Rodzina jako przestrzeń socjalizacji poznawczej dziecka – o procesie przyswajania kulturowych narzędzi myślenia
Abstrakt
Kultura kształtuje właściwości ludzkiego poznania przede wszystkim dlatego, że ontogenetyczny rozwój człowieka oparty jest na interakcji z wytworami kultury określonej społeczności, w jakiej wychowuje się dziecko. Interakcja ta obejmuje nie tylko korzystanie z kulturowych zasobów wiedzy i umiejętności, nabywanie symboli językowych wraz z zawartymi w nich sposobami wartościowania i interpretowania świata, ale także internalizowanie określonych typów formacji dyskursywnych, za pośrednictwem których rozwijane są typowo ludzkie zdolności do metapoznania, redyskrypcji operacji poznawczych i myślenia dialogowego. W tym znaczeniu można mówić o „socjalizacji poznawczej” dziecka jako procesie wrastania w kulturę myślenia określonej wspólnoty. Głównym celem artykułu jest ukazanie mechanizmów oddziaływania tak rozumianej socjalizacji w środowisku rodzinnym: od najszerszego – polidiadycznego (rozumianego jako „czeladnictwo w kulturze”), aż po najgłębszy – osobisty, rozumiany jako „przyswojenie” kulturowych procedur i narzędzi myślenia. W oparciu o systematyczną analizę dostępnej literatury i przykłady wypowiedzi dziecięcych ukazane zostaną charakterystyczne cechy interakcji rodzinnych sprzyjające budowaniu rusztowania poznawczego, a także przejawy procesu oswajania narzędzi myślowych w zabawie, pozwalające rodzicom świadomie obserwować i stymulować rozwój poznawczy małego dziecka w naturalnych dla wspólnoty rodzinnej sytuacjach.
Bibliografia
Białecka-Pikul M. (2012). Narodziny i rozwój refleksji nad myśleniem, Kraków: UJ.
Białecka-Pikul M., Białek A., Stępień-Nycz M., Karwala M. (2014). Odkrywanie kompetencji komunikacyjnych niemowląt. Skala Wczesnej Komunikacji Społecznej jako przykład narzędzia pomiarowego, „Psychologia Rozwojowa”, Tom 19, nr 3.
Carpendale J.I., Chandler M.J. (1996). On the Distinction between False Belief Understanding and Subscribing to an Interpretive Theory of Mind. „Child Development” vol. 67, s. 1686-1706.
Dylak S. (2013). Architektura wiedzy w szkole, Warszawa: Difin SA.
Filipiak E. (2012). Rozwijanie zdolności uczenia się. Z Wygotskim i Brunerem w tle, Gdańsk: GWP.
Filipiak E. (2015). Budowanie rusztowania dla myślenia i uczenia się dzieci w perspektywie społecz-no-kulturowej teorii Lwa S. Wygotskiego, [w:] E. Filipiak (red.), Nauczanie rozwijające we wczesnej edukacji według Lwa S. Wygotskiego. Od teorii do zmiany w praktyce, Bydgoszcz: Projekt Akademickie Centrum Kreatywności. Agencja Reklamowo-Wydawnicza ArtStudio.
Hofer B., Epistemological Understanding as a Metacognitive Process: Thinking Aloud During Online Searching, „Educational Psychologist” 2004, 39 (1), s. 43-55.
Klus-Stańska D. (2002). Konstruowanie wiedzy w szkole, Olsztyn: Wydawnictwo UWM.
Kuhn D. (2000, October). Metacognitive Development, „Current Directions in Psychological Science”, vol. 9, nr 5, s. 178-181.
Męczkowska-Christiansen A. (2015). Socjalizacja poznawcza jako (d)efekt kształcenia szkolnego (na tle rozważań nad kulturowym kontekstem konstruowania struktur poznawczych człowieka, „Problemy Wczesnej Edukacji”, nr 1 (28).
Oleś M. Socjalizacja, Słownik PWN https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/socjalizacja; 3977112.html [dostęp dnia: 20.08.2018].
Przetacznik-Gierowska M., Tyszkowa M. (1996). Psychologia rozwoju człowieka, T. 1. Zagadnienia ogólne, Warszawa: PWN.
Rogoff B. (1993). Children’s Guided Participation and Participatory Appropriation in Sociocultural Activity, [w:] R.H. Wozniak, K.W. Fisher (red.), Development in Context. Acting and Thinking in Specific Environments, Hillsdale: Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
Rogoff B. (1990). Apprenticeship in Thinking. Cognitive Development in Social Context, New York: Oxford University Press.
Tomasello M. (2002). Kulturowe źródła ludzkiego poznawania, Warszawa: PIW.
Vygotsky L.S. (1978). Mind in Society. The Development of Higher Psychological Processes, Cambridge: Harvard University Press.
Wellman H.M. (1985). The Child’s Theory of Mind: The Development of Conceptions of Cognition, [w:] S.R. Yussen (red.), The Growth of Reflection in Children, Orlando: Academic Press.
Wertsch J.V. (1998). Mind as Action, Oxford University Press, Oxford: New York.
Copyright (c) 2019 Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autor zgłaszając swój artykuł oświadcza, że jest Autorem artykułu (zwanego dalej Utworem) i:
- przysługują mu wyłączne i nieograniczone prawa autorskie do Utworu,
- jest uprawniony/a do rozporządzania prawami autorskimi do Utworu.
Oświadcza, że nie narusza praw autorskich osób trzecich i praw prawnych.
Oświadcza, że nie występuje żaden konflikt interesów.
2. Udziela Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie nieodpłatnej, niewyłącznej, nieograniczonej terytorialnie licencji do korzystania z Utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
- w zakresie praw zależnych do Utworu, obejmujących w szczególności prawo do dokonania koniecznych zmian w Utworze, wynikających z opracowania redakcyjnego i metodycznego, a także do dokonania tłumaczenia Utworu na języki obce.
Udzielenie licencji następuje z chwilą przekazania Utworu na rzecz Uniwersytetowi Ignatianum w Krakowie. Uniwersytet Ignatianum w Krakowie jest uprawniony do udzielania dalszych sublicencji do Utworu, w zakresie udzielonego prawa. Licencja jest ograniczona czasowo i zostaje udzielona na okres 15 lat, licząc od daty jej udzielenia.
Wyraża się zgodę i zachęca autorów do publikacji ich tekstu w Internecie (np. w repozytorium instytucji lub na jej stronie internetowej) przed lub podczas procesu składania tekstu jako, że może to prowadzić do korzystnych wymian oraz wcześniejszego i większego cytowania opublikowanego tekstu (Patrz The Effect of Open Access). Zalecamy wykorzystanie dowolnego portalu stowarzyszeń badawczych z niżej wymienionych:
