Dzieciństwo jako źródło twórczej kreacji autorów art brut
Abstrakt
Dzieciństwo stanowi kluczowy okres kształtowania podmiotowości i poczucia tożsamości, przebiegający w odniesieniu do indywiduacji oraz relacji z innymi. Celem artykułu jest ukazanie twórczości autorów art brut – Judith Scott i Hawkinsa Boldena – w perspektywie dzieciństwa z doświadczeniem niepełnosprawności, łączącym się z izolacją i ograniczeniem możliwości realizacji zadań rozwojowych. Badania oparto na jakościowym studium przypadku, wykorzystując analizę dokumentów zastanych: filmów Judith Scott at The Museum of Everything oraz Make. Outsider Art. Documentary. Podstawą interpretacji twórczości badanych był model warstwowej struktury wytworu plastycznego Stanisława Popka. Analiza zmierzała do odpowiedzi na pytania: Jak twórczość artysty jest konstruowana przez doświadczenie dzieciństwa?, Jak proces twórczy łączy się z formułowaniem odpowiedzi na pytania: „co mogę?”, „kim jestem?”. Wyodrębniono trzy wspólne elementy charakteryzujące twórczość badanych: powtarzalność i rytualność aktu kreacji, użycie nietypowych materiałów oraz eksploracyjny charakter procesu twórczego. W świetle przeprowadzonych analiz twórczość badanych jawi się jako akt rekonstrukcji tożsamości i przejmowania kontroli nad własnym życiem. Analizy te stanowią przyczynek do refleksji nad istotą niepełnosprawnością, ale i znaczeniem praktyki pedagogicznej opartej na równowadze między uznaniem wspólnych potrzeb dzieci a poszanowaniem ich wyjątkowości i dążenia do bycia podmiotem sprawczym, także w sytuacji niepełnosprawności.
Bibliografia
Archer, M. (2013). Człowieczeństwo. Problem sprawstwa (A. Dziuban, Trans.). Zakład Wydawniczy NOMOS.
Arnett, W. (n.d.). Hawkins Bolden. Souls Grown Deep. https://www.soulsgrowndeep.org/artist/hawkins-bolden
Arnett, W. (2001). Hawkins Bolden. Insight. In W. Arnett & P. Arnett, Souls grown deep. African American vernacular art of the South (vol. 2, pp. 148–161). Tinwood Books.
Arnett, W., & Arnett, P. (2001). Souls grown deep. African American vernacular art of the South (vol. 2, pp. 148–161). Tinwood Books.
Bal, M. (2012). Wędrujące pojęcia w naukach humanistycznych. Narodowe Centrum Kultury.
Barański, J. (2008). Świat rzeczy. Zarys antropologiczny. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Bouillet, A. (2011). Co to jest art. brut? Konteksty. Polska sztuka ludowa, 1/292, 141–152.
Brzezińska, A. (2006). Dzieciństwo i dorastanie. Korzenie tożsamości osobistej i społecznej. In A.W. Brzezińska, A. Hulewska, & J. Słomska (Eds.), Edukacja regionalna (pp. 47–77). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Brzezińska, A., Appelt K., Ziółkowska B. (2016). Psychologia rozwoju człowieka. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Cardinal, R. (2005). Outsider art and the autistic creator. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 364(1522), 1459–1466. https://doi.org/10.1098/rstb.2008.0325
Chlewiński, Z. (2018). Art. brut po polsku. In J. Daszkiewicz & S. Rammer (Eds.), Art. Brut. Różnorodnie = diversity (pp. 56–73). Wydział Edukacji Artystycznej i Kuratorstwa Uniwersytetu Artystycznego.
Collection de l’Art Brut (n.d.). Scott, Judith. Collection de l’Art Brut Lausanne. https://www.artbrut.ch/en_GB/authors/the-collection-de-l-art-brut/scott-judith
Czerepaniak-Walczak, M. (2006). Pedagogika emancypacyjna, rozwój świadomości krytycznej człowieka. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Dapena-Tretter, A. (2017). Jean Dubuffet & art brut: The creation of an avant-garde identity. Journal of Theatre and Performing Arts, 11, 12–33. https://www.royalholloway.ac.uk/media/5437/00_full.pdf
Daszkiewicz, J. (2018). Pojęcie „art brut” w stronę miniaturowej teorii. In J. Daszkiewicz & S. Rammer (Eds.), Art brut. Różnorodnie = diversity (pp. 93–109). Wydział Edukacji Artystycznej i Kuratorstwa Uniwersytetu Artystycznego.
Daszkiewicz, J., & Doda-Wyszyńska, A. (2015). Habitus sztuki a autorzy. Internetowy Magazyn Filozoficzny Hybris, 31(4), 112–133. https://doi.org/10.18778/1689-4286.31.07
Eco, U. (1994). Dzieło otwarte. Forma i nieokreśloność w poetykach współczesnych (J. Gałuszka et al., Trans.). Czytelnik.
Franz, C.E., & White, K.M. (1985). Individuation and attachement in personality development: extending Erikson’s theory. Journal of Personality, 53(2), 224–256.
Gajdzica, Z. (2016). Uchwycić indywidualność, czyli o wybranych aspektach studium przypadku osoby z niepełnosprawnością. Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, 13, 49-66. https://doi.org/10.14746/ikps.2016.13.03
Głodkowska, J. (2014). Rozważania nad podmiotowością a niepełnosprawność – u źródeł współczesnego ujęcia i w perspektywie interdyscyplinarnej. Człowiek – Niepełnosprawność – Społeczeństwo, 24/2, 91–109. htpps//doi.org/10.5604/17345537.1126294
Głodkowska, J., & Gosk, U. (2018). Autorstwo własnego życia osoby z niepełnosprawnością (AW-OzN) – od źródeł i konstruktu teoretycznego do projektowania etapów i procedur badawczych. Człowiek – Niepełnosprawność – Społeczeństwo, 41/3, 29–45. https://doi.org/10.5604/01.3001.0012.7818
Górniewicz, J. (2001). Kategorie pedagogiczne. Odpowiedzialność, podmiotowość, samorealizacja, tolerancja, twórczość, wyobraźnia. Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Hearn, M., & Ogden, S. (Dir.). (2011). Make. Asthmatic Kitty Records. https://www.youtube.com/watch?v=o5TgRQayjUE
Jackowski, A. (1994). Mit sztuki poza kulturą. Art Brut. Konteksty. Polska sztuka ludowa, 48(3–4), 59–70. https://cyfrowaetnografia.pl/items/show/10511
Jarosz, E. (2018). Badania dotyczące dzieciństw(a) – perspektywa praw dziecka. Problemy Wczesnej Edukacji, 43(4) , 7–19. https://doi.org/10.26881/pwe.2018.43.01
Juszczuk-Rygałło, J. (2016). Kształtowanie podmiotowości ucznia w relacji do jego tożsamości. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 11(40/2), 13–23. https://czasopisma.ignatianum.edu.pl/eetp/article/view/eetp.2016.1140.01
Kubinowski, D. (2010). Jakościowe badania pedagogiczne. Filozofia – metodyka – ewaluacja. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Cuire-Skłodowskiej.
Lubińska-Kościółek, E. (2017). Twórcy z kręgu Art Brut. Od społecznego wykluczenia do współtworzenia kultury symbolicznej. Niepełnosprawność, 26, 231–242. https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/niepelnosprawnosc/article/view/9260
Miś, L., & Ornacka, K. (2015). Podmiotowość dziecka w rodzinie i w sferze publicznej. Problemy Polityki Społecznej, 28(1), 63–82. https://www.problemypolitykispolecznej.pl/Podmiotowosc-dziecka-w-rodzinie-i-w-sferze-publicznej,122944,0,1.html
Morris, C., & Higgis M. (Eds.). (2014). Judith Scott: Bound and unbound. Brooklyn Museum of Art.
Możdżyński, P. (2008). Rytualna sztuka współczesna. W: I. Borowik, M. Libiszowska-Żółtkowska & J. Doktór (Eds.), Oblicza religii i religijności (pp. 398–420). Zakład Wydawniczy NOMOS.
Museum of Everything (2011). Judith Scott at The Museum of Everything. BBC. https://www.youtube.com/watch?v=46LdVzWoNhI
Pawlik, S. (2017). Twórczość artystyczna jako sposób urzeczywistniania paradygmatu emancypacyjnego. Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, 16, 129–142. https://doi.org/10.14746/ikps.2017.16.08
Peiry, L. (2013, May 29). Judith Scott. Notes d’art brut. https://www.notesartbrut.ch/judith-scott/
Plopa, M. (2019). O wrodzonej potrzebie doświadczania podmiotowości i miłości. Perspektywa teorii przywiązania. Studia Elbląskie, 20, 485–501. https://studiaelblaskie.pl/en/assets/Artykuly/CC-32-Plopa.pdf
Popek, S. (1999). Barwy i psychika. Percepcja, ekspresja, projekcja. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Willson, C.R. (2004). A large view: Self-taught art, the Bible, and Southern creativity. In C. Crown (Ed.), Coming home! Self-taught artists, the Bible, and the American South (pp. 73–88). Art Museum of the University of Memphis.
Schaffer, H.R. (2005). Psychologia dziecka (A. Wojciechowski, Trans.). Wydawnictwo Naukowe PAN.
Scott, J. (2016). Entwined: Sisters and secrets in the silent. World of artist Judith Scott. Beacon Press
SHRINE. (n.d.). Hawkins Bolden. https://www.shrine.nyc/hawkins-bolden
Sokolik, M. (1993). Psychoanaliza i Ja. Kliniczna problematyka poczucia tożsamości. Agencja Wydawnicza Jacek Santorski & Co.
Stake, R. (2009). Jakościowe studium przypadku. In N.K. Denzin & Y.S. Lincoln (Eds.), Metody badań jakościowych (Vol. 1, pp. 623–654). Wydawnictwo Naukowe PWN.
The Gallery of Everything. (n.d.). Hawkins Bolden. https://www.gallevery.com/artists/hawkins-bolden
Copyright (c) 2025 Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Oświadcza, że nie narusza praw autorskich osób trzecich i praw prawnych.
Oświadcza, że nie występuje żaden konflikt interesów.
2. Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
