Polskie przedszkola na uchodźstwie w okresie II wojny światowej
Abstrakt
Celem artykułu jest ukazanie w zarysie działalności polskich przedszkoli na obczyźnie w okresie II wojny światowej. W pracy zastosowano metody badawcze właściwe dla historii wychowania. Zawarte w niej treści oparte zostały w głównej mierze na rezultatach kwerendy archiwalnej w Instytucie Polskim i Muzeum im. gen Sikorskiego w Londynie. W artykule wykazano, że przedszkola polskie prowadziły działalność we wszystkich większych skupiskach uchodźczych w Iranie, Indiach, Palestynie Afryce Środkowo-Wschodniej i Południowej, Nowej Zelandii, Meksyku oraz 2 Korpusie gen. Władysława Andersa. Swoją działalnością obejmowały one głównie sieroty i dzieci, które z różnych przyczyn pozbawione były opieki rodzicielskiej. Przedszkola tworzone w Austrii i Bawarii, nadzorowane przez polskie wojsko, gromadziły dzieci rodziców, którzy znaleźli się tam przymusowo podczas wojny i nie zdążyli jeszcze wrócić do kraju, oraz żołnierzy AK przybyłych z Polski. Wiele przedszkoli prowadziło opiekę całą dobę. Ich głównym zadaniem było przygotowanie dzieci w wieku przedszkolnym do pierwszej klasy szkoły powszechnej. Przedszkola organizowano przeważnie w budynkach szkolnych. Dokładano wszelkich starań, aby mimo różnorodnych trudności pracująca w nich kadra wychowawczyń miała odpowiednie kwalifikacje zawodowe. Zatrudniano również pomoce wychowawczyń. Przedszkola na uchodźstwie zakończyły swoją działalność wraz z likwidacją poszczególnych osiedli w latach 1945-1947. Podsumowując pracę przedszkoli na uchodźstwie, należy stwierdzić, że pełniły one ważną funkcję w wychowaniu i opiece nad najmłodszym pokoleniem Polaków na uchodźstwie, chroniły je przed wynarodowieniem, dawały poczucie ciepła i stabilizacji na tułaczym szlaku. Zagadnienie przedszkoli na uchodźstwie wymaga dalszych szczegółowych badań, zwłaszcza ich działalności na kontynencie afrykańskim.
Bibliografia
Instytut Polski i Muzeum im. gen. Władysława Sikorskiego w Londynie (dalej: IPMS), zespół: Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (dalej: MWRiOP) sygn. A. 19.I/13c., A. M. Stöcker, Sprawozdanie z prac wykonanych na kursie dla nauczycielek przedszkola w Moray Hause za czas od 1X do 12 XII 1941 r.
IPMS, MWRiOP, sygn. A. 19.I/13c, A.M. Stöcker, Sprawozdanie za mies[iąc] czerwiec 1941; tamże, taż, Sprawozdanie z letniego kursu pedagogicznego w Edinburghu od dnia 14 lipca do 1 sierpnia 1941 r.
IPMS, MWRiOP, sygn. A. 19. I/15, Notatka z konferencji z Prof. Blatzem Prof. Uniw[ersytetu] Toronto i jego 3 asystentami z prof. Sulimirskim i por. [ Józefem ]Follprechtem, odbytej dnia 19.IX. [19]42.
IPMS, MWRiOP, sygn. A.19. I/17, Co należy czynić w przyszłości w obrębie Urzędu Ośw[iaty] i Sp[raw] Szk[olnych].
IPMS, MWRiOP, sygn. A. 19. I/11, Rozporządzenie Nr 10/1943. Ministra Kierownika Urzędu Oświaty i Spraw Szkolnych z dnia 7 stycznia 1945 r. w sprawie utworzenia Komisji Organizacji Szkolnictwa w Okresie Przejściowym.
IPMS, MWRiOP, sygn. A.19. II/72, Komisja Organizacji Szkolnictwa w Polsce w Okresie Przejściowym. Tezy. Londyn - 1943 - Edynburg, 10 sierpnia 1943 roku.
IPMS, MWRiOP, sygn. A.19. II/72, Komisja Organizacji Szkolnictwa w Polsce w Okresie Przejściowym. Tezy. Londyn - 1943 - Edynburg, 10 sierpnia 1943 roku.
