografia pluszowego misia, przeł. M. Rusinek, Wydawnictwo Format, Wrocław 2011.
Zając M., Książki zabawki: długa historia i dzień dzisiejszy, „Poradnik Bibliotekarza”, 2008, nr 3.
Copyright (c) 2018 Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Oświadcza, że nie narusza praw autorskich osób trzecich i praw prawnych.
Oświadcza, że nie występuje żaden konflikt interesów.
2. Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
