Uważność drogą ku stawaniu się refleksyjnym nauczycielem wczesnej edukacji
Abstrakt
W artykule podjęto problematykę refleksyjności osadzonej w kontekście uważności. Celem podjętych badań, zrealizowanych w strategii jakościowej, było opisanie doświadczeń nauczycielek wczesnej edukacji, praktykujących mindfulness i włączających elementy rozwijania uważności w realizowany proces kształcenia i wychowania. Zastosowanie wywiadów jakościowych pozwoliło na zebranie materiału empirycznego, którego analiza dała podstawy do udzielenia odpowiedzi na pytania badawcze: (1) Jak nauczyciele wczesnej edukacji rozumieją uważność? (2) W jaki sposób praktykowanie mindfulness tworzy warunki do stawania się uważnym nauczycielem? (3) Czy praktykowanie mindfulness i włączanie technik uważnościowych do procesu dydaktycznego, wiąże się z podejmowaniem refleksji w odniesieniu do pracy z uczniami? Przeprowadzona analiza wskazuje, że bycie uważnym nauczycielem implikuje świadome podejmowanie namysłu nad swoim działaniem. Respondenci dostrzegają większą koncentrację na uczniu i dążenie do zrozumienia go, co wiąże się z otwartą postawą i gotowością do zmiany schematów postępowania. W konkluzji autorka wysuwa wnioski – praktykowanie mindfulness może stanowić skuteczne narzędzie w procesie stawania się refleksyjnym nauczycielem; uważność i refleksyjność wiążąc się z poczuciem dobrostanu, może przyczyniać się do utrzymania satysfakcji z pracy oraz rekomendacje dla praktyki edukacyjnej – nauczyciel wczesnej edukacji powinien dążyć do realizacji zadań eksperymentalno-doradczych, które wymagają nastawienia na refleksyjne działanie i uczestnictwa w zmianach; refleksja wraz z uważnością mogą stanowić mechanizm budowania osobistego i zawodowego rozwoju.
Bibliografia
Babbie, E. (2008). Podstawy badań społecznych (W. Betkiewicz i in., tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Bielski, J. (2017). Nauczyciel doskonały. Kształtowanie się nauczycielskiego zawodu, warunki, kryteria i mierniki efektywności pracy nauczyciela. Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Bluth, K. (2022). Na emocjonalnej karuzeli. Jak pokonać samokrytycyzm, opanować emocje i zaakceptować siebie dzięki technikom uważności i współczucia (A. Sawicka-Chrapkowicz, tłum.). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Bruner, J.S. (2006). Kultura edukacji (T. Brzostowska-Tereszkiewicz, tłum.). Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.
Charmaz, K. (2013). Teoria ugruntowana. Praktyczny przewodnik po analizie jakościowej (B. Komorowska, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Creswell, J.W. (2013). Projektowanie badań naukowych. Metody jakościowe, ilościowe i mieszane (J. Gilewicz, tłum.). Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Davis, T.S. (2012). Mindfulness-Based approaches and their potential for educational psychology practice. Educational Psychology in Practice, 28(1), 31–46. https://doi.org/10.1080/02667363.2011.639348
Day, C. (2008). Nauczyciel z pasją. Jak zachować entuzjazm i zaangażowanie w pracy (T. Kościuczuk, tłum.). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Dewey, J. (1988). Jak myślimy? (Z. Bastgenówna, tłum.). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Dębska, A. i Jacennik, B. (2016). Programy nauczania uważności dla dzieci i młodzieży – z perspektywy szkolnictwa polskiego. Przegląd Badań Edukacyjnych, 2, 195–210. https://apcz.umk.pl/czasopisma/index.php/PBE/article/view/PBE.2016.079/11287
Dróżka, W.M. (2021). Refleksyjność nauczyciela wobec wyzwań epoki niepewności. W: J.L. Pękala i K. Białożyt-Wielonek (red.), Obszary (nie)pewności w pracy współczesnego nauczyciela (s. 86–106).Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Filipiak, E. (2015). Wprowadzenie. W: E. Filipiak i E. Lemańska-Lewandowska (red.), Model nauczania rozwijającego we wczesnej edukacji według Lwa S. Wygotskiego. Gotowość studentów i nauczycieli. Możliwości aplikacji (s. 89–93). Agencja Reklamowo-Wydawnicza ArtStudio.
Flick, W. (2010). Projektowanie badania jakościowego (P. Tomanek, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Gibbs, G. (2011). Analizowanie danych jakościowych (M. Brzozowska-Brywczyńska, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Giddens, A. (2003). Stanowienie społeczeństwa. Zarys teorii strukturacji (S. Amsterdamski, tłum.). Zysk i S-ka.
Gołębniak, B.D. (1998). Zmiany edukacji nauczycieli. Wiedza – biegłość – refleksyjność. Edytor.
Góralska, R. (2019). Uważność: technika uczenia się czy droga wspierania (samo)rozwoju? Rocznik Andragogiczny, 26, 109-124. http://dx.doi.org/10.12775/RA.2019.006
Gudkova, S. (2012). Wywiad w badaniach jakościowych. W: D. Jemielniak (red.), Badania jakościowe. T. 2. Metody i narzędzia (s. 111–129), Wydawnictwo Naukowe PWN.
Illeris, K. (2006). Trzy wymiary uczenia się. Poznawcze, emocjonalne i społeczne ramy współczesnej teorii uczenia się (A. Jurgiel i in., tłum.). Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP.
Kvale, S. (2011). Prowadzenie wywiadów (A. Dziuban, tłum.). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kwiatkowska, H. (1997). Edukacja nauczycieli. Konteksty – kategorie – praktyki. Instytut Badań Edukacyjnych.
Łobocki, M. (2011). Metody i techniki badań pedagogicznych. Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Manager+. (2025, 17 stycznia). Edukacja włączająca w Polsce: wyzwania w obliczu rosnącej liczby dzieci ze specjalnymi potrzebami. https://managerplus.pl/edukacja-wlaczajaca-w-polsce-wyzwania-w-obliczu-rosnacej-liczby-dzieci-ze-specjalnymi-potrzebami-55637
Paris, S.G. i Ayres, L.R. (1997). Stawanie się refleksyjnym uczniem i nauczycielem (M. Janowski i M. Micińska, tłum.). Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Pilch, T. i Bauman, T. (2001). Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe. Żak.
Radoń, S. (2014). Pięciowymiarowy kwestionariusz uważności. Polska adaptacja. Roczniki Psychologiczne, 17(4), 711–735. https://www.kul.pl/files/1024/Roczniki_Psychologiczne/2014/4/RadonPL_711-735.pdf
Reber, A.S. i Reber, E.S. (2005). Słownik psychologii (B. Janasiewicz-Kruszyńska i in., tłum.). Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.
Roberts, T. (2015). Mindfulness. O sztuce uważności (S. Pikiel, tłum.). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Rubacha, K. (2008). Metodologia badań nad edukacją. Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Schaefer, K. (2005). Jak przeżyć szkołę (J. Mink, tłum.). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Smolińska-Theiss, B. i Theiss, W. (2010). Badania jakościowe – przewodnik po labiryncie. W: S. Palka (red.), Podstawy metodologii badań w pedagogice (s. 79–102). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Snel, E. (2015). Uważność i spokój żabki. Ćwiczenia uważności dla dzieci… i ich rodziców (M. Falkiewicz, tłum.). CoJaNaTo.
Sobol, E. (1997). Mały słownik języka polskiego. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Stahl, B. i Goldstein, E. (2015). Uważność. Trening redukcji stresu metodą mindfulness (A. Sawicka-Chrapkowicz, tłum.). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Szymczak, J. (2017). Refleksja nauczycieli wczesnej edukacji dotycząca pracy z uczniami (w perspektywie badań rekonstrukcyjnych). Studium teoretyczno-metodologiczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Śliwerski, B. (2010). Myśleć jak pedagog. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Taraszkiewicz, M. (1996). Jak uczyć lepiej? czyli refleksyjny praktyk w działaniu. Wydawnictwa CODN.
Urbaniak-Zając, D. (2009). O stosowaniu hipotez w badaniach pedagogicznych. Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja, 1, 7–27. https://bazhum.muzhp.pl/media/texts/terazniejszosc-czowiek-edukacja-kwartalnik-mysli-spoeczno-pedagogicznej/2009-numer-1-45/terazniejszosc_czlowiek_edukacja_kwartalnik_mysli_spoleczno_pedagogicznej-r2009-t-n1_45-s7-27.pdf
Williams, M. i Penman, D. (2014). Mindfulness. Trening uważności (K. Zimnoch, tłum.). Edgar.
Żeber-Dzikowska, I. i Bąk, J. (2021). Nauczyciel w lustrze refleksji. Rola twórczości pedagogicznej w kształceniu i praktyce zawodowej. Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego.
Żejmo, J. (2022). Praktyka mindfulness jako skuteczna metoda poprawy umiejętności radzenia sobie ze stresem. Edukacja Humanistyczna, 2, 189–200. https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-7e4b20cf-ac1f-46f0-a629-6fac50685a30
Copyright (c) 2025 Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Oświadcza, że nie narusza praw autorskich osób trzecich i praw prawnych.
Oświadcza, że nie występuje żaden konflikt interesów.
2. Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
