Literatura jako remedium na (de)sensybilizację współczesnego dziecka. Próba praktycznego ujęcia z wykorzystaniem tematu wojny

DOI: https://doi.org/10.35765/eetp.2024.1974.02
Słowa kluczowe: literatura dziecięca, wrażliwość, praca z tekstem literackim, temat tabu (wojna), edukacja wczesnoszkolna

Abstrakt

Tekst ma charakter teoretyczny i podejmuje temat oddziaływania literatury na dziecko w wieku wczesnoszkolnym w aspekcie wpływania na wrażliwość odbiorcy. Autorka rozważa zjawisko (de)sensabilizacji jako procesu, który pomagałby współczesnemu dziecku w przyjęciu zjawisk tabu na przykładzie tematu wojny. W artykule odniesiono się do teorii wysoko wrażliwego dziecka oraz „słodko-gorzkiego” oddziaływania sztuki, przywołując prace Elaine Aron i Susan Cain. Zaakcentowano, że nadwrażliwość dziecka na niektóre obrazy czy dźwięki jest związana nie tylko z naturalnymi fazami rozwoju, ale także, a może w głównym stopniu, z indywidualnymi predyspozycjami wrażliwości na bodźce. Rozważania nawiązują ponadto do wydanych w Polsce utworów dla dzieci o tematyce wojennej. Badaczka podaje listę lektur, które mogą być interesujące dla współczesnych dziecięcych czytelników, a nie wchodzą w obszar szkolnego kanonu. Tekst uzupełniony jest o praktyczny przykład pracy z utworem Liliany Bardijewskiej pt. Kot Karima i obrazki z zastosowaniem gry planszowej jako formy pracy z lekturą na poziomie klas I–III szkoły podstawowej.

Biogram autora

Alicja Anna Ungeheuer-Gołąb, Uniwersytet Rzeszowski

Alicja Ungeheuer-Gołąb – dr hab., prof. nadzw. Uniwersytetu Rzeszowskiego, pedagog, instruktorka tańca, literaturoznawczyni, poetka pracuje na Wydziale Pedagogicznym UR. Należy do stowarzyszeń naukowych, jak: Międzynarodowe Stowarzyszenie Badań nad Literaturą Dziecięcą – IRSCL (International Research Society for Children’s Literature); Polska Sekcja Stowarzyszenia Przyjaciół Książki dla Młodych – IBBY (International Board on Books for Young People – (członkini od 2010 r.). Należy do Komitetu Redakcyjnego serii wydawniczej „Biblioteki – Dzieci – Młodzież” Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich w Warszawie, jest członkinią Rady Naukowej czasopisma „Studia Biblioteczne UR”, oraz Rady Programowej serii Kultura – Przemiany – Edukacja wydawanej na Uniwersytecie Rzeszowskim, należy do Rady Programowej Polskiego Centrum Literatury Dziecięcej z siedzibą w Oświęcimu.

Jest autorką kilkudziesięciu artykułów oraz kilku książek z zakresu badań nad literaturą dziecięcą, jak: Poezja dzieciństwa, czyli droga ku wrażliwości, Rzeszów 1999;Tekst poetycki w edukacji estetycznej dziecka, Rzeszów 2007;Wzorce ruchowe utworów dla dzieci. O literaturze dziecięcej jako wędrówce, walce, tajemnicy, bezpiecznym miejscu i zabawie, Rzeszów 2009;Rozwój kontaktów małego dziecka z literaturą, Warszawa 2011;Literackie inspiracje przedszkolaka, Warszawa 2012;

Bibliografia

Aron, E. (2021). Wysoko wrażliwe dziecko. Jak je zrozumieć i pomóc mu żyć w przytłaczającym świecie? (A. Sawicka-Chrapkowicz, Trans.). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Bardijewska, L. (2016). Kot Karima i obrazki (A. Sędziwy, Illustrations). Wydawnictwo Literatura.

Boyce, W. T. (2019). Dziecko, orchidea czy mlecz. Jak wspierać wrażliwe dzieci (M. Słysz, Trans.). Wydawnictwo Czarna Owca.

Brett, D. (2006). Bajki, które leczą (Part 1) (M. Trzebiatowska, Trans.). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Caillois, R. (1997). Gry i ludzie (A. Tatarkiewicz, M. Żurowska, Trans.). Oficyna Wydawnicza Volumen.

Cain, S. (2022). Słodko gorzko. Dlaczego smutek i tęsknota są potrzebne do szczęścia (M. Witkowska, Trans.). Laurum.

Chess, S., & Thomas, A. (1996). Temperament: Theory and practice. Routlege.

Cieślikowski, J. (1985). Wielka zabawa. Folklor dziecięcy, wyobraźnia dziecka, wiersze dla dzieci. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Cohen, L. J. (2020). Nie strach się bać. Jak pomóc dziecku oswoić lęki i zmartwienia (A. Rogozińska, Trans.). Mamania.

