Świat uniwersalnych wartości w zetknięciu z niepełnosprawnością – przykłady z polskiej literatury dla dzieci w latach 1919-1949

Słowa kluczowe: niepełnosprawność, studia nad niepełnosprawnością, tolerancja, wartości

Abstrakt

Autorka przedstawia dzieła literackie powstałe dla dzieci w Polsce w latach 1919‒1949, odnoszące się do problematyki niepełnosprawności. Poddaje analizie dzieła Edwarda Słońskiego (Prawdziwa bajka), Kornela Makuszyńskiego (O dwóch takich, co ukradli księżyc), Marii Kędziorzyny (Za rozbitą szybką, Gaptuś z kąta gracianego). Posługując się dwoma perspektywami badawczymi: studiami nad niepełnosprawnością (disability studies) oraz estetyczną koncepcją literatury dla dzieci autorstwa Igora Saksidy. Prezentuje wartości obecne w tych tekstach (tolerancja, samoakceptacja), skupiając się na ich uniwersalnym charakterze. Kolejną propozycją Autorki jest zmiana chronologii w polskiej historii literatury dla dzieci – postulat „trzydziestolecia 1919‒1949”, zamiast powszechnie przyjętego podziału na dwudziestolecie międzywojenne i okres powojenny. Celem artykułu jest prezentacja utworów współcześnie zapomnianych przez nauczycieli, a które mogą stanowić ciekawe i przystępne dla dziecięcego odbiorcy przykłady zetknięcia się z niepełnosprawnością, jak również propozycja przywrócenia części z nich do obiegu kulturowego po okresie PRL-u. Utwory te można podzielić ze względu na obecność dwóch typów bohaterów: „kalekie” przedmioty oraz niepełnosprawnych bohaterów ludzkich. Bardzo ważnym elementem tej prozy jest jednak nie tylko jej wymiar dydaktyczny, ale również walory estetyczne obecne w wybranych tekstach polskich twórców. 

Biogram autora

Alicja Fidowicz, Uniwersytet Jagielloński, Wydział Polonistyki
Doktorantka na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, absolwentka filologii polskiej i filologii serbskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jej artykuly były publikowane na łamach "Guliwera", "Maski", "Przeglądu Pedagogicznego", "Wielogłosu" oraz w monografiach zbiorowych.

Bibliografia

Balcerek M., Rozwój wychowania i kształcenia dzieci upośledzonych umysłowo. Zarys historyczny, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1981.

Białek J. Z., Literatura dla dzieci i młodzieży w latach 1918‒1939, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1979.

Falski M., Koncepcja szkoły powszechnej i jej roli w ustroju szkolnictwa w okresie międzywojennym w Polsce, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” (1958)1.

Jonca M., Sierota w literaturze polskiej dla dzieci w XIX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1994.

Kędziorzyna M., Gaptuś z kąta gracianego, Państwowy Zakład Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1948.

Kędziorzyna M., Za rozbitą szybką, T. Gieszczykiewicz, Kraków 1942.

Krętowski J., W. Monkiewicz, Zbrodnie hitlerowskie na ludziach chorych i niepełnosprawnych, „Białostocczyzna” (1986).

Kuliczkowska K., W szklanej kuli, Nasza Księgarnia, Warszawa 1970.

Leszczyński G., Tylicka B., Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 2003.

Makuszyński K., O dwóch takich, co ukradli księżyc, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1982.

Mauerberg S., Sejm Nauczycielski (14–17 kwietnia 1919 r.), „Rozprawy z dziejów oświaty”, XXIII/1980.

Pękala U., Ewolucja roli kobiety w Kościele Katolickim w XX wieku – wnioski i kontrowersje, „Aequalitas” (2012), s. 1‒17.

Saksida I., Mladinska književnost med literarno vedo in književno didaktiko, Založba Obzorja, Maribor 1994.

Słoński E., Prawdziwa bajka, Księgarnia M. Ostaszewskiej i Spółki, Warszawa 1923.

Ustawa z dnia 15 listopada 1921 roku, Dz. U. Nr 94 poz. 699, § 1.

Woźniak Z., Niepełnosprawność i niepełnosprawni w polityce społecznej, Wydawnictwo Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej „Academica”, Warszawa 2008.

Opublikowane
2017-11-20
Jak cytować
Fidowicz, A. (2017). Świat uniwersalnych wartości w zetknięciu z niepełnosprawnością – przykłady z polskiej literatury dla dzieci w latach 1919-1949. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 12(3(45), 119-131. https://doi.org/10.35765/eetp.2016.1245.07