IPMS, MWRiOP,, sygn. A. 19.II/3. Tezy:1) Kształcenie nauczycieli szkół powszechnych i wychowawczyń przedszkoli. 2) Podstawy organizacji szkolnictwa średniego ogólnokształcącego w okresie przejściowym po wojnie. Referat: Kształcenie nauczycieli szkół powszechnych i wychowawczyń przedszkoli (Dr Jan Konopnicki, Mgr Romuald Niewiakowski i Mgr Wacław Szomek). Referuje; Mgr Romuald Niewiakowski.
IPMS, MWRiOP, sygn. A. 19. II/ 47, Komisja Odbudowy Szkolnictwa i Reformy Ustroju Szkolnego, grudzień 1944.
IPMS, MWRiOP, sygn. A.19. III/58, Członkowie Podkomisji, 5 maja 1944 rok.
IPMS, MWRiOP, sygn. A. 19.II/7, Zestawienie liczbowe szkolnictwa według stanu z dn15 sierpnia 1944r.; tamże, sygn. A. 19./I - 14. Odpis. Wyciąg. Sprawozdanie drugie z działalności Delegatury Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej w Teheranie ( za czas od 16 lipca do 15 września 1942 r.).
IPMS, MWRiOP, sygn. A.19. II/6, Wykaz nauczycieli i wychowawców w szkolnictwie na terenie Iranu w dniu 15 XI 1944 r.; tamże, Normy wynagrodzeń nauczycieli szkół rozmaitych typów oraz pracowników administracji szkolnej w Iranie.
IPMS, MWRiOP, sygn. A.19. II/115, Sprawozdanie delegata Ministerstwa WRiOP w Jerozolimie z okres od 1 września do 31 grudnia 1943 roku dla Ministerstwa WRiOP .
IPMS, MWRiOP, sygn. A. 19. II/6, Wykaz nauczycieli przedszkoli w Ain - Karem, Jerozolimie i Telavivie w/g stanu z dnia 1 września 1944; tamże, sygn. A. 19. III/11, Tymczasowy Komitet Skarbu dla Spraw Polski, Dział Oświatowy - Delegatura na Środkowy Wschód, Jerozolima, Sprawozdanie okresowe za czas od 1lipca do 31 grudnia 1945 r.
IPMS, MWRiOP, sygn. A.19. III/11, Tymczasowy Komitet Skarbu dla Spraw Polski, Dział Oświatowy - Delegatura na Środkowy Wschód, Jerozolima, Sprawozdanie okresowe za czas od 1lipca do 31 grudnia 1945 r.
IPMS, MWRiOP, sygn. A.19. III/11, Tymczasowy Komitet Skarbu dla Spraw Polski, Dział Oświatowy - Delegatura na Środkowy Wschód, Jerozolima, Sprawozdanie okresowe za czas od 1lipca do 31 grudnia 1945 r.
Archiwum Akt Nowych w Warszawie (dalej: AAN), zespół: Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej (emigracyjne) w Londynie (dalej: MPiOS), sygn. 85, Sprawozdanie szóste z działalności Opieki Społecznej na terenie Indii za czas od 1-go do 31-go października 1943 r., k. 104.
AAN, MPiOS, sygn.85, Sprawozdanie Delegatury MPiOS w Indiach za miesiąc grudzień 1943 r., k. 159.
AAN, MPiOS, sygn.85, Sprawozdanie Delegatury MPiOS w Indiach za miesiąc styczeń 1944 r., k. 5.
AAN, MPiOS, sygn.85, Sprawozdanie Delegatury Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej na Indie za czas do końca maja 1943 r., k. 8 6 a.
IPMS, Delegatura MWRiOP w Indiach, sygn. A.23/16, Sprawozdanie Kierownika Polskiej Akcji Obywatelskiej w Indiach za okres od 10 lipca do 20 września 1943r., por. tamże, Protokół przejęcia spraw szkolnych i oświaty pozaszkolnej przez Delegata Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Bombaju i rozdzielenia kompetencji między nim a Delegatem Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej w Bombaju, Bombaj, 16 września 1943 roku.
IPMS, Delegatura MWRiOP w Indiach, sygn. A.23/16, Sprawozdanie Delegata za IV kwartał 1943r.
IPMS, zespół: Ministerstwo Sprawa Zagranicznych (dalej: MSZ), sygn. A.11.E/705, Sprawozdanie statystyczne Konsulatu Generalnego RP w Bombaju, dotyczące pobytu Polaków w Indiach na dzień 2 stycznia 1944 rok.
AAN, MPiOS, sygn. 86, J. Dobrostańska, Sprawozdanie z Przedszkola za miesiąc styczeń 1944 r., Balachadi, 2 lutego1944 r., k. 30; tamże, taż, Sprawozdanie z Przedszkola za miesiąc luty 1944 r., Balachadi, 29 lutego1944r, k. 97.
AAN, MPiOS, sygn. 86, Osiedle Balachadi-Jamnagar, Sprawozdanie z Działu Wychowania, 2 lutego 1944 rok , k. 26.
IPMS, MWRiOP, sygn. A.19. III/16, Polski Komitet Opieki nad Uchodźcami w Indiach, Szkolnictwo polskie w Indiach, dane na 1 marca 1946 r.
IPMS, MWRiOP, sygn. A.19.II/6, Odpis. Wykaz uposażeń nauczycieli i personelu administracyjnego szkół w osiedlu Santa Rosa, Leon, Goto,- Mexico w/g stanu z dnia 1-go września 1944 roku., por. AAN, MPiOS , sygn. 85, Pismo W. Styburskiego z 10 września 1943 roku do kierownika drugiego transportu uchodźców do Meksyku W. Rattingera, k. 136.
IPMS: MSZ. sygn. A. 11. E/1202, E. Zaleski, Statistic Polish Childern, 12 maja 1950 roku.
IPMS, MWRiOP, sygn. A. 19. III/17, Pismo Tymczasowej Komisji Osiedla Dzieci Polskich w Pahiatua z 20 lutego 1946 roku do Tymczasowego Komitetu Skarbu dla Spraw Polskich w sprawie stopniowego rozmieszczania młodzieży w szkołach nowozelandzkich.
IPMS, MSZ, sygn. A. 11. E/504, Sprawozdanie za pierwszy kwartał 1945 r.
IPMS, MWRiOP, sygn. A. 19. III/17, Pismo Tymczasowej Komisji Osiedla Dzieci Polskich w Pahiatua z 20 lutego 1946 roku do Tymczasowego Komitetu Skarbu dla Spraw Polskich w sprawie stopniowego rozmieszczania młodzieży w szkołach nowozelandzkich.
IPMS, MSZ, sygn. A.11. E/1202, Pismo K. Wodzickiego z 18 czerwca 1950 roku do M. Sokołowskiego, informujące o stanie opieki nad młodzieżą polską po zamknięciu osiedla Pahiatua w Nowej Zelandii.
IPMS, MWRiOP, sygn. A. 19.IV/4, Sprawozdanie z pracy oświatowej w 2 Korpusie i obozach dla ludności cywilnej pozostającej pod opieką 2 Korpusu.
IPMS, MWRiOP, sygn. A. 19. III/ 116 (cz. I), Szkolnictwo polskie poza Wielką Brytanią. Stan z pierwszej połowy r. 1946.
Tomaszewska (Loszek) R., Pniewska D. (2002). Szkolnictwo i oświata, [w:] L. Bełdowski i in. (red.), Polacy w Indiach 1942 - 1947 w świetle dokumentów i wspomnień, Warszawa: Koło Polaków z Indii 1942 - 1948, 2002.
Bobrowska - Nowak W. (1978). Historia wychowania przedszkolnego, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Chmielewski W. (2008). Szkolnictwo polskie w Afryce Środkowo - Wschodniej i Południowej podczas II wojny światowej, „Przegląd Historyczno - Oświatowy”, nr 3-4.
Chmielewski W. (2013a). Przygotowanie kadr oświatowych na uchodźstwie. Seria: Monografie z Dziejów Oświaty, t. XVIII, Warszawa: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów PAN.
Chmielewski W. (2013b). Działalność oświatowa Urzędu Ministra Gen. Broni Józefa Hallera (sierpień 1940 - kwiecień 1941), „Przegląd Historyczno- Oświatowy”, nr 3-4.
Chmielewski W., (2015). Polskie osiedle Santa Rosa w Meksyku 1943 - 1946, Warszawa, Kielce: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów PAN, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.
Dobrzański J. (1967). Oświata i szkolnictwo w Królestwie Polskim, [w:] Ł. Kurdybacha (red.), Historia wychowania, t.. 2, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Draus J. (1993). Oświata i nauka polska na Bliskim i Środkowym Wschodzie 1939 - 1950, Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Dwie ojczyzny. Polskie dzieci w Nowej Zelandii. Tułacze wspomnienia, (2006). J. Manterys, S. Zawada, H. Manterys, J. Zawada (red.), Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM.
Knopek J. (2000). Działalność oświatowo - wychowawcza wśród skupisk polskich w Afryce Północnej w czasie II wojny światowej, „Przegląd Historyczno-Oświatowy”, nr 3-4.
Korzeniowska W. (2004). Edukacja i wychowanie różnych warstw społecznych na ziemiach polskich od drugiej połowy wieku XIX do roku 1818, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Kotula O., Weinert W. (1946). Poradnik dla nauczycieli, kierowników, dyrektorów szkół oraz pracowników naukowych administracji szkolnej. Zbiór ważniejszych przepisów ustawodawstwa szkolnego z uwagami praktycznymi, cz. 1, Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
Królikowski Ł.Z. (2008). Skradzione dzieciństwo. Polskie dzieci na tułaczym szlaku 1939 - 1950, Kraków: Wydawnictwo OO. Franciszkanów „Bratni Zew” spółka z.o.o.
Leżańska W. (1998). Kształcenie nauczycieli wychowania przedszkolnego w Polsce, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Maresch (Polonik) E. (2002). Bombaj - centrala polskich placówek, w: L. Bełdowski i in. (red.), Polacy w Indiach 1942 - 1947 w świetle dokumentów i wspomnień, Warszawa: Koło Polaków z Indii 1942 - 1948.
Nasze przedszkole (1945), „Mały Junak” 1 stycznia 1945.
Przeździecka-Obińska T. (1987). Siedemnastka. Zakład 17, [w:] I. Beaupré-Stankiewicz, D. Waszczuk-Kamieniecka, J. Lewicka-Howells (red.), Isfahan miasto polskich dzieci, Londyn: Koło Wychowanków szkół polskich Isfahan i Liban.
Rymarska-Kosińska Z. (1976). Studia w Bejrucie, w: Książka pamiątkowa Szkół Młodszych Ochotniczek, Londyn.
Skwarko K. (1972). Osiedlenie Młodzieży Polskiej w Nowej Zelandii w r. 1944, Londyn: Polskie Towarzystwo Historyczne w Australii.
Starzyk M. (1987). Dziesiątka -„Bombonierka” - Przedszkole. Zakład Nr 10, [w:] I. Beaupré - Stankiewicz, D. Waszczuk-Kamieniecka, J. Lewicka-Howells (red.), Isfahan miasto polskich dzieci, Londyn: Koło Wychowanków szkół polskich Isfahan i Liban.
Sulkiewicz K. (1995). Tułacze dzieci. Exiled childern, Warszawa: Archiwum Fotograficzne Tułaczy.
Szewczuk D. (2013). Zapewnić opiekę - działalność ochronek na terenie Królestwa Polskiego w XIX i na początku XX wieku, [w:] E. Kryńska, A. Suplicka, U. Wróblewska (red.), Dziecko w historii - wątek korczakowski, Bialystok: Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana.
Tomaszewska (Loszek) R., Pniewska D. (2002). Szkolnictwo i oświata, [w:] L. Bełdowski i in. (red.), Polacy w Indiach 1942 - 1947 w świetle dokumentów i wspomnień, Warszawa: Koło Polaków z Indii 1942 - 1948.
Uchwały w sprawie demokratyzacji życia społeczno-gospodarczego i kulturalno-oświatowego (1944), [w:] O przyszłość szkoły polskiej. Sprawozdanie z zjazdu Zrzeszenia Nauczycieli Polaków w W[ielkiej] Brytanii. 1–3 X 1943, Londyn, Glasgow.
Wenserska-Krajewska E. (1987). Szkolnictwo, [w]: I. Beaupré - Stankiewicz, D. Waszczuk- Kamieniecka, J. Lewicka-Howells (red.), Isfahan miasto polskich dzieci, Londyn: Koło Wychowanków szkół polskich Isfahan i Liban.
Wróbel E., Wróbel J. (1992). Rozproszeni po świecie. Obozy i osiedla uchodźców polskich ze Związku Sowieckiego 1942 - 1950, Chicago: Panorama Publishing Co.
Zakłady (1987). [w:] I. Beaupré-Stankiewicz, D. Waszczuk-Kamieniecka, Jadwiga Lewicka–Howells (red.), Isfahan miasto polskich dzieci, Londyn: Koło Wychowanków szkół polskich Isfahan i Liban.
Copyright (c) 2019 Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Oświadcza, że nie narusza praw autorskich osób trzecich i praw prawnych.
Oświadcza, że nie występuje żaden konflikt interesów.
2. Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