Czelakowska, D. (2020). Metodyka edukacji polonistycznej dzieci w wieku wczesnoszkolnym. Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Dobrowolska D. (2015). Metodyka edukacji polonistycznej w okresie wczesnoszkolnym. Podręcznik dla studentów i początkujących nauczycieli. Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Francikowski, J. (2018). Wykorzystanie gier planszowych w nauczaniu przedmiotów przyrodniczych. Homo Ludens, 11, 30–40. https://pressto.amu.edu.pl/index.php/hl/article/view/17978/17719

Gołaszewska, M. (1997). Estetyka pięciu zmysłów. Wydawnictwo Naukowe PWN.

Gołota, M. (2022). Jak być dobrym rodzicem? Książka o rodzicielstwie w czasach social mediów, opresyjnych szkół i samotności. Filia.

Gruszczyk-Kolczyńska, E., Dobosz, K., & Zielińska, E. (1996). Jak nauczyć dzieci konstruowania gier? Metodyka, scenariusze zajęć oraz wiele ciekawych gier i zabaw. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

Huizinga, J. (1967). Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury (M. Kurowska & W. Wirpsza, Trans.). Czytelnik.

Januszewski, A. (2017). Gry planszowe. Kompendium wiedzy nie tylko dla bibliotekarza. Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich.

Juul, J. (2011). Twoje kompetentne dziecko. Dlaczego powinniśmy traktować dzieci poważniej? (B. Hellmann & B. Baczyńska, Trans.). MiND Dariusz Syska.

Kluz-Stańska, D. (2003). W nauczaniu początkowym inaczej. Scenariusz lekcji. Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Kopoczek, R. (2013). Wstęp do wiedzy o grach tradycyjnych. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Korolczuk, R., & Zambrowska, M. (2014). Pozwólmy dzieciom grać. O wykorzystaniu gier planszowych w edukacji matematycznej. Instytut Badań Edukacyjnych.

Maslow, A. H. (2006). Motywacja i osobowość (J. Radzicki, Trans.). Wydawnictwo Naukowe PWN.

Molicka, M. (2012), Terapeutyczne oddziaływanie literatury. W: B. Sochańska & J. Czechowska (Eds.), Tabu w literaturze i sztuce dla dzieci (pp. 9–18). Duński Instytut Kultury, Media Rodzina.

Piaget, J. (1967). Rozwój ocen moralnych dziecka (T. Kołakowska, Trans.). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Poland, J. (2000). Wrażliwe dziecko (M. Rozwarzewska, Trans.). Dom Wydawniczy „Rebis”.

PWN. (n.d.). Desensybilizacja. Słownik języka polskiego. Retrieved August 20, 2023, from https://sjp.pwn.pl/doroszewski/desensybilizacja;5420456.html

Sand, I. (2016). Wrażliwość: dar czy przekleństwo? Przewodnik życiowy dla osób wyjątkowo wrażliwych i innych pięknych dusz (A. Świerk & E. M. Bilińska, Trans.). MT Biznes.

Sochańska, B., & Czechowska, J. (Eds.). (2012). Tabu w literaturze i sztuce dla dzieci. Duński Instytut Kultury, Media Rodzina.

Sołtys-Para, U. (2023). Dziecko wysoko wrażliwe Jak je mądrze wychować i wspierać. Poradnik dla rodziców dzieci wysoko wrażliwych. Helion.

Stachowicz-Zawiszewska, K. (2016). Środowiska wychowawcze a wrażliwość moralna dzieci kończących edukację przedszkolną. Wydawnictwo Kujawsko-Pomorskiej Szkoły Wyższej.

Stążka-Gawrysiak, A. (2022). Self-Regulation. Opowieści dla dzieci o tym, jak działać, gdy emocje biorą górę. Znak Emotikon.

Strzelecki, R. (2020). Ku antropologii zabawy. Teoria statusowo-transformacyjna. Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.

Szubrycht, M. (2022). Szczęśliwe i silne dziecko. Jak uchronić dzieci przed kryzysami psychicznymi. Mando.

Ungeheuer-Gołąb, A. (2009). Wzorce ruchowe utworów dla dzieci. O literaturze dziecięcej jako wędrówce, walce, tajemnicy, bezpiecznym miejscu i zabawie. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Węglorz-Masłowska, M. (2021). Gry planszowe a wspomaganie rozwoju wybranych zdolności poznawczych uczniów z lekką niepełnosprawnością intelektualną. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.

Opublikowane
2024-09-23
Jak cytować
Ungeheuer-Gołąb, A. A. (2024). Literatura jako remedium na (de)sensybilizację współczesnego dziecka. Próba praktycznego ujęcia z wykorzystaniem tematu wojny. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 19(3(74), 29-44. https://doi.org/10.35765/eetp.2024.1974.02
Numer
Tom 19 Nr 3(74) (2024): Literatura i muzyka w edukacji dzieci
Dział
Thematic Articles

Copyright (c) 2024 Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

1. Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Oświadcza, że nie narusza praw autorskich osób trzecich i praw prawnych.
Oświadcza, że nie występuje żaden konflikt interesów.

2. Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji: 
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.

Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych: